Orta – «üşınşı üiretuşı»
Neirodizain degenımız – bır qaraǧanda bır-bırımen mülde bailanysy joq neirobiologiia men interer dizainyn bırıktıretın jaŋa konsepsiia. Ol oquşylardyŋ fizikalyq hal-ahualyn, mi önımdılıgın jäne emosiialyq intellektını jaqsartuǧa kömektesetın erekşe keŋıstıkter qūruǧa mümkındık beredı. Körme qatysuşylarynyŋ bırı, Kozmo.drom kompaniiasynyŋ ökılı Timur Boskinmen äŋgımeleskenımızde, osyndai zamanaui jobanyŋ qyr-syryna qanyqtyq.
– Bız mektep, kolledj jäne balabaqşa ışın modernizasiialaumen ainalysamyz. Bızdı qūrylys nemese dizain kompaniialarymen şatastyruǧa bolmaidy, bız bılım beru salasyna tıkelei baǧyttalǧan ūiymbyz. Jūmysymyz batys ǧalymdary jäne özımız äzırlegen prinsipterge negızdelgen. Onda oquşylardyŋ bılım aluyna qolaily orta qalyptastyratyn jaǧdailar eskerıledı. Ädette nelıkten damyǧan elderde bılım alu ortasyna erekşe köŋıl böledı? Öitkenı orta – otbasy men pedagogtan keiınşı üşınşı üiretuşı. Bügınde balalar da, mūǧalımder de, pedagogika da özgerude, al nelıkten synyptar özgermeidı? Qazır kez kelgen qymbat mektepterge barsaŋyz, ondaǧy oqytu bölmelerı basqaşa. Al bız memlekettık mektepterde de sol sekıldı keŋıstık qūrudy maqsat tūtamyz, – deidı ol.
Mysal retınde Timur Boskin astanalyq mektepterdıŋ bırıne jasaǧan dizaindy tüsındırdı. Onda közımız üirengen qaz-qatar partalar atymen joq, esesıne oquşylar bır qaraǧanda aranyŋ ūiaşyǧyn eske tüsıretın pışındegı mobildı üstelderge jaiǧasqan. Olardy toptyq jūmys barysynda op-oŋai bırıktıruge, al tapsyrmany jekelei oryndaǧanda bölek-bölek qoiuǧa da bolady eken. Sondai-aq bır būryşta türlı tüstı pufikter men divandar ornalastyrylypty. Būlar balalarǧa psihologiialyq jailylyq sezımın syilap, sabaq üstındegı stresten qūtyluǧa järdemdesedı. Mūnymen qosa, synyp ışınde är oquşynyŋ şkafy bar. Kozmo.drom mamanynyŋ aituynşa, synypta balanyŋ tek özıne tiesılı būryşy bolǧanda, bala synypty üiı, özıne jaqyn orta retınde qabyldaidy. Säikesınşe, sabaqqa da yqylaspen daiyndalyp, ainalasyna janaşyrlyqpen qaraudy üirenedı.
Qazırgı taŋda elordadaǧy №49, №73, №37 sekıldı mektepterdegı bölmeler osyndai neirodizain negızınde jabdyqtalǧan.
Avatar aǧylşynşa üirenuge kömektesedı
Körmenıŋ taǧy bır qatysuşysy Ernar Akkisev – otandyq Pine Learning Innovations kompaniiasynyŋ mamany. Onyŋ aituynşa, atalǧan ūiym mūǧalımder men şäkırtterdıŋ aǧylşynşa qarym-qatynas jasauyna mümkındık beretın amerikalyq Raz Plus platformasyn Qazaqstanda taratumen ainalysady.
– Bızde qazır mynadai problema bar. Köp mektepterde balalar tek aǧylşyn tılı pänı kezınde ǧana aǧylşynşa söileidı de, basqa kezde tıl üirenu täjıribesı qalyp qoiady. Būl platforma balalarǧa 24 saǧat boiy aǧylşynnan qol üzbeuge mümkındık beredı. Bügınde ony älemnıŋ 170 şaqty elınde paidalanady. Onda mūǧalımder üşın 50 myŋnan asa material men oquşylar üşın 2 jarym myŋdai kıtap qory bar. Tapsyrmalar 29 türlı deŋgeige bölınedı. Iаǧni, 1-synyptan bastap 11-12 synyp oquşylaryna deiın yŋǧaily. Balalar platformada kıtap oqyp, üi tapsyrmasyn oryndap, ony jazbaşa nemese audio türınde mūǧalımge jıbere alady, – deidı ol.
Atalǧan platformanyŋ erekşe tūsy, ol oiyn türınde qūrastyrylǧan. Är akkaunt iesınıŋ, iaǧni, oquşynyŋ öz avatary bolady. Ol – virtualdy beine. Är oryndalǧan tapsyrma üşın jūldyzşa berıledı. Ony oquşy öz avataryn bezendıruge jūmsaidy. Mysaly, älgı avatarǧa kiım, būiym «satyp alu» üşın älgı jūldyzşalardy jinau kerek.
Raz Plus platformasymen jūmys ısteitın elordalyq mektepter qatarynda «Miras», Spectrum, «Nūr Orda» sekıldı bılım beru mekemelerı bar eken. Juyrda atalǧan platforma resurstaryn Bılım jäne ǧylym ministrı maqūldapty, būl – demek aldaǧy uaqytta memlekettık mektepter de oǧan qol jetkıze alady degen söz.
«Älem azamattaryn» tärbieleitın mektepter
Körme barysynda «Halyqaralyq bakalavriat» baǧdarlamasyna müşe bılım beru ūiymdary ökılderımen de sūhbattastyq. 1968 jyly qūrylǧan halyqaralyq bılım beru qory daiyndaǧan baǧdarlama negızınde Nūr-Sūltandaǧy №73 jäne №81 balabaqşalar jäne №66, №73, №85 mektep-liseiler men №81 mektep-gimnaziia oqytady.
– «Halyqaralyq bakalavriat» baǧdarlamasyna müşe boludyŋ özı bırneşe satydan tūrady. Bırınşı, «qyzyǧuşy mektep», keiın bır jyl boiy «kandidat mektep» retınde tırkelu kerek. Baǧdarlamanyŋ barlyq talaptaryna sai kelgende ǧana müşelıkke qabyldaidy, – deidı №85 mektep-gimnaziianyŋ aǧylşyn tılı pänınıŋ mūǧalımı Äliia Qojabaeva.
Baǧdarlama oquşylardy «älem azamaty» boluǧa üiretedı, är pände jaŋa taqyrypqa qatysty ǧalamdyq trendtermen tanystyrady. Sondai-aq balalardy bastauyş synyptan bastap zertteuşı retınde qalyptasuǧa tärbieleidı.
– Mysaly, jalpy memlekettık bılım beru baǧdarlamasy boiynşa balabaqşalarda kıtaphana bolu mındettı emes. Al «Halyqaralyq bakalavriat» üş tıldı kıtaptar qory bar kıtaphananyŋ boluyn mındetteidı. Sol sekıldı, mektepte de kez kelgen pän boiynşa daiarlanǧan dästürlı baǧdarlamaǧa qaraǧanda, būl baǧdarlama özgeşeleu. Mäselen, dene şynyqtyru pänınde oquşylarǧa dop berıp, sabaq boiy sport zalda oinatyp nemese jattyǧu jasatyp qoiudyŋ ornyna olarǧa fitnestıŋ paidasy, denenı şynyqtyrudyŋ täsılderın tüsındıruge arnaiy uaqyt böledı, – deidı pedagog.
Emosiialyq intellektını damytu stresten saqtaidy
«Balany tärbielemesten būryn ata-ana men mūǧalım äuelı özın tärbieleuı kerek. Ökınışke qarai, köp eresekter özderınıŋ emosiiasyn tanuǧa qabıletsız» deidı körme qonaqtarynyŋ bırı, Emosiialyq intellekt halyqaralyq akademiiasynyŋ qyzmetkerı Äsel Mūratova. Būl ūiym bırneşe jyldan berı astanalyq ata-analar men mūǧalımderge arnap emosiiany basqaru boiynşa treningter jürgızıp keledı eken.
– Emosiialyq intellekt degenımız – adamnyŋ özınıŋ jäne basqalardyŋ emosiiasyn tani bılu qabıletı. Ol qarym-qatynasty sol närse arqyly jürgızuge baǧyttaidy. Mysaly, oquşy sabaq oqymai kelse, «Sen nege aitqan tıldı almaisyŋ?», «Nege oqymai keldıŋ?» dep jer-jebırıne jetudıŋ ornyna «Sen üi tapsyrmasyn oryndamai kelgenıŋ üşın menıŋ köŋıl-küiım tüsıp tūr», «Senıŋ menı tyŋdamaitynyŋ menı aşulandyrady» dep öz emosiiasyn aitu arqyly bailanys ornatudy közdeidı, – deidı ol.
Mamannyŋ aituynşa, emosiiany ışte saqtauǧa bolmaidy. Äitpese bızdıŋ aǧzamyz streske duşar bolady. Bıraq ony äldeqaida dūrys küide syrtqa şyǧaruǧa daǧdylanu kerek.
– Özıŋdıkımen qosyp, özgenıŋ de emosiiasyn tani alu jäne solaişa basqara alu – äsırese, pedagogqa asa qajet qasiet. Mysaly, balalardyŋ boiynda jarqyn emosiialar tudyru arqyly qiyn taqyrypty oŋaiyraq etıp tüsındıruge de bolady. Al oquşylar üşın būl qabılettı igeru jaŋa özgerısterge daiyn boluǧa kömektesedı. Bügınge deiın Nūr-Sūltan boiynşa 11 mektep, 500-dei mūǧalım jäne 3 myŋǧa juyq ata-ana bızdıŋ treningterımızden öttı, – dedı Äsel Mūratova.
