Elordanyŋ ǧana emes, elımızdıŋ bıregei öner ordasy – «Astana Opera» teatrynyŋ talantty dirijerı, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, dirijerlık repertuarynda myŋnan asa vokaldyq-simfoniialyq, simfoniialyq jäne kameralyq muzykalyq şyǧarmalar men eluden astam operalyq-balet qoiylymdary bar, qoiuşy dirijer retınde otyzdan asa spektakldı sahnalaǧan, älemdık deŋgeidegı aituly muzykanttarmen iyq tıresıp öner körsetken Abzal Mirasbekūly Mūhitdin turaly qalam tartudy köpten berı oilap jürgem. Aqyry sonyŋ da retı kelıp, jüzbe-jüz kezdesıp otyrmyz. Halqymyzda «Öner tek qualaidy» dep aitady. Maestronyŋ äjesı aqyn ärı änşı bolsa, anasy da önerden qara jaiau bolmaǧan. Ol kısınıŋ özı «Öner maǧan tüp naǧaşymnan daryǧan» deidı.
ÖNERGE YNTYQ ÖREN
– Torǧai jerındegı Qarasu degen auylda düniege keldım, – dep bastady sözın aǧamyz. – Bıraq bır jasymda bızdıŋ üi äkemnıŋ jūmys babymen Qostanai oblysy Äulieköl audany Qazanbas stansasyna köşedı. Äke-şeşemnıŋ mamandyǧy – mūǧalım, ekeuı de ömır boiy bılım salasynda eŋbek ettı. Önerge mektepte oqyp jürgennen jaqyn boldym. Oǧan sebep, Rostislav Mariinin degen muzykant aǧaiymyz mektepte baian men hor üiırmesın aşyp, oǧan önerge qabıletı bar balalardy tartty. Kışkene künımnen än saluşy edım, sol horǧa men de jazyldym. Keiın baian üiırmesıne bardym. Ony ekı-üş ai oqyp, üirenıp alǧannan keiın ūstazym: «Sen baianmen alysqa bara almaisyŋ, saǧan fortepiano üirenu kerek» dedı. Al menıŋ fortepianodan tük habarym joq. Keiın ūstazymyzdyŋ ūsynysymen auylda muzykalyq mektep aşylyp, sonyŋ «fortepiano» klasynda oqydym. Joǧary synypta gitara, barabanda erkın oinap, dostarymmen «VİA» degen vokaldy ansambl qūryp, auyl keşterınde än şyrqap jürdık, – dedı qyr astynda saǧymdai būldyrap qalǧan balalyq şaǧynan syr tartqan keiıpkerımız.
Segızınşı synypty tämamdaǧannan keiın Almatyda oquǧa aŋsary auǧan jas örenge qalaǧa baryp oquǧa ata-anasy qarsylyq körsetpeidı. Alataudyŋ etegındegı äsem şaharǧa taban tıregen auyl balasy aldymen P.Chaikovskii atyndaǧy Almaty muzykalyq uchilişege kelıp, «Dir hor» bölımıne qūjatyn ötkızedı. «Sabaqty ine sätımen» degendei, joly bolyp, oquǧa tüsedı. Bırınşı kursta oqyp jürgende Qazaq simfoniialyq orkestrınıŋ konsertıne baryp, klassikalyq muzyka äuelegen keşten ǧajaiyp äser aldy. Äsırese oǧan bas dirijer Tölepbergen Äbdıräşevtıŋ önerı qatty ūnaidy. Osy keremet keş önerge yntyq örennıŋ dirijerlık qabıletın oiatty.
– Alǧaşqy kursta oqyp jürgende ūstazym Liubov Kolyhalova maǧan: «Sen vokalda kımnen oqyp jatyrsyŋ?» dep sūrady, men ol kısıge ne aitarymdy bılmei, «Tızımde joq sekıldımın» dep jauap berdım. Sosyn ol menı qolymnan jetektep, vokal bölımınıŋ meŋgeruşısı Vasilii Glazkov degen pedagogqa alyp bardy. Sol menıŋ dauysyma zer salyp, tyŋdaǧan soŋ: «Äi, bala, sen vokaldy oqy, saǧan kerek. Erteŋ nanǧa maidy qalyŋyraq jaǧyp jüresıŋ» dep küldı. Söitıp üş jyl boiy vokal men dirijerlıktı qatar oqydym. Törtınşı kursta ūstazdarym joldama beru üşın, maǧan: «Än aitasyŋ ba, älde dirijer bolasyŋ ba, bıreuın taŋda» degen ūsynys aitty. Üşınşı kursta vokaldan baiqauǧa qatysyp, dauysyma bırnärse bolyp, qysylyp aita almai qalǧam. Sonda «Menen vokalist şyqpaidy, dirijer boluym kerek» degen oi kelgen, sol esıme tüstı de dirijerlıktı taŋdadym, – dedı ol.
«DİRİJERDI ǦARYŞKERGE ŪQSATAM»
Ömır keide adamǧa türlı tosyn syi tartady. Muzykalyq uchilişenıŋ soŋǧy kursynda jürgende, 1986 jylǧy jeltoqsan oqiǧasy būrq ete qaldy. Būl qazaq jastarynyŋ otarşyldyq äkımşıl-ämırşıl jüiege degen qarsylyǧy edı. Oǧan sol kezde Almatyda oqyǧan qazaq jastarynyŋ denı qatysty. Keiıpkerımız de jeltoqsannyŋ qaqaǧan aiazynda ekı kün boiy zamandastarymen alaŋda jürdı. Dürbeleŋ basylǧannan keiın qauıpsızdık komitetınıŋ qyzmetkerlerı onyŋ soŋyna tüsıp, «Sen köterılıstı ūiymdastyruşylardyŋ bırısıŋ» dep jauapqa alyp, bıraz äure-sarsaŋǧa saldy. Aqyry muzykalyq uchilişede oqyp jürgen bır top qazaq jıgıtın jinap alyp, josparly türde Qiyr Şyǧysqa äskerge jıberdı. Mūnda da olarǧa qyryn qaraidy. Äskerdegı saiasi ūiymnyŋ jetekşısı Qazaqstannan kelgen qazaq jastarymen «Sender nege ökımetke qarsy şyǧyp jürsıŋder» dep oŋaşa şaqyryp, bır-bırlep söilesedı. Alaida namysty qazaq jıgıtterı: «Bız respublika basşylyǧyna kelgen Kolbindı bılmeimız, alaŋǧa Qonaev üşın şyqtyq» dep aitqan sözderınen qaitpaidy. Būl oqiǧa sonymen aiaqtaldy. Bıraq keiın Abzal Mirasbekūly köterılıs qūrbandarynyŋ ruhyna arnap «Elım-ai» degen horǧa şyǧarma jazdy. Azamattyq boryşyn ötep kelgennen keiın Mäskeudegı Chaikovskii atyndaǧy konservatoriianyŋ opera-simfoniialyq orkestrınıŋ dirijerlık bölımıne tüsudı oilaidy, bıraq onyŋ retı kelmei, qazırgı Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq konservatoriiaǧa tüsıp, Qazaqstannyŋ halyq ärtısı, professor, aituly dirijer Bazarǧali Jamanbaevtyŋ klasyna qabyldandy. Alǧaşqy künı-aq ūstazy onyŋ boiyndaǧy muzykalyq talantyn baiqap: «Men senı orkestr otyratyn orynnan körıp tūrmyn. Ol üşın şet tılın üirenu qajet, onsyz alysqa bara almaisyŋ. Sosyn zerdeŋmen jūmys ıstep, jattyǧa bıl» dep qolyna Puşkinnıŋ «Evgenii Onegin» romanyn ūstatyp jıberdı. Üşınşı kursta konservatoriiadan simfoniialyq orkestr fakultetı aşylyp, qosymşa soǧan da tüsıp, bas-aiaǧy atalǧan oqu ornynda segız jyl oqidy. Onyŋ üstıne ūstazynyŋ sözın jerge qaldyrmai, Almatydaǧy Älem tılder institutynda ekı jyl oqyp, aǧylşyn tılın üirendı.
– Dirijer degen aǧylşyn tılınen audarǧanda konduktor degen maǧyna beredı. Qazaqşa aitqanda, jolbasşy, jetekşı, bastauşy degen ūǧymǧa jaqyn. Öitkenı dirijer kompozitordyŋ jazǧan muzykasyn jüregınen ötkızıp, ony baiytyp, tolyqtyryp, ädemılep, sosyn baryp muzykanttarǧa ūsynady. Ol mamandyqtyŋ iesı köpşılıktıŋ tılın taba bıletın, söilese bıletın tūlǧa bolu kerek. Mūzdai qatyp tūruǧa bolmaidy. Kez kelgen mäselenı qolma-qol şeşuge üirenu qajet. Beinelep aitqanda, dirijerdıŋ miy kompiuter sekıldı jūmys ısteu kerek. Ony ǧylymda psihofizika deidı. Mūndai qasiet, qabılet köp adamnyŋ boiynda bolmaidy. Özım dirijerdı ǧaryşkerge ūqsatam. Öitkenı olar aspan älemınde ūşyp jürgende jerdegı qūbylystyŋ bärın karta arqyly körıp otyrady. Bızdıŋ kartamyz – partitura. Dirijer – orkestrde jalpy muzykaǧa jauap beretın adam. Äitpese är şyǧarmany är muzykant özınşe oinap, onyŋ mänın joǧaltady. Onyŋ bärı üilesımde, naqpa-naq mölşerde bolu qajet, – dedı daryndy dirijer öz mamandyǧynyŋ qūpiiasymen bölısıp.
BAROKKO MUZYKASYNYŊ MAMANY
Maestro Qūrmanǧazy atyndaǧy Qazaq ūlttyq konservatoriia qabyrǧasynda jürgende alǧaşqy «Bolaşaq» baǧdarlamasymen Türkiiadaǧy Stambul konservatoriiasyna oquǧa mümkındık tuady. Bıraq atalǧan oqu orny köŋılınen şyqpai, elge oralady. Keiın Ūlybritaniiadaǧy Iork universitetınıŋ magistraturasyna tüsıp, bılımı men bılıgın jetıldıruge jaŋa jol aşyldy. Köne däuırdegı Barokko däuırınıŋ muzykasy turaly jazuǧa ǧylymi taqyryp aldy. Taqyrypty tereŋ igeru üşın sondaǧy hor qūramynda jūmys ıstep, Barokko däuırınıŋ muzykalyq aspabyn meŋgerdı. Bızde Barokko turaly onşa eşkım bılmeidı. Muzykalyq mektepterde ondai pän oqytylǧan emes. Tıptı mamandar da joq. Ony Barokko muzykasynyŋ elımızdegı alǧaşqy käsıbi mamany dep aituǧa bolady. Mirasbekūly dissertasiiasyn aǧylşyn tılınde sättı qorǧaidy. 1998 jyly Qazaqstannyŋ halyq ärtısı Gauhar Myrzabekovamen bırge «Qazaqstan Kameratasy» kameralyq orkestrın qūryp, onyŋ joǧary deŋgeige jetuıne bır kısıdei ülesın qosty.
1999 jyly Arqa tösınde boi kötergen astanaǧa kelıp, qalalyq Memlekettık filarmoniiasynyŋ simfoniialyq orkestrın qūryp, onyŋ körkemdık jetekşısı jäne bas dirijerı boldy. Jaŋadan qūrylǧan filarmoniiaǧa elımızdıŋ är tükpırınen talantty muzykanttar jinady. 2005 jyly «La Primavera» Prezidenttık kameralyq orkestrın qūryp, ony da biıkke köterdı. Odan keiın būrynǧy Küläş Baiseiıtova atyndaǧy ūlttyq opera jäne balet teatrynyŋ bas dirijerı retınde talai ozyq tuyndylardy sahnaǧa şyǧardy. Osy atalǧan önerlı ūjymdarmen bırge älemnıŋ köptegen elderıne gastroldık saparda bolyp, qazaq önerınıŋ mereiın asyrdy. 2013 jyldan berı «Astana Opera» teatrynda eŋbek etıp keledı.
– «Astana Opera» – älemdık deŋgeidegı teatrlarmen qatar tūrǧan öner ordasy. Sondyqtan onyŋ sahnasynda bıregei körkem dünieler ǧana qoiylady. Bızge keide körermender, ziialy qauym ökılderı «şeteldık şyǧarmalardy jiı sahnalaidy, otandyq opera tuyndylary nege qoiylmaidy?» degen renışterın aityp jatady. Aitulary öte oryndy. Bıraq būl jerde de bıraz mäsele bar. Mysaly, bızge qazaqstandyq avtorlar özderı jazǧan operasyn ūsynady. Alaida sonyŋ denı köŋılımızden şyqpaidy. Öitkenı onyŋ köbı ūlttyq operalardan jūlmalap alynǧany körınıp tūrady. Ondai şyǧarmany qalai sahnaǧa şyǧaramyz? Sahna degen – qasiettı dünie. Qazır ömırden erte ötken tamaşa kompozitor Tıles Qajyǧalievtıŋ «Dala aŋyzy» baletın josparlap otyrmyz. Ony sahnaǧa daiyndauǧa Fransiiadan arnaiy horeograf şaqyrdyq. Nege deseŋız, balet modern stilınde jazylǧan, tehnikasy özgeşe. Aldaǧy jyly körnektı kompozitor Erkeǧali Rahmadievtıŋ «Alpamysyn» sahnalaimyz. Sydyq Mūhamedjanovtyŋ «Aisūlu» operasyn qoimaqpyz.Amerikada tūratyn otandasymyz Almas Serkebaevtyŋ «Tomiris» operasyn Almatyda sahnaladyq. Tamaşa tuyndy, bıraq orysşa jazylǧan. Bız sony qazaqşaǧa audaryp qoisaq degenbız. Būl jūmys türlı sebeppen keiınge şegerılıp kettı. Bıraz jyl būryn Küläş Baiseiıtova teatrynda Almas Serkebaevtyŋ gollivud stilınde jazylǧan «Astana» miuziklın jūrtşylyqqa ūsyndyq. Almas – öte bılımdı, talantty kompozitor. Onyŋ «Aqsaq qūlan» degen baletın aldaǧy uaqytta jaryqqa şyǧaramyz. Keiıngı jas buyn arasynan kompozitor Serık Äbdınūrov «Appaq» degen operasyn aiaqtap qaldy. Būl şyǧarmanyŋ librettosyn, körnektı jazuşy Ǧabit Müsırepov jazǧan, – dedı maestro.
Ol kısını közıqaraqty qauym Memlekettık änūranynyŋ orkestrlık redaksiiasynyŋ avtory retınde jaqsy bıledı. Sondai-aq ol Ǧaziza Jūbanovanyŋ muzykasyna qoiylǧan «Qaragöz» baletı men Mūqan Tölebaevtyŋ «Bırjan – Sara», Evgenii Brusilovskiidıŋ «Qyz Jıbek» operalarynyŋ jaŋa muzykalyq redaksiiasyn jasap, ony ūlttyq boiaumen ärlep, körkemdıgın baiyta tüsken eŋbegı de aituǧa tūrarlyq.
Qazır Abzal Mirasbekūly älemnıŋ «ekınşı ūstazy» atanǧan, ūly ǧalym Äbu Nasyr äl-Farabi turaly opera jazyp jür eken. «Būl – menıŋ eŋ ülken jobam. Ömırımnıŋ önerdegı bır qorytyndysy dep aitsam bolady. Sol üşın oǧan bar janymdy salyp jatyrmyn. Tuyndy älı tolyq aiaqtalǧan joq. Sondyqtan ol turaly artyq eşteŋe dei almaimyn» dedı ol külımsırep.
***
Äŋgıme de aiaqtaldy. Kölıgımmen üige qaityp kelemın. Bır kezde «Qazaq» radiosynan ömırden erte ötken talantty aqyn, änşı Tabyldy Dosymov aǧamyzdyŋ «Biıktık» degen änı şyrqaldy. Qoŋyr dauysymen jan-jürektı tebırentken ännıŋ soŋǧy şumaǧy «Qyr balasy tauǧa qarap öspeidı, qyr balasy qol sozady aspanǧa» dep aiaqtalady. Abzal aǧa da aspanǧa qol sozǧan qyr balasy…
