Osydan bıraz jyldar būryn japon psihologtary qyzmetkerlerdıŋ jan küizelısın, boiyndaǧy strestı joiu üşın bastyǧynyŋ kelbetı salynǧan quys quyrşaqty soǧuǧa rūqsat bergen bolatyn. Demek, Japoniiada da jaman bastyq joq emes. Olarǧa ıştei kıjınıp, syrtynan jūdyryǧyn tüiıp jürgenderge osy ädıs oŋynan kelıptı. Künde keşkısın jūmystan şyǧa salysymen quys quyrşaqty soqqylap, ıştegı qyjylyn basady eken. Al ertesıne aiyzy qanǧan qyzmetşıler tük bolmaǧandai basşysyna közınıŋ qiyǧymen qarap,
jūmysyn jalǧastyra bergen.
Dese de, japondardyŋ quanyşy köpke sozylmaǧan. Öitkenı soqqyǧa jyǧylǧan quyrşaqtardyŋ şyn ielerı bırınen soŋ bırı derttı bolyp, köbısı jasyna jetpei köz jūma bastaǧan. Būl qūbylysqa taŋ qalǧan mamandar tıkelei bailanysty «taiaq jegen» quyrşaqtan körıp, onymen oinauǧa tyiym salypty. Sebebı şartty türde bolsa da, naşar energiianyŋ küiretuşı küşı bary qaiǧyly jaitpen däleldengen.
Jaman energiia degenımız – bügınde jüikemızdı dıŋkeletıp jürgen, janymyzdy küizeltıp jürgen ǧylymi tılmen aitqanda, strestıŋ bır atauy. Al mūhittyŋ arǧy jaǧyndaǧylar mūny qaterlı dert dep sanap, jaŋa ǧasyrdyŋ epidemiiasy ekenın moiyndap otyr.
Sözımızdıŋ dälelı retınde jaqynda ǧana äleumettık jelılerdı ainalyp ötken bır jaitpen bölıseiık. Osy jyldyŋ nauryzynda Londonnyŋ ortalyǧynda biık ǧimarattyŋ şatyrynyŋ şetınen tömenge sekırgelı tūrǧan 84 erkektıŋ müsının ornatyp qoiypty. Mūnyŋ bärı – 45 jasqa deiıngı azamattardyŋ sūlbasy. Olardyŋ poşymyn ideia avtory Mark Djenkins dünieden ötken özınıŋ jaqyn dostarynyŋ beinesınen alypty.
Eger naqtylai ketsek, bügıngı künde Ūlybritaniiada aptasyna 84 adam özıne qol jūmsaidy eken. Olardyŋ denı – erkekter. Ūiymdastyruşylardyŋ batyl qadamy er-azamattardyŋ densaulyǧyna män beruge şaqyrsa da, bız bärıne ortaq mäselenı alǧa tartqymyz keledı.
Osy oraida täjıribelı psiholog Aiqyn Düisenbaevtyŋ myna pıkırın tolyqtai bergendı jön körıp otyrmyn. «Stress dep ıştegı qorqynyştyŋ, qobaljudan tuyndaǧan janyŋyzǧa jaisyz jaittardyŋ qordalanyp, ıştegı berıştıŋ ūlǧaia tüsıp, jüikenıŋ tozuyn aitady.
Jalpy alǧanda, adam balasynyŋ jaratylysy özgergen joq. Antropologtar köne zamandarda aǧaşqa tas bailap, mamontqa qarsy şyqqandardy arǧy atalarymyz dep sendıredı. Bügıngı künnıŋ psihologiia salasy ǧalymdarynyŋ közqarasymen aitqanda, olar strestıŋ ne ekenın müldem bılmegendei. Sebebı alǧaşqy adamdardyŋ boiyn qorqynyş bilep, ädettegı tırlıgıne küizelıp jüikesı jūqarsa, olardyŋ ūrpaǧy bızder, bügıngı künge jetpes edık qoi. Qisyndy. Onda zaman alǧa ozǧan saiyn, osy strestıŋ adamnyŋ eŋ älsız tūsyna ainaluy ne sebepten? Köbımız osy ındettıŋ aldynda älsız sezınıp, därıhanaǧa jügıremız, odan qaldy emhanany jaǧalap, auruymyz asqyna tüsse, auruhanadan bır-aq şyǧyp jatamyz.
Iştegı üreidı jeŋu degen ne? Bır ǧana mysaldyŋ töŋıregıne tüsındıruge tyrysaiyn. Tas däuırdıŋ adamdary jabaiy januardan, mysaly üşın mamontty alaiyq, bas sauǧalap qaşyp, qauıpsız jerge jetkende entıgın basyp dūrys tynystaidy. Sol tynys aluy arqyly qorqynyşty basyp, tük bolmaǧandai aŋşylyq jolyna qaita şyqqan. Iаǧni, bügıngı künde ūmytyla bastaǧan qozǧalys, keŋ tynystap jügırıp, serpılu arqyly erteŋgı künge küş jinaǧan.
Odan berı zaman özgerdı. Adamnyŋ tūrmysy jaqsardy. Jaratylysy da özgerdı. Endı olardyŋ bır kezderı «mamontqa» qarsy tūratyn küş-qairaty qaida kettı dep taŋ qalasyz. Qazırgı stress «mamonttan» kem emes, türı jaman, müiızı aiqasqan, jünı jalbyraǧan bır ürei iesı. Ony sezınıp te, odan qaşudyŋ da jolyn bılu kerek. Ony ışıŋızde bükpei, uaiymyŋyzben bölısıp, mūny tırşılık etudıŋ bır amalynyŋ saldary dep ūǧyna bılu kerek».
Sözımızdıŋ basynda, japondyq basşylar turaly beker aitqan joqpyz. Eger adamnyŋ jaman oiy alystaǧy adamnyŋ basyn jūtsa, onda osy oidy jaqsylyqqa audaryp, jaqsy oilap, jürektegı aşu-yzany tek jyly söz, jarqyn oimen almastyrsaq, onyŋ da küşı ūşan-teŋız. Jamannyŋ da jaǧymdy jaǧyn köre bılu de keŋdıkke jatady. Onyŋ äserı özıŋızdı de tazartady. Stress epidemiiasyna bırden-bır daua – jaqsy oilap, janyŋyzdy taza ūstau. Qazaq «jaqsy söz jarym yrys» dep beker aitpaǧan.
Psihologtyŋ qozǧalysqa qatysty sözıne eşkım qarsy emes şyǧar. Elordalyqtardyŋ orta jastan asqandarynyŋ denı, jastarymyzdyŋ basym köpşılıgı az qozǧalyp, köp oilaityn qyzmette jür. Qozǧalystyŋ qadırın bıletınder keşkısın fitnes zaldaryn toltyrady. Salamatty ömır saltyn taŋdaǧandardyŋ da sany artyp keledı. Degenmen, älı de bolsa, jany saudyŋ denı sau degen ūǧymdy nasihattaudyŋ artyǧy joq. Är adamnyŋ densaulyǧy men ömırge közqarasyn tüzetıp, qoǧamymyzdy ızgı adamdardyŋ mekenıne ainaldyruǧa talaptanǧan jön.
Bız köp emespız. Ärqaisymyzǧa arnalǧan jaǧymdy oi, jaqsy tılek jaŋǧyryp kelıp, özımızdıŋ jolymyzdy aşatynyn tüsıneiık.
