TALAP PEN TALPYNYS
Qoǧam özgerdı. Qatyp-semgen ideialardyŋ maǧynasy terıske şyǧarylyp, oŋ bastamalardyŋ qoldanysqa enuıne jol aşyldy. Jaŋa reformalardyŋ ışınde bılım salasyna qatysty qyruar jūmys atqaryldy. «Bılım men eŋbek –egız» degen ūǧymdy qatar ūstaǧan bızdıŋ elımız täuelsızdık jylynyŋ alǧaşqy kezeŋınen aq ūlttyq qūndylyǧymyzdy därıpteuge qūlşyna kırıstı. Olar oqulyq betınen oryn alyp, oquşylar qolyna tidı. Bügıngı mektepten, bala boiynan da jinaqylyq, erkındık sezıledı. Oiy erkın bolǧannan keiın bılmekke, jaŋa ıstı meŋgeruge ūmtylady.
Elbasy ideiasymen boi kötergen elordanyŋ ärbır künı jaŋalyqqa toly. Osy jerde maŋyzdy jiyndar ötkızılıp, jahandyq deŋgeidı qamtityn mäseleler de qaralady. Bılımge qatysty tübegeilı özgerısterdıŋ qoldau tauyp, ūstazdar qauymynyŋ jaŋaşyldyqqa bet būrǧany sonyŋ aiǧaǧy. Eldegı aimaqtar elordaǧa qarap, boi tüzedı. Qanşa degenmen, būl şahar Euraziia men Aziianyŋ kındıgınde ornalasqandyqtan, būryn-soŋdy qolǧa alynbaǧan ıster osy jerden bastau alyp jatyr. Būl töŋırektegı äŋgımenı keiınırek qozǧarmyz. Al äzırge ötkenge şolu jasaimyz.
JAŊA MEKTEP – AUQYMDY MINDET
Astana märtebesıne ie bolǧan 1998 jyly mūnda 37 mektep pen 41balabaqşa bolǧan eken. Araǧa on jyl salyp, taǧy qosymşa 27 mektep pen 2 balabaqşa paidalanuǧa berıledı. Bügıngı künde onyŋ sany bırneşe ese ösken. Aldaǧy üş jyl merzımde 24 mektep, 32 balabaqşa boi köteredı. Biyldyŋ özınde 13 balabaqşanyŋ ırgetasy qalanǧan. Özıŋız baǧamdasaŋyz, keler ūrpaqtyŋ keleşegın oilaǧan jarqyn qadamdar jyl saiyn qarqyn ala tüsude. Jaŋa tiptegı oqu orny degen sözdıŋ qoldanysqa engenı sonşalyq, tūraqty söz tırkesıne ainalyp kettı. Ǧalamtor kökjiegı de talailardyŋ qajetıne jarap tūr. Üide otyryp, bükıl älem balalarymen betpe-bet söilesuge mümkındık alǧan qazırgı jastarda arman joq şyǧar, sırä?!
2010 jyldan bastap jūmysyn bastaǧan elordadaǧy № 65 mektep-gimnaziianyŋ orny tıptı bölek. Zamanaui ülgıdegı būl bılım oşaǧyndaǧy korreksiialyq topta mülde estımeitın balǧyndar bılım aluda. Medisinanyŋ soŋǧy jetıstıgı osynyŋ keibırıne şerepetı tiıp tūr. Estımeitın qūlaqtyŋ ışkı quysyna kohlear apparatyn qoiyp da, syrtyna implantat ornatady. Dybys estıluı üşın mamandar osy balalardy arnaiy jattyqtyrady. Alǧaşqy nätije jaman emes. Bırsypyrasy ekı-üş sözdıŋ basyn qosatyn halge jettı.
Alǧaşqy ekspremient-inkliuzivtı bılım beru baǧdarlamasy atalmyş bılım ordasynan bastau aldy. Densaulyǧyna bailanysty üide bılım alyp, tört qabyrǧaǧa telmırgen balǧyndardy tar şeŋberden keŋıstıkke şyǧarǧan, jaŋa ortamen tabystyrǧan da osy jer. Damyǧan älem elderınıŋ qoly jetken būl keşendı ıstıŋ jüzege asuyna jergılıktı bilık müddelı boldy. Aqyl-esı qalypty, bıraq densaulyǧynyŋ bır bölıgınde kınäraty bar balalar qazır denı sau balǧyndarmen qatar otyryp, bılım aluda. Olardyŋ qastaryna bır-bır defektolog maman bölınıp berılgen. Ol sabaǧyna qatysyp, bılmegen jerıne kömektesedı. Memleket tıregı – jastarǧa , sonyŋ ışınde mügedek balaǧa jasalar qamqorlyq erekşe, ärine. Būl tūrǧydaǧy jūmysty saraptan ötkızsek, alǧa qoiǧan mındet bırtındep oryndalyp kele jatyr.
№ 65 mektep-gimnaziianyŋ direktory Baǧlan Smataeva qamköŋıl balany qajettı qolarbamen qamtamasyz etu üşın bırqatar demeuşılermen kezdesıp, ötınış aitypty. Alaida, basşyny alaŋdatatyn bır mäsele bar. Ol syrttan kelgen mügedek balalardy mektepke ornalastyru mäselesı. Sebebı, oryn kölemı tolyq. Ekınşıden, olardy amalsyzdan qabyldaǧan jaǧdaida, sabaqta onymen bırge otyratyn arnaiy maman qajet. Sondyqtan inkliuzivtı bılım beru mäselesı respublikanyŋ barlyq aimaqtarynda teŋ qolǧa alynuy tiıs.
Ozattyŋ aty qai kezde de auyzǧa aldymen ılınedı.1999 jyly Elbasy tūsauyn kesken qalamyzdaǧy alǧaşqy № 38 qazaq mektep-liseiınıŋ bügınde qorjyny jüldege toly. Talai şäkırttıŋ qanatyn qataitqan, öz jolyn dūrys taŋdauyna baǧyt sıltegen būl şaŋyraq rasynda da kielı. Jiyrma ekı kriterii boiynşa on üş jyl 1-şı oryndy ielenıp keledı. Jyl saiyn ötkızıletın respublikalyq ǧylymi saiysta Astana qalasynyŋ bılım ordalarynan 25 oquşy top jarsa, sonyŋ 7-8-ı osy mekteptıŋ şäkırtı. Älemnıŋ är tarapyna «Bolaşaq» baǧdarlamasy negızınde atalmyş oqu ornynyŋ 85 tülegı bılım närımen susyndauǧa barǧan. Olardyŋ alǧaşqy legı qazır öz elımızde qyzmet jasauda.
Qūzyrettı organ biyl būl oqu orny «Köşbasşy» ataǧyna laiyq degen ūsynys jasapty. Kezınde on bır ai boiy mektep qūrylysynyŋ basynda jürıp, uaqytpen sanaspaǧan, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, «Qūrmet» ordenınıŋ iegerı, bılım beru ısınıŋ üzdıgı, ūjym basşysy Jamal Bazarqūlqyzy barlyq jetıstıktıŋ auyzbırşılıkpen kelgenın tılge tiek ettı.
Astanadaǧy № 50, 54, 60 mektep-liseilerı de oŋ körsetkışke ie. Atap ötuge tūrarlyq, tūŋǧyş jobanyŋ igılıgın köru üşın «Astana Innovations» aksionerlık qoǧamy men «Finpeda» kompaniiasy № 54 mektep-liseidı taŋdap aldy. Sonyŋ negızınde oqu ornynyŋ kıreberıs esıgı tūsyna turniket ornatyldy. Būl apparatqa oquşy qolyndaǧy smart-kartasyn tigızıp, ışke enedı. Sol kezde ata-anasynyŋ ūialy telefonyna sms-hat kelıp tüsıp, balasynyŋ mektepke qai uaqytta barǧanyn bıledı. Qūjattyŋ rölın atqaratyn smart- kartada şäkırt turaly biometriialyq mälımet (aty-jönı, tuǧan jyly, jasy, qan toby, äke-şeşesı jönınde aqparat) «taiǧa taŋba» basqandai jazylǧan. Al ashanasyndaǧy termoprinterı as mäzırıne berılgen tapsyrys uaqytyn, aqşanyŋ qalǧan bölıgın arnaiy qaǧazǧa şyǧaryp beredı.
Talantty jasöspırımderı şetelde ötkızılgen baiqaularda elımızdıŋ atyn şyǧaryp, mereilerı üstem boldy. Aziia oiynynda bokstan chempion atanǧan Daniiar Eleusınov te osy mekteptıŋ tülegı. Jalpy, osynda sportpen şūǧyldanyp jürgen balalardy köptep kezdestıresız. Mädeni-ruhani şaralarda jiı ötıp tūrady. Etnograf-ǧalym, jazuşy Aqseleu Seidımbekovke arnalǧan memorialdyq mūrajaidyŋ osy jerde ornalasuy, qūndylyqty därıptei bıletındıkterın aŋǧartyp tūr.
Raiymbek batyr atyndaǧy № 50 «Qazǧaryş» mektep-liseiınde ǧylymi talpynystardy jüieleuge baǧyttalǧan tanymdyq jūmystarǧa airyqşa maŋyz berılgen. Euraziia ūlttyq universitetınıŋ ūstazdary joǧary synyp oquşylaryna fizika, himiia pänınen qosymşa därıs beredı. Ädette, tūjyrymdy däiektememen sabaqtastyru ǧylymda oŋ baǧalanady. Osy maqsattyŋ ıs jüzınde oryndalyp kele jatqanyn oquşylardyŋ bırneşe baiqauda jülde alǧany däleldeidı. Mektepte radiotehnika üiırmesı aşylǧan. Baiqoŋyr qalasyndaǧy halyqaralyq Chelomei atyndaǧy aeroǧaryş mektebımen de tyǧyz qarym-qatynasta. Keleşekte tehnikalyq mamandyq ielerı osy oqu ornynan tärbielenıp şyǧady degen senımdemız.
OQYTUDYŊ NEGIZGI JÜIESI
Memleket basşysy «Qazaqstan bılım qoǧamy jolynda» atty därısınde bılım salasyn jaŋartuǧa bailanysty naqty däledemenı alǧa tartyp, jauapty qūrylymdarǧa mındetteme jüktedı. Būl leksiianyŋ eŋ aldymen jastarǧa arnalǧanyn basa aitqanymyz jön. Onyŋ negızgı sebebın memleket dıŋgegın berık qalyptastyruǧa üles qosatyn jastardyŋ sapaly bılım aluymen qarastyramyz.
Jahandyq deŋgeide daǧdarys auyzdyqtalmai tūrǧanda, bızge ǧylymnyŋ ozyǧyn meŋgeru mındetı jüktelıp otyr. Sondai-aq, därıste mektepke deiıngı daiyndyqty modernizasiialaudyŋ, tūlǧa qalyptastyrudyŋ myqty tetıgın qūrudyŋ alǧyşarty ūsynyldy. Ol boiynşa jūmys jasaǧan «Balapan» baǧdarlamasy qajetınşe mūqtajdyqty ötedı. Degenmen, alda tūrǧan mındetter odan da qomaqty, tıptı jauapkerşılıgı ekı eselengen desek qatelespespız. Resmi derek közıne jügınsek, elımız 2020 jylǧa qarai balalardy balabaqşamen qamtamasyz etu mäselesın öz därejesınde şeşpek. Mynany da atap ötken jön. Astanada sal auruymen auyratyn balalarǧa arnalǧan balabaqşa ıske qosyldy.
Elbasy post industriialyq älemde «bılım-ǧylym – innovasiia» üştıgı bilep-tösteitının aityp, memleket pen tūlǧanyŋ damuyndaǧy eŋbektıŋ rölın, äleumettık jäne ekonomikalyq damu arasyndaǧy özara tereŋ bailanysty, baǧyttau men baǧdarlaudaǧy jaŋa qūndylyqty qalyptastyru qajettıgıne jūrtşylyq nazaryn audardy. Jastar saiasatyna barynşa köŋıl adarudyŋ mındettılıgı de alǧy kezekke şyǧyp otyr.
Astana qalasynyŋ äkımı İmanǧali Tasmaǧambetov te bılım beru salasy qyzmetkerlerınıŋ tamyz mäslihatynda söilegen sözınde myna mäselenı qamtyp öttı: «Zamanaui älemde jetı myŋnan asa mamandyq bar. Jyl saiyn jaŋa mamandyqtar paida bolady da, keibıreulerı kelmeske ketedı. Qoǧam men ekonomika qarqyndy damyǧan saiyn mamandyq mäselesınıŋ mänı arta tüsedı. Zertteuşıler, būrynnan da belgılı jäit bola tūra, özıne şyn mänınde süiıktı ıspen ainalysqan adamdardyŋ ǧana mol tabysqa keneletının anyqtady. Köptegen zertteuler boiynşa, bügınderı saualdamaǧa tartylǧandardyŋ 15 paiyzy ǧana äldebır mamandyqqa beiımdılıgın bala şaǧynda baiqatqan.» Osydan tüigenımız, orta mektepte käsıpke qatysty tanymdyq jūmystar keŋınen qamtyluy tiıs. Sondai-aq, balabaqşadaǧy tärbie ısıne erekşe közqaras, eŋbektıŋ salmaǧyn därıpteu kün tärtıbınde tūruy qajet.
Jyl saiyn elordamyzdaǧy mektep bıtıruşılerdıŋ 85 paiyzy elımızdıŋ ırgelı joǧary oqu oryndaryna jäne şeteldık bılım ordalaryna tüsedı. Onyŋ 15 paiyzy ǧana elımızge qajettı mamandyqty taŋdaidy eken. Sondyqtan sūranys pen tiımdılık bır-bırımen qabyspai tūr. Degenmen, ŪBT qorytyndysy boiynşa astanalyq tülekterdıŋ ortaşa bal körsetkışı – 78 paiyzdy qūrap, 75 oquşy «Altyn belgı» iegerı atanǧan. ŪBT degennen şyǧady, būl töŋırekte biyl da bıraz dau-damai boldy. El aralaǧan qaŋqu sözdıŋ anyq-qanyǧyn bılmekke, pedagogika ǧylymdarynyŋ kandidaty Seiıtqali Düisenge jolyqtyq. – Oquşylar ŪBT tapsyru kezınde eŋ qiyn pän – «Qazaqstan tarihy» bolǧanyn aityp edı. Onyŋ sebebın Bılım jäne ǧylym ministrı Baqytjan Jūmaǧūlov bylaişa tüsındırdı. Bırneşe jyl boiy test tapsyrmalary jaŋartylmai kelgen eken. Al biyl sūraqtardyŋ mazmūny tolyqtyryldy. Osy kezge deiın «Abylai atynyŋ tısı neşeu», «Belgılı änşınıŋ köilegındegı oiu-naqyştar nenı bıldıredı» degen qisynsyz ötırıkterdı aityp kelgen tömen ball jinaǧan oquşylar ekenı jasyryn emes. Negızınde biylǧy tüsken aryz-şaǧymdardy zerdeleu barysynda oqulyqtan tys sūraqtardyŋ bolmaǧany däleldendı. Jalpy, elımız mektepterınde testıleu ädısın paidalanu 90-şy jyly bastau aldy. Älemdık täjıribe körsetkendei, ŪBT sapaly bılımdı anyqtaudyŋ eŋ qolaily ädısı. Būl tūsta atap öterlık närse, test sūraqtaryna jasalǧan biylǧy özgerıster būrynǧy jattandy sūraqtardyŋ ornyn almastyrdy. Sondyqtan ırgelı ıstıŋ köpşılıktı tosyltqany ras, – deidı ol.
BOS UAQYTTY TİIMDI ÖTKIZU MÜMKINDIGI
Bas qalamyzda oquşylardyŋ bos uaqytyn tiımdı ötkızuge barlyq jaǧdai jasalǧan. Qalamyzda № 3 muzyka, balalar körkemsuret, № 2 öner mektepterı, M.Ötemısūly atyndaǧy Oquşylar saraiy, Jas saiahatşylar beketı, «Arman» sporttyq sauyqtyru keşenı, tehnikalyq şyǧarmaşylyq, «Şyǧys» jasöspırımder ortalyqtary, Jekemenşık bi mektebı, jaŋa Oquşylar saraiy syndy 13 qosymşa bılım beru ūiymdary jūmys ısteidı. Būl jerlerge şäkırtter özderınıŋ qalauy boiynşa jazylyp, därıster alady, üiırmelerge qatysady. Derek közderıne jügınsek, elordada 1,5 myŋǧa juyq mügedek bala bar eken. Jergılıktı bilık tarapynan bırneşe balanyŋ emdeluıne mümkındık jasalǧan. – Jyl saiynǧy körsetkıştı zerdelesek, bılım salasynda qyruar jūmys atqarylyp, joǧary jetıstıkterge qol jetkızıppız, – dedı äŋgıme barysynda Astana qalalyq bılım basqarmasynyŋ bastyǧy Äsima Bimendina. – Ozat ūstazdardyŋ da sany basym. Olardyŋ ailyǧyna 50 paiyz üsteme qosylady. Jas mamandardy jūmysqa qabyldau mäselesı de retımen şeşımın tauyp keledı. İnternet jelısıne barlyq bılım oşaqtary qosylǧan. Ūstazdar men şäkırtter ǧylymi jūmys boiynşa ötkızılgen synaqtarda jüldelı oryndardy ielendı. On ekı jyldyqqa köşudıŋ alǧy şartyn jasap, ol jönınde atqarylatyn ısterdı pysyqtadyq. Bır sözben aitqanda, bılım keŋıstıgındegı jelkenımızdı qisaitpauǧa atsalysyp jürmız.
Basqarma bastyǧynyŋ aitqan sözınıŋ jany bar. Oquşylar 2009-2010 oqu jylynda türlı jarystardan 153, al 2010-2011 oqu jylynda 172 medal ielengen. Desek te, solardyŋ ışınen mūǧalımdıktı taŋdaǧan er balany tabu öte qiyn. Ony bılım salasynyŋ ökılderı de moiyndaidy. Keŋestık kezeŋde menıŋ tūstastarym er mūǧalım mektep dälızınde kele jatqanynda, qaz-qatar tūra qalyp bas kiımın şeşetın.
Ämırhan ALMAǦANBETOV
