Äŋgımelegelı otyrǧan keiıpkerımız turaly maqala taqyrybyn osylai dep aluymnyŋ sebebı bar. Nege deseŋız, ol kısınıŋ äkesı Qazymbet Därımbaiūly el basyna asa auyr zūlmat äkelgen ötken ǧasyrdyŋ 30-ynşy jyldary, zaman tauqymetı erte eseitken bozbala şaǧynda, Türkıstandaǧy mūǧalımder kursyn bıtırıp, el arasynda sauatsyzdyqty joiu nauqanyna aralasa bastaǧan-dy. Söitıp qazırgı Asyq ata auylyndaǧy mekteptıŋ ırgetasyn öz qolymen qalaǧan.
Balalardy oqytu aldymen bır-bırıne jalǧastyra salynǧan üş kiız üide bastalyp, onyŋ soŋy asarlatyp mektep üiın saluǧa ūlasady. Mıne, osy ıstıŋ ūiymdastyruşysy da, qūrylysşysy da Qazymbet Därımbaiūlynyŋ özı bolatyn. Odan keiıngı uaqyt soǧys jyldaryna tap kelıp, maidanǧa attanyp, onda auyr jaralanyp, elge oralady. Sodan bylai qaraiǧy ondaǧan jyldar boiy myŋdaǧan şäkırt tärbielep, auyldastary arasynda «Qazymbet mūǧalım» atanyp, abyroi biıgıne köterılgen aqsaqal 90 jas jasap, segız perzent süiıp, übırlı-şübırlı bolyp dünieden ozdy.
Al bızdıŋ keiıpkerımız Polat Qazymbet süiegı asyl osyndai abzal äkeden örbıgen segız perzenttıŋ ekınşısı edı.Qazaqta «Ūiada ne körseŋ, ūşqanda sony ılesıŋ» degen maqal bar. Osy maqaldy Polat Qazymbetke qarata aituǧa äbden bolady. Bır esepten Qazymbettei ülgılı, eŋbekqor otbasynda tälım-tärbie alǧan balanyŋ basqaşa boluy mümkın emes siiaqty bolyp körınedı bızge. Onyŋ üstıne Qazymbet atamyz balalaryna jürıs-tūrysymen, kündelıktı atqaratyn ısımen ülgı-önege bolyp qana qoimai, sözben de demep, aqylyn aityp, alǧa jetelep otyratyn. Sondai aqylynyŋ bırı ärı jiı aitatyny: «Balam, bılımge ūmtyl, bılımdı bolsaŋ, bärın jeŋesıŋ. Atam qazaq «Bılektı bırdı jyǧady, bılımdı myŋdy jyǧady» dep tegın aitpaǧan» bolyp keletın.
Äkenıŋ önegesı bar ärı özınıŋ de zerektıgı şyǧar, Polat aǧamyz orta mekteptı altyn medalmen bıtırıp, «bılım qu» degen äke amanatyn arqalap, arman quyp Almatyǧa attandy. Bala kezden jüregıne ūialaǧan därıger mamandyǧyn ielenu üşın Almaty memlekettık medisina universitetıne qūjat tapsyrdy. Altyn medaldıŋ alǧaşqy paidasyn osynda kördı. Basqa oquşylar siiaqty aptalap emtihan tapsyryp, ailap oquǧa tüsken-tüspegennıŋ nätijesın kütıp jatpady. Bırınşı emtihannan «bestıktı» qanjyǧaǧa bailap, «emdeu ısı» fakultetınıŋ bırınşı kurs studentı atandy.
İnstitutty üzdık baǧamen bıtırdı, därıger mamandyǧyn ielendı. Bıraq «Aldymda tolǧan maqsat, tolǧan taŋdau, Alaiyn anasyn ba, mynasyn ba?» dep Sūltanmahmūt aqyn aitpaqşy, därıger de bolǧysy keledı, aspiranturaǧa tüssem, söitıp bılımımdı odan ärı ūştasam degen oi da mazalaidy. Aqyry institut aspiranturasyna qūjat tapsyryp, baq synap körgen jön dep tapty. Qaltasynda üzdık diplomy bar talapker Polat Qazymbetūly būl synnan da sürınbei ötıp, rentgenologiia jäne radiologiia salasy boiynşa aspirant bolyp şyǧa keldı.
Bökeŋnıŋ boiyndaǧy ǧylymǧa degen ülken qūlşynys osy kezden bastaldy. Jäne ǧylymi-zertteu jūmystarymen şūǧyldanu ömırınıŋ negızgı män-maǧynasyna ainaldy. Mūny Polat Qazymbetūlynyŋ aspiranturany oidaǧydai tämämdaǧan kezınen künı bügınge deiıngı ǧylym salasyndaǧy tırşılıgıne qysqaşa şolu jasau arqyly aŋǧaruǧa bolady. Mysaly, aspiranturany bıtırgennen keiın Almaty memlekettık medisina universitetı Ortalyq ǧylymi-zertteu zerthanasynyŋ radioizotoptar tobynda qyzmetker, aǧa ǧylymi qyzmetker bola jürıp, 1975 jyly kandidattyq dissertasiiasyn qorǧady.
Alǧa ūmtylu, bılımın ūştai tüsu, ǧylymnyŋ tereŋıne üŋılu Bökeŋnıŋ boiynda būrynnan bar, üidegı önegeden, mektep qabyrǧasynan qalyptasqan mınez bolsa kerek. 1986 jyly Mäskeuge attanyp, N.N.Blohin atyndaǧy Resei onkologiialyq ǧylymi ortalyǧynda därıs aldy. 1990 jyly doktorlyq dissertasiiasyn oidaǧydai qorǧady da, bır jyldai S.J.Asfendiiarov atyndaǧy Qazaq ūlttyq medisina universitetınıŋ aǧa oqytuşysy, 1991-2001 jyldar aralyǧynda osy universitettıŋ biologiia jäne radiobiologiia kafedrasynyŋ meŋgeruşısı, al 1992-1995 jyldary universitettıŋ «emdeu ısı» fakultetınıŋ dekany qyzmetın qosa atqardy.
Medisina salasyn, onymen sabaqtas ǧylymi salany basqaruda mol täjıribe jinaqtaǧan Polat Qazymbetūlyn 2001 jyly nauryz aiynda Astana qalasyndaǧy Qazaq memlekettık medisina akademiiasyna oqu-tärbie ısı jönındegı prorektor qyzmetıne şaqyrdy. Al osy jyldyŋ mausym aiynda ol universitettıŋ rektory bolyp taǧaiyndaldy. Akademiiaǧa basşylyq jasaǧan 2001-2004 jyldar aralyǧynda ol mūnda jaŋadan bes fakultettıŋ aşyluyna, «radiobiologiia», «sot medisinasy», «allergologiia jäne immunologiia» mamandyqtary boiynşa kandidattyq jäne doktorlyq dissertasiia qorǧau keŋesterınıŋ aşyluyna mūryndyq boldy jäne 2003-2010 jyldary dissertasiialyq keŋeske töraǧalyq ettı. Akademiianyŋ jaŋa korpusynyŋ qūrylysyna basşylyq jasady. Radiobiologiialyq ǧylym ortalyǧyn qūrdy. Keiın ol Radiobiologiia jäne radiasiialyq qorǧau instituty bolyp qaita qūrylyp, Polat Qazymbet osy institutqa künı bügınge deiın oidaǧydai basşylyq jasap keledı.
Būl – Bökeŋnıŋ medisinany basqaru salasyndaǧy jetıstıkterı. Medisina ǧylymy salasyndaǧy tabystary da būdan kem emes. Mysaly, ol – QR Ükımetı janyndaǧy radiasiialyq qauıpsızdık jäne radiobiologiia mäselelerı jönındegı jūmys komissiiasynyŋ müşesı, 2009 jyldan Aziialyq radiasiialyq zertteuler qauymdastyǧynyŋ vise-prezidentı, 2016 jyldan BŪŪ Atom energiiasy boiynşa halyqaralyq agenttık sarapşysy.
Bökeŋ basqaratyn ūjymnyŋ Qazaqstannyŋ uran öndıretın aimaqtarynyŋ radioekologiialyq jaǧdaiy, uran öndırısı jūmysşylarynyŋ densaulyǧyna baǧa beru men qalpyna keltıru jönındegı ǧylymi jūmystary elımızde jäne şetelderde keŋınen tanymal.Polat Qazymbetūlynyŋ ǧylymi jetekşılıgımen 27 dissertasiia qorǧaldy, onyŋ 10-y – doktorlyq dissertasiialar. Bökeŋnıŋ özı baspasözde 200-den asa ǧylymi jūmystar jariialady. Būdan bölek, joǧary oqu oryndaryna arnap 4 oqulyq, 1 monografiia şyǧardy.
P.Qazymbettıŋ ǧylym salasyndaǧy osyndai igılıktı eŋbekterı QR Prezidentınıŋ Alǧys hatymen, «Astana» estelık medalımen, «Qazaqstan täuelsızdıgıne 20 jyl» medalımen atalyp öttı. Elbasynyŋ Jarlyǧymen Bökeŋ 2015 jyly «Qūrmet» ordenımen marapattaldy. Mūnyŋ syrtynda Qazaqstan pedagogikalyq ǧylymdar akademiiasynyŋ akademigı, «Densaulyq ısınıŋ üzdıgı», «Qūrmettı ūstaz» ataqtary jäne bar.Mūnyŋ bärı – Bökeŋnıŋ özı jan-tänımen süiıp taŋdaǧan ısıne berılgen baǧa.
Keide bız, söz retıne qarai, būl ömırde tört qūbylasy tügel adam joq dep jatamyz. Bökeŋe mūndai teŋeuler jürmeidı. Ol kısı – barǧa qanaǧattyŋ, joqqa salauattyŋ adamy. Qaşan körseŋ ömırge yrza keiıppen jymiia külıp, jarqyn amandasudan bır tanbaidy. Qal sūrasaŋ, alatyn jauabyŋ – «Şükır» degen bır-aq auyz söz. Iаǧni bärı jaqsy degenı ǧoi. Ras äŋgıme. Otbasy aman. Jan jary Şyryn ekeuı ūlyn ūiaǧa, qyzyn qiiaǧa qondyryp, nemerelerdıŋ qyzyǧyn körude. Qyzmet babyndaǧy, ǧylym salasyndaǧy jetıstıkterın joǧaryda aittyq. Bır adamnyŋ basyna jeterlık dünie ǧoi.
Degenmen Bökeŋ Qazymbet Därımbaiūly tärızdı elge qadırlı baiyrǧy ūstazdyŋ balasy emes pe. Kökeiınde būrynnan jüretın bır arman bar edı. Sony qaitsem jüzege asyram dep oiǧa berıletın. Äkesı baiaǧyda tūrǧyzǧan mektep audan basşylarynyŋ, audandyq oqu bölımınıŋ atsalysuymen bertın kele keŋeitılıp, ortalau mektepke ainalǧanymen, közge qoraştyǧy, jūpynylyǧy baiqalatyn. Onyŋ üstıne audannyŋ atqa mınerlerı mektepke onyŋ negızın qalap, ömır boiy sonda ūstazdyq etken Qazymbet Därımbaiūlynyŋ atyn beruge talaptanyp jürgenın de esıtetın.
«Sabaqty jıp sätımen» degendei, künderdıŋ künınde būl ıstı de qolǧa aludyŋ retı kelgendei boldy. Bökeŋ anau aitqandai asyp-tasyǧan bai bolmaǧanymen, Qūdai bergen nesıbenıŋ arqasynda azyn-aulaq jiǧan-tergenıne älgı közge qoraş mektep üiınıŋ janynan ekı qabatty zäulım de eŋselı mektep üiın salaiyn dep şeştı. Mūny audan basşylary da, auyl tūrǧyndary da, Bökeŋnıŋ bırge tuǧan aǧaiyn-bauyrlary da qyzu qoldap, qoldan kelgen kömekterın jasady. Bolat Qazymbetūly öz qarjysyna tūrǧyzǧan osy mektep onyŋ negızın qalap, sonda ūzaq jyldar ūstazdyq etken Qazymbet Därımbaiūly atyndaǧy bılım ordasy atandy.
Orynbek JOLDYBAI,
filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty
