Tamyzdyŋ 20-sy künı batystan üdere jetken antisiklon Astana aumaǧyna özımen bırge öte-möte küştı nöser jaŋbyr ala keldı. Künı boiy tolastamai seldetıp qūiǧan jauyn qalanyŋ keibır köşelerınde kölık jüruıne kedergı keltırdı. Sinoptikter keiın sol sätterde kanalizasiia jüiesıne 1 mln 800 tekşe metr mölşerınde su tüskenın mälımdedı. Bıraq toqtausyz jūmys ıstep tūrǧan jüie töpelep kelgen nöpır sudyŋ ekpının basa almai qaldy. Sebebı bır künde şahardyŋ bır ailyq jauynynyŋ normasy oryndalypty.
Mūnyŋ artynşa mäsele Ükımet otyrysy men qala äkımınıŋ mäjılısınde qaraldy. Onda elordada soŋǧy ekı künnıŋ ışınde qalyptasqan ahualdyŋ būrynǧy qai kezdegıden de auyr bolǧany mälımdeldı. Jiyndarda sondai-aq qalada jaŋbyr suyn jinaityn suaǧarlar bar ekenı, bıraq olardyŋ nöpır sudy tartyp aluǧa ülgere almai jatqany söz etılıp, jaŋbyr suy aǧatyn jaŋa jüie ıske qosylatyny baiandaldy. Söz syŋaiynda mūndai jaǧdaidyŋ kez kelgen qalada boluy mümkın ekendıgı, mäselen, Singapur, Mäskeu jäne Kiev sekıldı kelıstı kentterdıŋ osy keptı jiı bastan keşıp tūratyny da aityldy.
Qazırgı taŋda tap osyndai jaŋbyr suyn jinap, kädege jaratu älemnıŋ qaisybır elınde de basty mäselenıŋ bırı bolyp tūr. Osy baǧyttaǧy ülken şaralar ötken jylǧy mamyr aiynyŋ soŋynda Astanada da qolǧa alyndy. Onda jaŋbyr sularyn ösımdıkterdı suaruǧa arnalǧan rezervuarlar salu jönınde tūjyrymdama jasaldy. «Astanabasjospar» ǧylymi-öndırıstık zertteu institutynyŋ direktory Särsembek Jünısov sol kezde-aq bükıl jaŋbyr sularynyŋ arnaiy rezervuarlarda saqtalyp tūratynyn aitqan edı. Bıraq sodan bergı ötken uaqyt būl jobanyŋ älı tolyq jüzege asyrylyp bolmaǧanyn körsettı.
Būl tūrǧyda aumaǧynda bırde-bır özenı men kölı, tūşy suly qoimasy joq Singapur qala-memleketınıŋ täjıribesı qūlaq türıp, nazar audaruǧa tūrarlyq. Qalada jaŋbyrdyŋ suy tüsken boiyna arnaiy aryq-kanalizasiia jüielerı arqyly jer astyndaǧy rezervuarlarǧa barady. Sodan keiın onyŋ bır bölıgı nasospen kerı aidalyp, balyq toǧandaryna jetkızıledı. Sol jerde su balyq şaruaşylyǧyna qatysty azyqtyq zattarmen baiytylyp, tūrbalar boiymen qalanyŋ jaiqalyp ösken keremet bau-baqşalaryna jıberıledı. Osynyŋ negızınde aǧaştar men ösımdıkter aǧyn sumen jäne özderıne kerektı ekologiialyq tyŋaitqyştarmen qamtamasyz etılıp tūrady. Būǧan qosa, rezervuarǧa tüsken su qorlarynyŋ bır bölıgı qaita-qaita süzgıden ötkızılıp, auyzsu maqsatynda qoldanu üşın köp qabatty üilerge qarai jöneltıledı.
Arhitekturalyq Sparks firmasynyŋ mälımetınşe, Singapur jaŋbyr suyn jinaityn jüienıŋ ıske qosyluy arqasynda özderınde öndırıletın azyq-tülık önımderınıŋ kölemın arttyrumen bırge, bükıl äleumettık qūrylymdy jetıldırıp aludy qolǧa alǧan körınedı. Ras, bügınde öte jyldam qarqynmen ösıp kele jatqan megapolis özıne kerektı azyq-tülık önımderınıŋ 90 paiyzyn älı de bolsa syrttan aldyrady. Al joǧaryda aitylǧan arhitektorlar ūjymy būl problemany şeşudıŋ bır joly retınde köp qatarly üilerdıŋ bırınşı qabatyndaǧy päterlerde tūratyn, negızınen, zeinetker aǧaiynǧa öz tūrǧyn-jailaryn kışıgırım fermaǧa ainaldyryp aludy ūsynady. Osy rette mūndaǧy tūrǧyndar toǧandarda ösırılıp jatqan balyqtarǧa kütım jasap, üidıŋ qabyrǧalary men şatyrlaryna, balkondary men lodjiialaryna gülder, jemıs-jidekter men kökönıs türlerın ösıruge tiıs.
Singapur – şyn mänınde, özınıŋ jeke tūşy su közderı joq bolǧanymen, jūrty şölden qatalap öle qoimaityn älemdegı bırden-bır qala. Sebebı aral-memleket tūrǧyndaryn taza tūşy sumen qamtamasyz etudıŋ barlyq bekem joldaryn äuelden jaqsy qarastyryp qoiǧan. Mūnda onyŋ tört türlı joly qoldanylady. «Bızde tört türlı su qūbyrlary jūmys ısteidı, – deidı osy oraida Singapurde su sapasyna jauap beretın ükımettık mekeme – kommunaldyq şaruaşylyq keŋesınıŋ ökılı Djordj Madavan. – Olar: teŋızdıŋ tūşytylǧan suyn aidaityn qūbyr, aǧyn sudyŋ arnasy, jaŋbyrdan qūralǧan sudy jinaityn rezervuar jäne Malaiziiadan kememen jetkızıletın su ydystary». Memleket osylaişa öz tūrǧyndaryn auyz jäne aǧyn sumen qamtamasyz etu üşın öŋdelgen sudy, tazartylǧan sudy jäne jasandy su közderınıŋ suyn barynşa tiımdı paidalana bıledı.
BŪŪ endı 10 jyldan keiın Jer planetasyndaǧy ärbır üş adamnyŋ ekeuı sudan zor tapşylyq köretın elde tūratynyn boljap otyr. Bıraq jerasty sulary men kölderı joq Singapurdyŋ 5 millionnan astam halqy sol kezdıŋ özınde de sudan asa qardarlyq köre qoimaidy. Olai bolatyny, künıne 400 gallon su tūtynatyn şaǧyn aral-memleket osy bastan öz tūrǧyndaryn sumen qamtamasyz etudıŋ älemdegı eŋ küştı strategiiasyn jasap alǧan. Onyŋ eŋ basym bölıgın jaŋbyr sulary qūraidy. Elde täuelsız su men qamtamasyz etu jüiesın alǧaş ret 1960 jyldary premer-ministr Li Kuan Iý qolǧa alǧan eken. Bıraq ony jüzege asyru oŋaiǧa soqpaǧan. Aty aŋyzǧa ainalǧan ükımet basşysy osyǧan sanaly ömırınıŋ 30 jylǧa juyq uaqytyn sarp etken. Söitıp, atalmyş jüienıŋ qatarǧa qosyluyna qol jetkızgen.
Älemde jaŋbyr suyn qala şaruaşylyǧy men tūrmysyna alaböten zalal keltırmeuı üşın küresıp jatqan qalalar öte köp. Sonyŋ ışınde jauyn-şaşyn sularyn jinap, suarmaşylyq egınşılıkke paidalanudy mūrat tūtyp otyrǧan şaharlar da az emes. Aitalyq, Ündıstan memleketınde Tamil Nadu ştaty jaŋbyr suyn mındettı türde jinau jönınde bırınşı bolyp arnaiy zaŋ qabyldaǧan eken. 2014 jylǧy 30 mamyrda sondai pärmenge qol jetkızgen ştat basşylyǧy öz ortalyqtary – Chennai qalasynyŋ ärtürlı müiısterınde är aluan täsıldermen jaŋbyr suyn jinaityn 50 myŋnan astam jabdyqtar saludy qolǧa alǧan.
Al Europa memleketterınıŋ köptegen qalalarynda jaŋbyr sularyn aşyq aspan astyna jinaqtaityn basseinder salynǧan. Olar, negızınen, qala köşelerı men alaŋdaryn töpep jauǧan jaŋbyr suynyŋ nöpır tasqynynan saqtap qaludy qamtamasyz etedı. Jaŋbyr sulary mūndai aşyq qoimalarǧa arnaiy qazylyp, tartylǧan kärız jelılerı men arnalar arqyly jıberılıp tūrady. Qazır osy tärızdes qūrylym Berlin, Kopengagen, Parij, Grenobl jäne Lion sekıldı qalalarda bar.
Jaŋbyr suyn jinau qazırgı kezde Reseide de ülken mäsele retınde köterılıp jatyr. Onda tap osy maqsatta arnaiy saittar aşylǧan. Solardyŋ bırınde «Primer iz jizni» degen aidarmen jariialanǧan «Sbor ispolzovanie dojdevoi vody» degen maqalada endıgı jerde su baǧasynyŋ jyldan-jylǧa tek qymbattai beretını aityla kelıp, osydan bastap memleket qana emes, qarapaiym jūrttyŋ özınıŋ baqşalyqtaryn sumen qamtamasyz etu üşın jaŋbyr suyn jinai bılulerı kerektıgıne nazar audarylǧan.
Endı özımızge qaita oralaiyq. Künı keşe ekı täulık şamasynda jūrtty äbıgerge salǧan Astanadaǧy su tasqyny būl tūrǧydaǧy jūmystarǧa barynşa jauapty qarau kerek ekenın taǧy bır märte körsetıp berdı. Osy kezde tuyndap otyrǧan sättı paidalanyp, joǧaryda aitylǧan Singapur täjıribesıne bır üŋılıp, jıtı nazar audarǧannyŋ artyqşylyǧy bolmas edı.
