«Men HHI ǧasyr ūrpaqtarynyŋ qūrdasymyn. Bälkım, odan ärıdegı ūrpaqtardyŋ tuysymyn da…» dep jyrlaǧan ǧasyr aqyny Mūqaǧali Maqataev mäŋgılık eskırmeitın taqyryp ekenıne eşkımnıŋ dau aita almasy anyq. Aqyn Serık Tūrǧynbekūlynyŋ «Mūqaǧali» poetikalyq dramasy (rejisserı Bolat Ūzaqov) tarihi tūlǧany qaita tırıltkendei äser qaldyryp, atalmyş tuyndy alǧaş ret sahnalanǧannan bastap halyqtyŋ ölşeusız baǧasyna ie bolyp keledı.
EREKŞE ESIMGE İE
Al qazaqtyŋ maŋdaiyna bıtken aqiyq aqynnyŋ beinesın somdau baqyty būiyryp, bügınde köpşılıktıŋ ystyq yqylasyna bölenıp jürgen bırden-bır akter, ol Janqaldybek Tölenbaev ekenın önersüier qauym jaqsy bıledı. Alaş jūrtyna Mūqaǧali beinesımen tanymal Halyqaralyq «Şabyt» festivalınıŋ laureaty, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, Q.Quanyşbaev atyndaǧy Memlekettık akademiialyq qazaq muzykalyq drama teatrynyŋ akterı Janqaldybek Tölenbaevpen teatr törınde sūhbattasudyŋ sätı tüsken edı.
1973 jyly būrynǧy Semei oblysyna qarasty Aqsuat auylynda düniege kelgen Janqaldybek Müptiūly – üidegı alty balanyŋ besınşısı. Äkesı Müpti Tölenbaiūly qaterlı dertke şaldyǧyp, 2-3 jyldyŋ ışınde oǧan bırneşe ota jasalyp, aqyry I toptaǧy mügedektıkke duşar bolady. Sodan auyr künder artta qalyp, besınşı säbiı dünie esıgın aşqanda Müpti Tölenbaiūly: «Qūdaiǧa şükır, janym aman-esen qaldy, sondyqtan balamnyŋ esımı Janqaldybek bolsyn» dep, närestege azan şaqyryp, at qoiady. Osylaişa, erekşe esımge ie bolǧan Janqaldybek 3 synyptan bastap auyldaǧy ülken sahnalarda öner körsetıp, mektep bıtırgen soŋ bırden audandyq Mädeniet üiıne kinomehanik bolyp qabyldanyp, eŋbek jolyn bastaidy. Bügınde elımızge belgılı änşılerdıŋ bırı Klara Tölenbaevanyŋ Janqaldybek Müptiūlynyŋ tuǧan qaryndasy ekenın osy arada aita ketken jön bolar.
Mämbetovtıŋ mektebı
Almatydaǧy T.Jürgenov atyndaǧy Qazaq memlekettık teatr jäne kino institutynyŋ akter, muzykamedia bölımınde bılım alǧan keiıpkerımız III kursta oqyp jürgen kezınde «Şaǧala» spektaklınde (rejisserı Bolat Atabaev) Chaikanyŋ rölın somdap, onyŋ teatr sahnasyndaǧy tūsauy kesıledı.
– Bılıktı tälımger, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen ärtısı, professor Rahila Äbdırahmanqyzyndai ūstazdyŋ synybyna tüskenıme özımdı baqytty sanaimyn. Baǧymyzǧa qarai, Äzırbaijan Mämbetov aǧamyz bızdı taŋdap-taŋdap, sūryptap özımen bırge Astanaǧa alyp kelgen bolatyn. Sodan 1999 jyly Q.Quanyşbaev atyndaǧy teatrǧa keldık. Äzırbaijan Mämbetov körkemdık jetekşı bolyp, bız ol kısınıŋ bükıl spektaklıne qatysyp otyrdyq. Sol uaqytta teatr sahnasynda aiaǧymyzdan tık tūruǧa Äzekeŋnıŋ köp kömegı boldy. Onyŋ spektaklderınde oinau akter üşın ülken baqyt, – deidı Janqaldybek Tölenbaev.
SAHNADA – MŪQAǦALİ
«Qozy Körpeş pen Baian sūlu» spektaklınde Jantaqtyŋ, «Abylaihannyŋ armany» spektaklınde Qaldan-Serennıŋ, Şyŋǧys Aitmatovtyŋ «Ǧasyrdan da ūzaq kün» pesasynda Säbitjannyŋ rölınde oinaǧan akterdıŋ basyna baq bolyp qonyp, «Janqaldybek» dep esımın elge tanytqan Serık Tūrǧynbekovtıŋ «Mūqaǧali» spektaklındegı Mūqaǧali Maqataevtyŋ rölı ekenı belgılı.
– Būl pesa 15 jyldan berı rejisserdıŋ, ärıptesterımızdıŋ ülken eŋbegınıŋ arqasynda repertuarymyzdan tüspei kele jatyr. Elımızdıŋ qai öŋırıne gastroldık saparmen barsaq ta, körermen jaqsy qabyldap, erekşe köŋıl-küide bolyp, öner ūjymyna alǧysyn aityp jatady. Jalpy, barlyq rölderı jaqsy şyqsa da, sonyŋ ışınde akter üşın bır rölı erekşe bolyp, daralanyp tūrady. Menı erekşelep tūratyn osy Mūqaǧali rölı dep oilaimyn. Alǧaşqy kezde aqyn obrazyna kıruge jüreksınıp, qinalyp, daiyndyq jasap jürgenımde Serık Tūrǧynbekov aǧamyz: «Äi, Jan, keiın osy «Mūqaǧali» spektaklı senıŋ baqytyŋ bolady» dep aitatyn, – degen Janqaldybek Tölenbaev spektakldıŋ tūŋǧyş ret sahnalanǧanyndaǧy sätterın de äŋgımelep berdı. – Spektakldıŋ premerasyna Äbış Kekılbaev pen Fariza Oŋǧarsynova, Şerhan Mūrtaza, Myrzatai Joldasbekov, Quanyş Sūltanov syndy kıleŋ igı jaqsylardyŋ barlyǧy arnaiy keldı. Men sol sätte eŋ aldymen Fariza apamyzdan «qalai qabyldar eken?» dep qymsyndym. Estuımızşe, sol künı marqūm Äbış aǧamyzdyŋ üiıne qonaqtar kelıp jatsa kerek, telefony maza tappai, qaita-qaita şyryldap, ol kısı: «Qazır baramyn, kütıŋder» dep otyrǧan. Bır uaqytta spektakldıŋ qyzyǧyna berılıp ketkendıgı sonşa telefonyn söndırıp qoiyp, qoiylymdy aiaǧyna deiın körgen Äbış Kekılbaev spektakl aiaqtalǧan soŋ sahnaǧa şyǧyp, söz söiledı. Sol kezde Fariza apamyzǧa qarasam, ornynan qozǧalmai otyr eken. Baiqasam, közıne jas üiırılgen. Sodan soŋ ol kısı de sahna törıne köterılıp, qolymyzdy alyp, alǧysyn aitty. Keiınnen de poeziia padişasymen talai märte jüzdesken kezımızde ol eŋ aldymen: «Assalaumaǧaleikum, Mūqa!» – dep baryp, sosyn ǧana «Jan» dep ataityn menı. «Mūqaŋ tura özıŋ siiaqty bolatyn» dep, menı aqiyq aqynǧa qatty ūqsatuşy edı. Bır künı Fariza Oŋǧarsynovamen kezdesude qatysuşylardyŋ bırı: «Sız Mūqaǧalimen eŋ alǧaş ret jolyqqanda ol kısı qandai edı?» dep sūraq qoiǧanda poeziia padişasy: «Q.Quanyşbaev atyndaǧy qazaq teatrynda Janqaldybek degen akter bar. Sol jıgıt Mūqaŋnan aumaidy. Jürıs-tūrysy men kelbetı, tıptı jelp-jelp etken şaşyna deiın ūqsaidy. Mūqaŋdy alǧaş ret Jazuşylar odaǧynda sondai keiıpte kördım» dep jauap bergen edı. Ärine, Fariza apamyzdyŋ jyly lebızı – men üşın şeksız quanyş.
Teatr sahnasynda ǧana emes, kino älemınde de baǧyn synap ülgergen akter «Mūqaǧalidyŋ şyndyǧy» degen derektı filmde Mūqaǧalidyŋ, «Bırjan sal» filmınde Esauyl qalmaqtyŋ rölınde oinasa, «Qazaq elı» tarihi kinosynda joŋǧardyŋ äskerbasynyŋ rölın somdaǧan. Aldaǧy uaqytta da kinorejisserlerınen ūsynys tüsıp jatsa, bas tartpaitynyn tılge tiek etken sahnanyŋ Mūqaǧaliy bolaşaqta özın Ahmet Baitūrsynov, Maǧjan Jūmabaev syndy Alaş arystarynyŋ keipınde körgısı keledı eken.
Nūrdäulet KÄKIŞEV
