Elordadaǧy Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada alaştyŋ ardaqty perzentı, körnektı tūlǧa Mūstafa Şoqaidyŋ tuǧanyna 125 jyl toluyna orai «Mūstafa Şoqai – mäŋgılık ǧūmyr» atty ädebi tanymdyq keş öttı.
Bız Mūstafany älı de tolyq tani qoiǧanymyz joq. Ärine, ol turaly kino da tüsırıldı, roman da jazyldy. Onyŋ ömırı men qairatkerlık qyryn zerttegen eŋbekter de jaryq kördı. Alaida, asyl azamatqa degen keŋestık qoǧamda qalyptasyp qalǧan tüsınıktıŋ älı de bolsa köbesı sögıle qoimaǧandyǧyn baiqaimyz. Tıptı, alaşşyl tūlǧanyŋ ömırde ūstanyp ötken ideiasynyŋ tüpkı mänın tereŋ tüsıngen sanauly ǧana kökıregı oiau azamattar bolmasa, köpşılıkke jete qoiǧan joq. Osydan-aq, bızdıŋ eldegı «tūlǧatanu» ǧylymynyŋ kemşındıgı bar ekendıgın köremız.
Mūstafa Şoqai – elım dep atqa qonǧan alaş asyldarynyŋ barlyǧy türmege toǧytylyp, odan qaldy atu jazasyna kesılgende, jalǧyz özı şet el asyp, emigrasiiaǧa ketken taǧdyry kürdelı tūlǧa. Onyŋ şet jerde ötkızgen ǧūmyryn ömırlık jary – Mariia Iаkovqyzynan artyq bölıp qarai almaisyz. Osy äjemız jūbaiy dünieden ozǧannan keiın de onyŋ barlyq mūralaryn közınıŋ qaraşyǧyndai saqtap, mūraǧatqa tapsyryp ketken. Būl – ekı adamnyŋ qolynan kele bermeitın erlık!
El ışınde körnektı tūlǧa jaiynda bır tämsıl bar. Atamyz Sankt- Peterburg universitetınıŋ zaŋ fakultetınde 1917 jyly bilık basyna kelgen Uaqytşa ükımettıŋ basşysy A.Kerenskiimen bırge oqyǧan. Keiın ol bilık basyna kelgende Mūstafany bırge qyzmet ısteuge şaqyrady. Sonda Mūstafa: «Senıŋ uaqytşa degen ataǧyŋ bar ǧoi» dep ünsız qalǧan eken. Osydan-aq, asyl erdıŋ azamattyq bolmysyn anyq baiqaisyz.
Ädebi keşte daŋqty tūlǧa jaiynda QR Parlament Senatynyŋ deputaty Mūrat Baqtiiarūly äserlı äŋgıme örbıttı.
– Elımız egemendık alǧannan keiın Mūstafany alǧaş zerttegen adam Äbu Tekenov degen aǧamyz edı. Osy kısınıŋ esımı qazır köp aitylmaidy. Men aituly tūlǧa tuǧan öŋırde düniege keldım. Sondyqtan, onyŋ esımı maǧan bala kezden tanys. 2010 jyly atamyzdyŋ 120 jyldyǧyn toilau qarsaŋynda Fransiia astanasy Parijge jolymyz tüstı. Onda men Qyzylorda oblysy äkımınıŋ orynbasarymyn. Delegasiia qūramynda 5-6 adambyz. Sonda Parijdıŋ ırgesındegı şaǧyn qalada Mūstafa tūrǧan üidı baryp kördık. Qarapaiym bes qabatty üi. Bız sol üidıŋ aldyna körnektı tūlǧanyŋ biustın qoidyq. Oǧan sol qalanyŋ merı qoldau bıldırdı. Eskertkış aldyna Syrda ǧana ösetın Tūt aǧaşyn ektık. Odan keiın Mariia apaidyŋ beiıtıne bardyq. Qūlpytasynda tuǧan jyly bar da, qaitqan jyly joq eken. Ony anyqtap bılsek, Mariia Şoqai ölerınen bır jarym jyl būryn arnaiy tapsyrys berıp, qūlpytasyn jazǧyzǧan. Fransiianyŋ jer zaŋy boiynşa 50 jyldan keiın beiıttıŋ aqşasyn tölemese, oǧan basqa adamdy jerleidı. Äjemız jatqan jerdıŋ merzımı de bıtıp qalypty. Sodan, soǧan jauapty mamannan anyqtap bılsem, jerdı ūzartuǧa 970 euro töleu kerek eken. Sol mezette qaltamdaǧy qarjymnan tölep kettım, – deidı senator.
Odan keiın söz alǧan Mūstafa Şoqai äuletınıŋ ūrpaǧy – Pensekül Bäiışqyzy keŋestık däuırde daŋqty tūlǧanyŋ barlyq jaqyndarynyŋ körgen qūqailary turaly közıne jas alyp, tebırene söiledı. Tıptı, jetpısınşı jyldardyŋ orta kezınde bır aǧasynyŋ ūly Germaniiada äskeri boryşyn atqaryp jürgen jerınen ız-tüssız joǧalyp ketkendıgı jaiynda egılıp aitty. Ol bauyrynan bügınge deiın eş derek joq eken.
Sondai-aq, keş barysynda tehnika ǧylymdarynyŋ doktory, professor Meiırbek Moldabekūly, tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty Qūralai Särsembina, belgılı qalamgerler Tabyl Qūliias, Serık Tūrǧynbek ardaqty tūlǧanyŋ azamattyq kelbetı men qairatkerlık qyryna jan-jaqty toqtalyp, tolymdy äŋgıme örbıttı.
Azamat ESENJOL
