Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru (MÄMS) turaly reformalar jasalyp, atqaryla bastaǧanyna bırneşe jyl boldy. Alaida būl reformalar jūrttyŋ köŋılınen şyǧyp jatqan joq. Öz uaǧynda memleketten medisinalyq kömek ala almaǧan jūrttyŋ narazylyǧy künnen-künge küşeiıp, MÄMS jüiesın alyp tastaudy talap etuşıler köbeiude. Alaida osy jüie boiynşa tuyndaǧan mäselelerdıŋ basyn aşyp, sebepterıne taldau jasap, saldaryn saralaǧan densaulyq saqtau ministrlıgı joq. 2023 jyly MÄMS boiynşa 2,5 trillion teŋge jūmsalǧan. Būl 2020 jylǧy biudjetten ekı ese köp. Alaida medisinalyq qyzmet körsetudıŋ sapasy ekı ese jaqsaryp ketken joq.
Bırınşı: nauqastar qajet degen därıgerlerıne uaqytynda jazyla almaidy. Bıtpeitın ūzyn-sonar kezek. Kelesı aidan kelesı aiǧa sılteu.
Ekınşı: Nauqastar därıgerdıŋ aldyna ūzaq kütken kezegı kelgenımen, endı qajettı analizder tapsyruǧa joldama alu üşın taǧy kezekke tūruǧa tura keledı de, kezegı kelesı aidan kelesı aiǧa syrylady.
Üşınşı: analizderıne joldama alyp, nätijesın qolǧa alǧannan keiın, diagnostikalyq apparattarǧa tüsuge joldama alu üşın taǧy da kezekke tūruǧa tura keledı.
Törtınşı: diagnostika tūraqtalyp, auruhanada em alu üşın, bolmasa operasiia jasatuǧa taǧy da kütedı…
Besınşı: auyldan audan ortalyǧyna, audannan oblys ortalyǧyna şūbyrǧan, kezek kütken halyq…
Altynşy: körsetılgen medisinalyq qyzmet sapasy jäne nätijesı köŋıl könşıtpeidı.
Joǧarydaǧy bıtpeitın kezekter, kütuler, sapasyz jäne nätijesı tömen medisinalyq kömektıŋ kesırınen ai saiyn MÄMS-ke jarna tölep otyrsa da, keibır nauqastar kezek kütıp öletın emes, öz aqşasymen nemese qaryzǧa kırıp, aqyry jekemenşık laboratoriialarǧa, jekemenşık ortalyqtardyŋ aqyly qyzmetterıne jügınedı. Al qarajaty joq nauqastar kezegın kütıp jürıp auruyn asqyndyrady nemese mezgılsız o düniege attanady. Osynşa bıtpeitın kezekten şarşaǧan jūrt MÄMS jüiesınen bas tartyp, būrynǧy jüiege oraludy talap etude. Alaida negızgı sebep tek qana MÄMS jüiesınde emes, Densaulyq saqtau salasynda ūzaq jyldar boiy qordalanǧan mäselelerdıŋ uaǧynda şeşılmeuınde jatqanyn jūrt tüsınbei otyr. Bız tömende MÄMS jüiesı negızınde densaulyq saqtau salasynda ülken özgerıster jasai otyryp, qordalanǧan mäselelerdı şeşudıŋ joldaryn ūsynamyz.
Al qarajaty joq nauqastar kezegın kütıp jürıp auruyn asqyndyrady nemese mezgılsız o düniege attanady. Osynşa bıtpeitın kezekten şarşaǧan jūrt MÄMS jüiesınen bas tartyp, būrynǧy jüiege oraludy talap etude
Bırınşı: qor densaulyq saqtau ministrlıgıne qaramauy kerek. Ūlttyq ekonomikalyq ministrlıgıne nemese halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgıne qarau kerek. Densaulyq saqtau ministrlıgı özı tapsyrys beruşı, özı oryndauşy, özı baqylauşy bola almaidy.
Qorda mamandanǧan täuelsız mamandar, ekspertter jūmys ısteuı kerek. Olar medisinalyq kömektıŋ sapaly boluyna, qajettı kömektıŋ uaqytynda, tez körsetıluıne, jasalǧan emnıŋ nätijelı boluyna, jūmsalǧan qarjynyŋ ornymen qoldanuyna tolyq monitoring jürgızuı qajet. Eger sapasyz nemese qate, qajet emes medisinalyq kömek beru baiqalǧan jaǧdaida faktılerge negızdelıp, sol qyzmet boiynşa qarjylandyrudy toqtatuǧa, tekserıster jürgızuge qūqyly boluy kerek. Ökınışke qarai, qazırge deiın qor tek medisinalyq mekemelerdıŋ toltyrǧan auruhananyŋ aqparattyq jüiesıne (GİS) ǧana süienıp baǧalai alady. Al memlekettık satyp alulardy müldem baqylai almaidy.
Ekınşı: Qor tek qarjy bölumen ǧana şektelmeuı kerek, onda jūmys ısteitın täuelsız mamandar, ekspertter Densaulyq saqtau ministrlıgınıŋ, medisinalyq mekemelerdıŋ, memlekettık satyp alu jüiesıne tolyq monitoring jasap otyruy kerek. Eger zaŋsyzdyqtar oryn alǧan jaǧdaida, naryqtaǧy baǧaǧa säikes emes kelısımşarttar jasalǧan jaǧdaida qor öz atynan qorytyndy berıp, qatysty organdarǧa mälımdeuge mümkındıgı boluy kerek.
Üşınşı: Qor auyrmaǧan,
öz densaulyǧyn kütken salymşylaryna salǧan qarjysynyŋ mälım bölıgın syilyq retınde taratyp, jūrtty öz densaulyǧyn kütuge, qorǧauǧa yntalandyru kerek.
Törtınşı: qor medisinalyq mekemelerdıŋ medisinalyq apparattarmen jabdyqtalu körsetkışınıŋ eŋ tömengı şektegı jabdyqtaluyn, medisinalyq mekemelerdıŋ medisinalyq apparattar parkınıŋ ünemı jaŋalanuyn, medisinalyq analiz, diagnoz körsetkışterıne monitoring jasap, baqylap, baǧalauy kerek. Eger qajettı standarttarǧa säikes kelmeitın medisinalyq mekemeler baiqalsa, der kezınde densaulyq saqtau ministrlıgıne mälımdep, standarttarǧa säikes emes medisinalyq mekemelerdı qarjylandyrudy toqtatu kerek.
Osyndai baqylau-baǧalau, monitoring jasau arqyly qarjylandyruşy, iaǧni tapsyrys beruşı jaq ony oryndauşy tarapqa qajettı talaptaryn qoiyp, tölenetın qarjynyŋ esebın, öteletın qyzmettıŋ sapasyn sūrau arqyly Densaulyq saqtau ministrlıgın täuelsız tūrǧyda baǧalap, baqylap, osy salanyŋ damuyna qozǧauşy küş bolady. Sonda ǧana taza naryqtyq qarym-qatynas ornap, qyzmettıŋ sapasy, tezdıgı artatyn bolady. Medisinalyq qyzmettı tūtynuşylardyŋ qūqy qorǧalady.
Al Densaulyq saqtau ministrlıgı qordyŋ talaptaryna sai sapaly qyzmet körsetu üşın ne ısteu kerek?
Bırınşı: SK-Farmasiia atanǧan monopoliialyq kompaniianyŋ qyzmetınen bas tartyp, tolyq taratyluyn talap etu kerek. Aşyq bäseke, naryq zaŋymen qyzmet ısteitın jeke kompaniialardyŋ jūmys ısteuıne mümkındık beru kerek. Osylai ıstegen jaǧdaida myŋdaǧan türlı därı-därmekter, medisinalyq rashod-materialdardy arzan baǧada satyp aluǧa, uaqytynda satyp aluǧa jäne zaŋǧa säikes qyzmet körsetılmegen jaǧdaida sotqa berıp, medisinalyq mekemelerdıŋ qūqyqtaryn qorǧauǧa mümkındık bolady. Eŋ bastysy, milliardtaǧan qarjy ünem bolyp, şyǧyndar azaiady. SK-Farmasiianyŋ monopoliiasy tūrǧanda Qazaqstan medisinalyq naryǧynda aşyq bäseke, naryqqa sai baǧa, qyzmet körsetu bolmaidy. Sondai-aq alyp ūlttyq monopolist kompaniiamen medisinalyq mekemelerdıŋ teŋ tūrǧyda tūryp, sapaly, naryqqa sai tauar talap etuı, zaŋsyzdyqtar bolǧan jaǧdaida sotqa jügınıp, jeŋıp şyǧuy mümkın emes.
Ekınşı: «Därılık zattar men medisinalyq maqsattaǧy būiymdardy saraptau ūlttyq ortalyǧy» siiaqty memlekettık saraptau ortalyqtarynyŋ jūmystaryn retke keltırıp, klinikalyq-tehnikalyq negızdeme, oŋtaily tehnikalyq sipattaǧy saraptama, bıryŋǧai tehnikalyq spesifikasiia qatarly qaptaǧan qajetsız biurokratiialyq saraptama qyzmetterdıŋ ornyna taza aşyq bäsekege jol aşatyn satyp alu jüiesın jasau kerek. Eskırgen medisinalyq parktı jaŋartu üşın joǧarydaǧy saraptama jasaudyŋ ne qajetı bar? Onsyz da memlekettık densaulyq saqtau ūiymdaryn medisinalyq maqsattaǧy būiymdarmen jaraqtandyrudyŋ eŋ tömengı standarttary bekıtılgen. Sol standarttarǧa jetu üşın medisinalyq jabdyqtardy jaŋartu üşın köp saraptama jasap, medisinalyq ūiymdardyŋ medisinalyq parkın jaŋartuǧa kedergı keltıretın jüienı alyp tastau kerek. Al jaŋa jobalar üşın biznes josparlarǧa saraptama jasatu jetkılıktı.
Üşınşı: Densaulyq saqtau ministrlıgı respublika boiynşa medisinalyq mekemelerdıŋ jabdyqtaluyna tolyq jäne şynaiy maqsatta monitoring jasap, aldaǧy üş jylda 2004 jyldan ärı qarai öndırılgen medisinalyq jabdyqtardy memleket boiynşa esepten şyǧaryp, utilizasiia jasau kerek. 2004 jyldan 2014 jylǧa deiıngı öndırılgen medisinalyq jabdyqtarǧa 10 jylǧa arnalǧan keste jasap, medisinalyq apparat parkınıŋ jaŋaruyna tolyq qol jetkızu kerek. Olai ıstemegen jaǧdaida Ekıbastūzdaǧy jylu elektr stansiiasynyŋ taǧdyryn medisinalyq mekemeler qaitalaityn bolady. Sovet odaǧynan bergı kele jatqan emhana-auruhanalardyŋ injenerlık jüiesın jaŋalau da – kezek küttırmeitın mäsele….
Törtınşı: Semeidegı orman örtıne bailanysty Prezident apat bolǧan jaǧdaida daiyn tūrǧan «jūmys algoritmı» joq dedı. Kovidke qarsy küres kezınde, ötkendegı Astana qalasy boiynşa elektr jaryǧynyŋ öşuı kezınde köptegen auruhanalar abdyrap qaldy. Medisinalyq jabdyqtardyŋ tehnikalyq jaǧdaiyna bailanysty dūrys diagnostikaǧa, adam densaulyǧyna, ömırıne qauıp töndıretın jaǧdailar bolǧan kezde kımder jauapty, kımder jauapkerşılık alu kerek degen bırtūtas standarttar-klinikalyq injeneriia baǧdarlamasy älı joq. Jyl saiyn medisinalyq jabdyqtarǧa milliardtaǧan qarjy ketse de, audan-oblystarda olardyŋ mümkındıkterı tolyq paidalanylmaidy. Jetkılıktı därejede sauatty tehnikalyq kütım, tolyq funksionaldy qoldanu üşın därıgerler men medisinalyq qyzmetkerlerdıŋ apparattardy qoldanu bılıktılıgın köteru öz deŋgeiınde emes. Medisinalyq jabdyqtarǧa servistık qyzmet körsetu boiynşa jasalǧan būiryq (№ QR DSM-273/2020) būl saladaǧy problemalardy şeşuge qauqarsyz. Sol üşın Qazaqstandaǧy ūlttyq-respublikalyq ortalyqtardan bastap, audandyq därejedegı medisinalyq ūiymdarda bırtūtas standarttalǧan jūmys algoritmı – klinikalyq injeneriia baǧdarlamasy qabyldanuy kerek. Medisinalyq apparattardyŋ qatysuymen bolatyn operasiialar, şūǧyl jaǧdaida naqty, jedel kömek beretın ärbır medisinalyq mekemede jūmys ısteitın joq degende bır klinikalyq injener ştaty boluy kerek. Ärı olarǧa arnalǧan kurstar aşyp, bılıktılıgın arttyrudy, sertifkattaudy mındetteu, medisinalyq mekemelerdıŋ tehnika-tehnologiialyq mümkındıgın joǧarylatu, servistık qyzmet körsetu kezınde bolatyn qauıp-qaterdıŋ aldyn alu, bılıksızdıkten bolatyn qauıp-
qaterdıŋ aldyn alu, qūqyqtyq mındetterdıŋ aiqyn bolmauynan bolatyn täuekelderdı azaitu qajet.
Besınşı: 21 ǧasyr – virustardyŋ, jūqpaly aurulardyŋ ǧasyry. Odan şyǧudyŋ jalǧyz joly – ol vaksinalau. Halyqtyŋ qazırgı vaksinaǧa degen senımsızdıgı joǧary şekke jettı. Halyqtyŋ senımın qaitaru üşın, vaksinany tender ne konkurs arqyly satyp aludy tolyq joiyp, halyqaralyq qauıpsızdıkter men standarttarǧa sai, sapaly vaksina şyǧaratyn kompaniialarmen tıkelei kelsımşarttar jasap, elge sapaly vaksina jetkızu kerek. Sonymen bırge vaksinany tasymaldau, saqtaudyŋ bırtūtas injenerlık jüiesın jasap, bırtūtas standarttarǧa keltıru kerek. Osy jaǧdailardy şeşken kezde elımızde vaksinaǧa degen senım de artady, sapasyna da közı jetedı. Sonymen bırge mausymdyq jäne kezdeisoq jūqpaly aurular azaiyp, elımızdıŋ densaulyq saqtau salasyna bölgen biudjet qarjysyn ünemdeuge bolady.
Serık MŪRATHANŪLY,
«Ūlttyq neirohirurgiia ortalyǧy» AQ
medisinalyq apparattar bölımınıŋ bas injenerı
