– Ömırbek aǧa, jat jerde el bilegen Beibarys babamyzǧa qatysty tyŋ derektı elge alyp keldıŋız. Osyndai san ǧasyrlyq tarihty qozǧauǧa ne türtkı boldy?
– Täuelsızdık qolymyzǧa tigennen keiın jan-jaqqa tarydai şaşyraǧan tarihymyzdy jinauǧa ülesımdı qossam dep oiladym. Osy baǧytta jer jüzın aralap, bırtalai zertteuler jürgıze bastadym. Halqymyzdyŋ ötken ömırı men keşken ǧūmyrynyŋ jūmbaǧy köp. Ūltymyzdyŋ ūly tarihynda aşylmaǧan dünieler jeterlık. Sonyŋ bärı qaşan jariia bolady dep jüruşı edım. Endı, mıne, sätımen tabylǧan jaŋalyqqa quanyp otyrmyn.
– Beibarys turaly aŋyz köp. Sız ol turaly ne aitasyz?
– Beibarysty halqymyz jaqsy bıledı. Mysyrda bilık qūrǧan sūltan. Egipette ol kısınıŋ saldyrǧan meşıtı bar. Babamyz turaly kezınde kino tüsırıldı. Kıtaptar da jazyldy. Bıraq sonymen jūmystar toqtap qalǧan sekıldı körındı maǧan. Onyŋ üstıne, sūltandy zertteuşılerdıŋ mälımetterı az, şyndyqqa janaspaityn jerlerı köp. Bız özımızden şyqqan ūly adamdarymyzdyŋ aldymen kemıstıgın köruge qūştarmyz. Basqa jūrtta ondai mınez joq. Özderınen şyqqan tūlǧalardy aspanǧa köterıp äspetteidı. Ärine, artyq maqtaudyŋ keregı joq. Alaida şyndyqtan aspaǧan jön. Keibır zertteuşıler Beibarysty «qaraqşy» dep jazǧan. Mämlüktıŋ maǧynasyn solai tüsındırgen. Şyn mänınde, mämlük arabtyŋ «qylyş» degen sözın bıldıredı. Taǧy bır tarihşylar Sūltandy «qara taban qūl, bır közınıŋ aǧy bar» degen derek keltıredı. Negızınde, olai emes.
Al Beibarys babamyz sanaly ǧūmyrynda jinaǧan düniesın sauapty ıske jūmsaǧan. Bız Egipette soqqan meşıtın bılemız. Sūltannyŋ İerusalimde bırneşe meşıtı men medresesı bolǧan. Ony zertteu qajet. Şam qalasyn jaulap alyp, halyqty mūsylman dınıne kırgızgen.
– Endı jaŋalyqqa kelsek. Mūsa paiǧambardyŋ kesenesı qai jerde ornalasqan?
– Palestinadaǧy arabtardyŋ jerınde. İerusalimnen 24 şaqyrym qaşyqtyqta ornalasqan. Ölı teŋızge baratyn küre joldyŋ qasyndaǧy töbenıŋ arǧy jaǧynda. Közge körınbeidı. Keibır aŋyz-derekterge qaraǧanda, sonda jatyr. Būryn İordan özenınıŋ jaǧasyna jerlengen. Bır kezderı İordan özenı qatty tasyǧan. Köktemde beiıttı su alatyndyqtan, paiǧambardyŋ bırge jürgen dosy mürdenıŋ su astynda qalatynyn bılıp, süiektı qazyp alyp, tüiege artyp, topyraǧy qūrǧaq, biık jerge jerleimın dep, osy jerge äkelgen. Bıraq paiǧambardyŋ basyn köteruge onyŋ şamasy bolmaǧan siiaqty.
– Ony Beibarys babamyz qaidan bılgen?
– Sūltan aldymen mūsylmannyŋ bır paryzyn oryndau üşın qajylyqqa barǧan. Sodan kelgennen keiın Mūsa paiǧambardyŋ jatqan jerın estıgen. Onyŋ basynda eşteŋenıŋ joqtyǧyn baryp körgen. Beibarysqa sonda: «Sen paiǧambarǧa kesene köter» degen aian tüsken. Ony Sūltan qabyl alyp, adamdarǧa şöl jerde keruenmen topyraq tasytyp, ülken mazar salǧyzady.
– Ony qalai däleldeisız?
– Men būǧan deiın İerusalimge baryp, bıraz paiǧambardyŋ basyna qonǧam. Byltyr säuır aiynda taǧy jolym tüstı. Mūsa paiǧambardyŋ kesenesıne ädeiı bardym. Ol jerde türlı dın ökılderı bolǧan. Mūsylmandar da jürgen. Solardan türlı jazular qalǧan. Köbısı arabşa jazylǧan. Qūrannan alynǧan sözder köp kezdesedı. Bızge kerek derektı ızdep jürıp taptyq. Būrynǧy adamdar ömır sürgen däuırde bügıngıdei bılım bolǧan joq deimız. Al kesenedegı jazulardyŋ boiauy qanşama ǧasyrlar ötse de, sol küiınde taza saqtalǧan. Bılımdı arab mamanyn ertıp barǧanbyz. Ol basqa jazulardyŋ bärın oqydy. Bız körsetken jazudy tüsıne almady. «Būl – öte köne jazu. Ertedegı ärıptermen jazylǧan. Mūny oqi almaimyn» dedı. Bıraq odan «Sūltan Beibarys» degendı tanydy. İerusalim degen erteden ǧylym-bılımnıŋ ordasy bolǧan, talai ǧūlamalar ömır sürgen orda ǧoi. Sodan köne jazudy bıletın bılımdı azamatty tauyp, jazudy oqyttyq.
– Jazuda ne dep aitylǧan?
– Jazudyŋ basynda Qūrannyŋ aiatynan bır süre keltırgen. «Näbi Mūsa» dep arabşa jazylǧan. Kesenenı «Sūltan Beibarys qajylyqqa baryp kelgennen keiın öz qarjysyna salǧyzdy» deidı. Odan ärı Beibarystyŋ ädıldıgın, qaiyrymdylyǧyn aityp, madaqtaidy. «Zamanynyŋ Eskendırı» dep därıpteidı. Bız ol jazbany osy jol-sapar turaly tüsırgen filmde tolyq berdık. Qazaqşaǧa da, orysşaǧa da audardyq.
– Kesene qai jyldary salynǧan, qandai küide saqtalǧan?
– Mūsa paiǧambardyŋ ömırden ötkenıne 4 myŋ jyl boldy. Kesene 1267 jyly köterılgen. Öte sapaly salynǧan. Kölemı ülken. Ekı qabatty. Ziiarat etuşılerge arnaiy oryn äzırlegen. Paiǧambardyŋ mürdesı bölek bölmede ornalasqan. Basynda şyraqşy bar.
Mūsa paiǧambar evrei halqynyŋ paiǧambary ǧoi. Bızdıŋ qasymyzda İzrail azamattary boldy. Olar bızden «Sūltan Beibarysqa qandai jaqyndyqtaryŋyz bar?» dep sūrady. «Ol – qazaq ūltynyŋ perzentı, sonau jaugerşılık zamanda osynda ketken. Bızdıŋ babamyz bolyp keledı» dedık. Sodan men şyraqşyǧa: «Bärı bır Allanyŋ küşımen bolǧan paiǧambarlar. Sondyqtan olardy jıbermeu dūrys emes. Däl osyǧan kelgende öştı-qastyqtyqtaryŋyzdy ūmytyp, jürekterıŋızdı jıbıtıp, qaruy joq bolsa, kırgızgenderıŋız jön» dedım.
– Özıŋız paiǧambardyŋ mürdesı jatqan bölmege kırdıŋız be?
– Äuelde şyraqşy bölmenıŋ kıltın bermei tūrǧan. Barlyq jaǧdaidy aitqannan keiın qolyma kılttı ūstatty. Sodan oŋ qolymmen qūlypty aşyp, oŋ aiaǧymmen bölmenı attap kırdım. Qūran oqydym. Mıne, osylaişa jat jerde ǧibratty ızı qalǧan Beibarys babamyzdyŋ bır önegelı ısın körıp, onyŋ ruhyna taǧy bır taǧzym ettım.
Sūhbattasqan
Azamat QŪSAIYN
