Mūhamedjan TAZABEK, «Asyl arna» telearnasynyŋ bas direktory: ALLA OŊDY ÄREKETKE BEREKET BEREDI

Jala japqandardan qorǧanyp kelemın

– Äleumettık jelıde Sızdı dattaityndar da, maqtaityndar da köp. Äsırese, soŋǧy kezde bır jazbany bölıskenıŋızde būl qatty baiqaldy. Dosyŋyz köp pe, jauyŋyz köp pe, qalai oilaisyz?

– Mūqaǧali aqyn «Dūşpanyŋ bar ma deisıŋ, qaidan bılem? Äiteuır, jürgen jerım sairan kıleŋ. Qazaqtyŋ qaisy üiıne barsam-daǧy, Aldymda aq dastarqan, jaiǧan kılem» deidı ǧoi. Sol aitqandai, aldyma kelıp «Mynauyŋ dūrys bolmady» nemese «Myna ısıŋ ūltqa ziian keltırdı» dep jatqan eşkım joq. Kerısınşe, körgen jerde batasyn berıp, qolymdy qysyp, rizaşylyǧyn aityp, arqamnan qaǧyp jatqan el köp. Ökınışke qarai, syrtymnan kınä taǧatyndar – menı bılmeitın, eŋ bolmasa menımen bır kese şäi ışıp, äŋgıme aitpaǧandar. Son­dyqtan olardy dūşpan dep te esepteuge bolmaidy. Menı körmei, bılmei, bolmai tūrǧan köŋıl-küidıŋ äserınen artyq-kem ketkenım üşın syrtymnan «ekstremist», «terrorist», «radikalizmdı nasihattauşy» dep jatsa, būl – ädıletsızdık. Eşqandai da şyndyqqa janaspaidy. Qazaq aitady ǧoi: «Bıreuge or qazba, özıŋ tüsesıŋ. Bıreu­ge jamandyq tıleme, Özıŋe jaqsylyq tıle!» Sondai jandarǧa myna nasihatty aitqym keledı.

Qazaqy tüsınıkte «ädılettı dūşpan» degen ūǧym bar. Qazaq «Aqymaq dostan, aqyldy dūşpan artyq» deidı. Būl jau ızdeu emes, «pozisiiasy, közqarasy bölek, alǧa qoiǧan maqsaty men müddesı ärkelkı bolǧandar aqyldy ärı ädılettı bolsa» degenı. La­iyqty türde tıresıp, jeŋılseŋ «jeŋıldım», jeŋseŋ «jeŋdım» deisıŋ.

Al ötıp bara jatyp tısın batyryp qalyp, ketıp bara jatyp tasadan tas laqtyryp, jūrtty şulatu dūşpandyq emes, bälkım, pendeşılıkten boluy mümkın. Bar bolǧany, ärkım öz deŋgeiınen habar beredı.Äleumettık jelıge tırkelgenıme 5-6 jyl bolypty. Osy uaqytqa deiın eşkımnıŋ atyna arnaiy şabuyl jasap, aiyptap körmeppın. Tek qana jala japqandardan qorǧanyp kelemın. Menı tolyq tanyǧysy kelgender, äleumettık jelıdegı jazbalarymdy baǧamdap, baqylasa jetkılıktı.

Adamdar bardy körmeidı, ızdegenın köredı

– Sızdı syrtyŋyzdan «sälaf» deitınder köp. Osy taqyrypqa nükte qoiatyndai jauap bere alasyz ba?
– Oǧan nükte qoiylmaidy.
– Nege?
– Sebebı men «sälaf» emespın. Sälaftar, bırınşıden, islamnyŋ sonau alǧaşqy däuırlerınde ömırden ötıp ketken. Al «sälafimız» dep jürgender – özderınıŋ ūstanǧan jolyn qoǧammen bailanystyra almai jürgen adamdar. Olarǧa da menıŋ eşqandai qatysym joq. Men, babalarymyz ait­qandai, älhämdulilla mūsylmanmyn. Men psevdosäläfi da, tärkı dünie sopy da, arnaiy bır tabynuşysy bar aǧymnyŋ jolyndaǧy adam da emespın. Mūsylmanmyn. Jäi ǧana zaiyrly qoǧamda ömır sürıp jatqan jauapty tūlǧamyn.

Maǧan «sälaf» dep jala jauyp otyrǧandar ädılettı aiyptap jatqan joq. «Bızdıŋ qoǧam kımderdı osylai aiyptady?» dep qarasam, kım bıreuge ūnamai qalsa, sony aiyptaidy eken. Būl jerde, şyn mänınde dıni közqarasy boiynşa radikaldy baǧyt ūstanǧandardy aityp otyr­ǧanym joq. Ol tüsınıktı. Olardyŋ jaǧdaiyn qūzyrly organdar tekserıp, jazasyn belgılei jatady. Bıreulerdıŋ jüregın auyrtatyn eşnärse aitpappyn. Aiyptaityn jalǧyz jol – jala jabu. İä, perışte emespın, menıŋ de qatelıgım bar, şatasatyn jerım bolady. Men ǧana emes, äleumettık jelıde otyrǧan adamdardyŋ köbı ärtürlı videolardy bölısedı. Qarasaŋyz, bıreu Europadaǧy bır videony bölısıp, bıraq, naqty qai studiiada jasalǧanynan habary bolmauy mümkın.

Mäselen, menı aiyptaǧan adamdardyŋ özı memlekettık tūtastyǧymyz ben ūlttyq qūndylyǧymyzǧa qatysty qanşama pıkırlerdı aityp jatady. Nemese jekelegen adamdarǧa qatysty türlı jaǧymsyz jaittardy taratady. Jyǧylyp jatyp, sürıngenge kületın osyndai otandastarymyz jetkılıktı. Menıŋ jeke basyma «it, şoş­qa, terrorist, radikalist» sekıldı nebır sözdı aityp jür. Mıne, būl sotqa süiretındei jaǧdai. Bıraq bır qazaq bır qazaqpen daulaspasa eken. Bılmestıkpen aitqan sözdı ötkızıp jıbermesem, bılgenım qaida deimın.

Eŋ bastysy, dıni, ruxani ortadaǧylar «sälafi» emes ekenımdı bıledı. Dästürlı dındı ūstanatynymdy jäne ata-babalarymyzdyŋ dästürın, aqida tūrǧysynan, fihq tūr­ǧysynan da azamattyq pozisiiamnyŋ Konstitusiia­ǧa qaişy kelmeitının Bas mufti da, imamdar da, qū­zyr­ly qyzmettegıler de bıledı. Talai alqaly jiyndar men eŋselı esıkterdıŋ ar jaǧyndaǧy nebır maŋyzdy äŋgımelerdıŋ basy-qasynda bolǧanmyn. Jauapty tūlǧalar ışkı-syrtqy jaǧdaiymnan tolyq xabardar.

Maǧan qatysty osy sözdı aitatyn adamdar bardy körmeidı, ızdegenın köredı. Özderı belgılı bır közqarasty ūstanyp alyp, özınıŋ közqarasyna säikes kelmeitın adamdardy aiyptai bastaidy. Belgılı bır toptyŋ töŋıregıne şoǧyr­lanyp alady da, sol toptyŋ ışınde bolmaǧandardy aiyptaumen ainalysa bastaidy. Eşuaqytta aşyq oiymdy jasyryp qalmadym. «Asyl arnadaǧy» dıni baǧdarlamalarda közqarasym aşyq körınedı. Eşkımnıŋ aldynda aqtalmaimyn. Aqtalatyn närsem joq. Amal-äreketı aşyq adammyn.
– Alǧaş ret halyqqa qasiettı dombyramen tanyldyŋyz. Qazır dombyramen müldem körmeimız. «Dınge bet būrǧaly, dombyradan terıs ainaldy» degen pıkırlerdı de estıdık. Būl qanşalyqty şyndyq?

– Menı jalpy sahnadan joǧaltyp aldyŋyzdar. Aitys önerınen eŋ bır jarqyrap, jolym bolyp tūrǧan kezde kettım. «Dındı ūstanǧannan aitystan kettı», «dombyrany haram dedı» deu qate. Sebebı ülken sahnamen qoştasqanymmen, kışıgırım otyrystarda, jaqyn-juyqtarymnyŋ, qūda-jekjattarymnyŋ ortasynda qai kezde de dombyramdy qolyma alyp, arnau-termelerımdı oryndap jürgen adammyn.

Ruhani salamyzdyŋ qaqpaǧy aşyq tūrǧan tūstary köp boldy

– Erterekte dınge bailanysty kez kelgen mäselege qūrmetpen qaraityn halyq būl künderı küdıktenıp, qauıptenetın halge jettı. Qoǧamdaǧy islamofobiiany aitamyn…
– Osydan jiyrma jyl būryn dındar adam bır üige kırıp namaz oqimyn dese, jainamazyn turalap, qūmanyn daiyndap, äulie kırıp kelgendei kütetın. Qazır tuys­tardyŋ nemese qūdalardyŋ arasynda namazhan adam bolsa küdıktenedı. Ärine, qoǧamda ersılı-qarsyly, dūrysy bar, būrysy bar aqparat jürıp jatyr. Bıreuler şyn maǧynasynda jūrtty saqtandyrǧysy kelıp, aqparat taratady. Bıreuler jäi äŋgıme bolsyn dep äiteuır, aitady. Dınnen şoşytqysy kep, qorqytuşylar da joq emes. «Asyl arnada» da dau-damai tudyratyn mäselelerden qaşamyz. Äsırese, hidjap, saqal mäselesıne kelgende aulaqtau jüremız. Sebebı būl mäseleler qoǧamdy üreilendırıp, tūtas tūrǧan qoǧamǧa syzat tüsırgennen basqa eşnärsege alyp kelmeidı. Dauly mäselege qadam basqymyz kelmeitını de sol.

Bız jaŋadan memleket bolyp qūryldyq. Alǧaşqy kezde ekonomikamyzdy tüzeimız dedık. Ruhani sala­myz­dyŋ qaqpaǧy aşyq qal­ǧan tūstary köp boldy. Sol kezderı qai balamyzdyŋ qaida oquǧa ketıp jatqanyna, ruhani baǧyttyŋ bastauşylary kımder ekenıne asa män bermedık. Mäsele osydan bastaldy. Keiın esımızdı jidyq. Älemde terrorizm qaupı men üreidı tudyratyn qauıptı jarylys­tar men soraqy oqiǧalar oryn aldy. Ol aqparattar kündız-tünı älemdık telearnalardan nöserşe qūiylyp tūrdy. Qarap otyryp-aq zäremız ūşty. Jūrttyŋ bärı aldy-artyn ölşeitın, tereŋ adamdar emes. Körgenıne senedı. Jarylys­ty kımder jasady? «Oramal taqqandar. Saqaldylar» degen pıkır qalyptasty. Sondyqtan köşede saqal qoiǧandar kım körıngendı jaryp jıberetındei, bırdeŋenı büldıretındei jūrt üreilenetın boldy. Älemdegı islamofobiia­ny negızınen qalyptastyryp otyrǧan būqaralyq aqparat qūraldary. Törtınşı bilık tek qana ızgı niettı adam­dardyŋ qolynda emes qoi. Ärtürlı piǧyldaǧy, saiasi baǧyttaǧy, ekonomikalyq talas-tartystaǧy toptardyŋ qolynda. Olar özderınıŋ saiasi-äleumettık, qarjylyq-­ekonomikalyq maqsattaryn jüzege asyru üşın dındı de, dıni qūndylyqty da qūrbandyqqa şala salady.

Tüitkıl bar, bıraq memleket baqylap otyr

– Bızde jat aǧymnyŋ jetegıne ketkenderdıŋ bary jasyryn emes. Qarapaiym qazaqtyŋ ūl-qyzdaryn sonau Taiau Şyǧysqa jetekteitın qandai küş? Ne sebeptı mūsylman mūsylmannyŋ nalasyna qaluda?

– Būl älemdık jaman ür­dıske ainaldy. Kez kelgen jerge tamaqtyŋ qoqymy tüsse, jinalǧan kök şybyn qaidan keldı dep sūrai almaisyz, özderı tauyp keledı. Sol siiaqty bülık bolsa, bülıkqūmar adamdar ony tauyp alady. Bızdıŋ qauym ışınde dın ūstanuşy bolsyn, bolmasyn bülıkqūmar, ūrysqūmar, mämılege kelıskısı kelmeitın, qyŋyraiyp qisyq jüretın adamdar qai uaqytta da bola beredı. Äsırese, dıni qajettılıkterge memleket jaǧdai jasap, meşıtter aşy­lyp, dınnıŋ mümkınşı­lıgı köbeigen saiyn ondai adam­dardyŋ da dın arqyly, mūsylmanşylyq arqyly adasuşylyqtary aşylyp jatady. Būl adamdar dıni ortaǧa kelmese de «problemnyi» adamdar bolatyn edı.

Dıni qūlşylyqqa kep, qate joldy ūstap, qaiǧy-qasıret şegıp jatqandardy jaqsylap zerttese, köpşılıgı dıni ortaǧa kelmei tūryp ta mektepte, otbasylyq ömırde jūrttyŋ mazasyn alǧan, mämılesı joq jandar bolǧany anyqtalar edı. Ol adam imanǧa kelgennen keiın dındı dūrys ūstanaiyn dep emes, elden özgeşe bolaiyn dep, dınnıŋ ışınen de sytylyp şyǧyp ketetın tesık ızdep jürgende osyndai terıs äreketterge barady. Adamnyŋ bolmysy qyzyq qoi. Ötken däuırdıŋ özınde Paiǧambarymyzdyŋ (s.ǧ.s) zamanynan ūzamai-aq tıkelei Alladan kelıp jatqan habardyŋ qainarynan ışıp tūryp, adasyp ketken xauarijdık joldaǧy adamdar bolǧan. Qate jol taŋdap, qaiǧy-qasıretten ötkender boldy. Al endı bızdıŋ onsyz da mi batpaqqa maltyǧyp, şi qotyry şyqqan, ruhani qūndylyqtarymyz qūrdymǧa ketıp jatqan däuırımızde būlai adasu ökınışke qarai, zaŋdylyqqa ainalyp otyr.

Bır närsenı aita ketu kerek, Dın ısterı jäne azamattyq qoǧam ministrlıgınıŋ qūryluy memlekettıŋ dınge qanşalyqty alaŋdap jatqanyn, adamdardyŋ dıni-ruhani qūndylyqtaryn qalpyna keltıru üşın, tūtastyqta, tynyştyqta ömır süruı üşın orasan jūmystar jasalyp jatqanyn körsetedı. Jat ideia­lardyŋ kırıp ketuınıŋ aldyn alu, dıni mäselemen jüielı türde ainalysatyn organnyŋ boluy – qazırgı uaqytta jetıstık. Salystyr­maly türde alǧanda bızdıŋ jaǧdai tūraqty ärı qalypty. Tüitkıl bar, bıraq memleket baqylap otyr. Bız basqa memleketter sekıldı esık-terezesın jauyp alǧan el emespız, azamattyq aşyq qoǧamda ömır süremız. Adamdardyŋ dıni qūqyqtaryn oryndauǧa mem­­leket mümkınşılık jasap otyr. Bıreu qisyq jolǧa, bıreu dūrys jolǧa tüsedı. Sol qisyq jolǧa tüskenderdı tüzetu, aǧartu, qauıp töndıretınderdı jazalau – memleket moinyndaǧy şarua.

– İslam – ǧylym men bı­lımnıŋ dını. Alaida jaŋa innovasiialyq jetıstıkterdı bidǧatqa balauyna bailanysty mūsylman älemı būl salada qazır artta qalǧan sekıldı. Sız qalai oilaisyz?
– İslam ärdaiym ǧylymnyŋ damuyn qoldaǧan. Eŋ jaqsy mūsylman – köpke paidasy tigen adam. Eŋ jaman mūsylman – qolymen de, tılımen de ziian beretın mūsylman. Mūsylman qūlşylyǧynyŋ ekı türı bolady. Bırı – dıni, ekınşısı – düniiaui qūlşylyq. Dıni imannyŋ şarty – bes paryz. Al düniiaui qūlşylyq – öz-özıne paida äkeletın sauapty ıster. Oǧan bala-şaǧaŋdy adaldan asyraudan bastap, adamzatty zūlymdyq pen jamandyqtan qūtqaruǧa deiıngı şarualar jatady.

Üirene jürıp, üirettık

– Özıŋız basqaratyn «Asyl arna» telearnasynyŋ qū­ryl­ǧanyna da on jyl tolady. Osy uaqyt aralyǧynda halyqtyŋ üdesınen şyq­tyŋyzdar ma? Jetken je­tıs­tıkterıŋız, qatelesken tūstaryŋyz qaisy?
– Ortalyq Aziiada tūŋǧyş ret osyndai arnanyŋ aşy­luy Qazaqstandaǧy ruhani keŋıstıktıŋ mümkınşılıgın körsetedı. Ekınşıden, zaiyrly qoǧamdaǧy köptegen demokratiialyq prinsipterge mümkındık tuǧyzdyq. Üşınşıden, «Asyl arna» siiaqty dındı, mädeniettı, ruhaniiatty nasihattaityn arna qazaq halqynyŋ peiılın körsetedı. Basynda kommersiialyq arna bolsaq, qazır respublikalyq deŋgeige köterıldık. Būl – halyqtyŋ qajettılıgı. Sol qajettılıktı memlekettıŋ ötep jatqandyǧynyŋ bır körınısı dep te aituǧa bolady.

Alǧaşqy kezde mūndai arnanyŋ elımızde balamasy bolmaǧandyqtan, köptegen şalaǧailyqqa, bılmestıkke, täjıribesızdıkke boi aldyr­dyq. Tıptı, ata-analar oramal taqqyzyp, ūzyn köilek kigızıp äkelgen kışkentai 5-6 jastaǧy balalarǧa hadis ait­qyzyp qoidyq. Qyzyq bolatyn şyǧar dep oilaǧanbyz ǧoi. Endı sony qazır oilap qarasaq, kerısınşe, dūrys emes eken. Alǧaşqy kezde İordaniianyŋ, İndoneziia­nyŋ nemese Türkiianyŋ kez kelgen daiyn derektı film­derın audaryp, körsete beretın edık. Keiınnen ol dünieler bızge kele me, kelmei me sol mäselelerdı sūryptap, saraptaityn boldyq. Qol jetkızgen ülken düniemızdıŋ bırı – ruhani taqyrypqa mamandanǧan käsıbi jurnalisterdıŋ legın qalyptas­tyrdyq. Kışıgırım ins­titut jūmysyn atqardyq. Älemdık telearnalarmen bailanys ornatyp, täjıribe almas­tyq. Üirene jürıp, üirettık. Üiretıp jürıp, üirendık. Qazaqstannyŋ ruhani keŋıstıgıne qandai baǧdarlamalardyŋ asa qajet ekenın, ne ūsynu kerek ekenın ūzaq uaqyt zerttedık, zerdeledık. Qoǧam qairatkerlerımen, dıni basqarmamen, qarapaiym halyqpen aqyldasa otyryp, pıkırlerın eskerıp, qoian-qoltyq jūmys jasap, asa qajettı baǧdarlamalardyŋ tızımın jasai alatyndai jolǧa tüstık. Telearna janynan kinoöndırıspen ainalysatyn kompaniia aştyq. Ūlttyq dästür-saltymyzǧa, qarapaiym qazaqy tırşılıgımızge negızdelgen, kino jäne serialdardy tüsırudı qolǧa aldyq. Animasiialyq top qūrdyq.

– Jaqynda ǧana baiqadym, «Asyl arna» basqa telearnalarǧa qaraǧanda äleumettık jelıde alda tūr jäne sızdıŋ de esımıŋız klout jüiesınde bırınşı orynda. «Feisbuk» jelısınde BAQ ökılı retınde de alǧaş­qy orynda tūrsyz. Būl nenı bıldıredı?

– Menıŋşe, mūndai nätijenıŋ ekı negızgı sebebı bar. Aldymen, «Asyl arna» özınıŋ on jyldyq tarihynda dıni arnadan otbasylyq-ruhani arnaǧa deiın transformasiiaǧa tüstı. «Asyl arna» qazır – ūl-qyzyŋmen ūialmai otyryp köretın, naǧyz otbasylyq arnaǧa ainaldy. Dıni kontenttıŋ ülesı jalpy habardyŋ besten bırınen aspaidy. Onyŋ özı, Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasynyŋ bılıktı mamandarynyŋ qatysuymen, imamdardyŋ aralasuymen, qazaqy ortaǧa laiyqtalǧan türde jasaluda. Sonymen qatar, būl el tarapynan osyndai formattaǧy mediaǧa sūranystyŋ bır ölşemı siiaqty.

Ekınşıden, «Asyl arnanyŋ» äleumettık jelıdegı akkaunttary bolsyn, özımnıŋ paraqşalarym bolsyn, jylylyq pen meiı­rımge şaqyratyn kontenttı köp bölısemız. Kei jūrttyŋ jazǧandaryn qarap otyrsaŋ, jazbasy da – negativ, jazbaǧa jazylǧan kommentariiler de aşu, yza, jek köruden, jamandau, jala jabudan tūryp jatady. Şyndyǧynda, negativtı aqparattyŋ tasqyny joiqyn bop tūrǧan tūsta, adamdardyŋ meiırımge, jaqsylyqqa şaqyratyn, jüregıne tynyştyq ūialatar dünielerge mūqtajdyǧy artuda. Sebebı ünemı negativ oqyp, oǧan laik basyp, negativ jaza beru adamdy şarşatady. Osy tūrǧydan, bız halqymyzdyŋ ruhani tazalyqqa degen talpynysyn döp basuǧa tyrysudamyz.

Bır sözben aitqanda, el «Asyl arnadan», menıŋ paraqşamnan pozitivtı dünielerdı köruge, oquǧa jäne soǧan jyly pıkırlerın aituǧa keledı.
Allaǧa şükır, Elbasymyz bar, memlekettık rämızde­rımız bar, şekaramyz bar. Bır-bırımızge degen pendeşı­lıgımızge keŋdıkpen qarap, retı kelse dūrys közqaras qalyptastyratyndai jaqsy jaǧymyzdy körsetuge tyrysuymyz kerek. Alla ärbır oŋdy äreketke bereketın beredı. Berekesı kırgen ıstıŋ nätijesı de qomaqty bolady.

Sūhbattasqan: Gülmira AIMAǦANBET