Ötken demalystarda Qazaqstan ūlttyq arnasy «Mūqaǧali. Būl ǧasyrdan emespın» telehikaiasyn ūsyndy. Aqiyq aqynnyŋ tuǧan künı qarsaŋynda teleekranǧa jol tartqan tört bölımdı tuyndynyŋ qoiuşy rejisserı – Darhan Särkenov, ssenarii avtory – Qanat Ramazan.
«Men HHI ǧasyr ūrpaqtarynyŋ qūrdasymyn. Bälkım, odan ärıdegı ūrpaqtardyŋ tuysymyn da» dep jazdy Mūqaǧali Maqataev özınıŋ kündelıgınde. Film avtorlary tuyndynyŋ negızgı ideiasy etıp aqynnyŋ osy sözın alǧan siiaqty.
Şynymen, qazır 9 aqpan – Mūqaǧalidyŋ tuǧan künı jalpyhalyqtyq merekege ainalyp kettı. Oqu oryndary, mädeni oşaqtar osy künı aqynǧa arnap, ärtürlı şaralar ötkızıp jatady. Būqaralyq aqparat qūraldarynda da materialdar jariialanyp, telearnalar men radiolarda arnaiy baǧdarlamalar berıledı. Iаǧni, HHI ǧasyrda Mūqaǧalidyŋ jūldyzy joǧary janyp tūr dep aitsaq bolady.
Osy uaqytqa deiın teatr men kinodan Mūqaǧalidyŋ beinesınde bırneşe ärtıstı kördık. Al jaŋa telehikaiada aqyndy somdau belgılı akter Azamat Satybaldynyŋ enşısıne tidı.
Film jelısıne kelsek, ötken küzde körermen «Qazaqfilm» AQ tuyndysy – «Mūqaǧali» körkem filmın tamaşalady. Osy ekı filmde de ūqsastyqtar bıraz bar. Sondyqtan aralarynda parallel jürgızuge tura keledı.
Qos kinotuyndyda da Mūqaǧalidyŋ ömırınıŋ soŋǧy jyldary suretteledı. Aldyŋǧy filmnıŋ ssenariiınıŋ avtory, jazuşy Jüsıpbek Qorǧasbek bır sözınde Mūqaǧali «üş ärıptıŋ» baqylauynda boldy degen paiymyn ūsyndy. Telehikaianyŋ avtorlary qalamgerdıŋ osy sözın basşylyqqa alǧandai, basynan aiaǧyna deiın aqynnyŋ soŋyna Asulin degen (akter Erlan Kärıbaev) «üş ärıp» qyzmetkerın salyp qoidy.
Şyny kerek, osy şeşımımen Mūqaǧali beinesın tym saiasilandyryp jıberdı. Filmde aqynnyŋ jandüniesın körsetuden görı saiasatqa boi ūru köp. Ärine, keŋestık zamanda aqyn-jazuşylar sosialistık realizmge süienıp, şyǧarmalaryn jazuǧa mäjbür boldy. Sebebı totalitarlyq jüie olardyŋ adymyn aştyrmady. Sol kezeŋde qalamgerler ūlttyq mäselelerdı astarlap qana jetkızdı. Osyndai jaǧdai talai aqyn-jazuşynyŋ basynda boldy. Būl qatardan Mūqaǧalidy da syzyp tastai almaimyz. Bıraq eldıŋ süiıktı aqynyn biıktetu üşın bıryŋǧai saiasatty paidalanbai, «üş ärıptı» qospai, basqa da ädısterdı qoldanuǧa bolar edı dep esepteimız.
Sol zamannyŋ bet-beinesın körsetu arqyly aqyndy da aşuǧa bolady. Sebebı kez kelgen qalamgerdı öz zamanynan bölıp tastau mümkın emes. Mūqaǧali ömır sürgen kezeŋde qazaq basynan qandai jaǧdailar öttı. Mūqaǧali nege süiınıp, nege küiındı? Mıne, osy körsetılgende ūtymdy bolar edı.
Telehikaianyŋ basynan aiaǧyna deiın Jazuşylar odaǧynan şyǧarylǧan Mūqaǧaliǧa Bauyrjan Momyşūly (Baqytjan Älpeiısov) bolysyp jüredı. Dostary, aqyn Toqaş Berdiiarov (Rüstem Janyamanov) pen jazuşy Asqar Süleimenov (Maqsat Säbitov) qanatymen su sepken qarlyǧaştai bolady. Mūqaǧali men Fariza Oŋǧarsynova (Ajarlym Maǧzūm) arasyndaǧy syilastyq qarym- qatynas ta telehikaiaǧa engızılgen. Aqiyq aqynnyŋ jary Laşynnyŋ (Aqbota Qaimaqbaeva) mūŋy da bar. Kompozitor Nūrǧisa Tılendievtıŋ (Baqyt Bedelhan) Mūqaǧalimen dostyǧy men şyǧarmaşylyq bailanysy da körınıs tapqan. Osyndai keiıpkerlerdıŋ engızılgenı dūrys. Bıraq bızdıŋşe, filmde Mūqaǧalidyŋ jandüniesı aşylmaǧan.
Telehikaiada bızdıŋ paiymymyzşa, sol kezdegı Jazuşylar odaǧynyŋ basşylarynyŋ bırı Sailau Saiatov (Asan Mäjit) Mūqaǧaliǧa qarsy bolyp, joǧalǧan portfelın qolyna tüsırıp, öleŋderın iemdenıp alady. Bıraq bız mūndai aqyndy bılmeimız. Osy jaǧy bızge tüsınıksız boldy.
Ärine, kez kelgen körkem tuyndydan şyndyq ızdeudıŋ qajetı joq. Sebebı būl tarih emes. Alaida tarihi tūlǧa turaly filmdı tamaşalaǧanda körermen äserlenuı kerek. «Mūqaǧali. Būl ǧasyrdan emespın» telehikaiasynan bız eş äserlene almadyq. Bızdıŋşe, aqiyq aqyn jaily film tüsıruşılerge ony zerttei tüsıp, asyǧys-üsıgıs tuyndy jasamai, körermen äserlenetındei beru qajet.
