«EKSPO-2017» körmesınıŋ arhitekturalyq simvolyna ainalǧan körme keşenınıŋ ortalyq nysany «Nūr älem» dep atalady. Alyp şar tärızdı ǧimarat – älemdegı eŋ ülken sfera. Onyŋ diametrı 80 metr bolsa, biıktıgı – 100 metr
Jetı qabattan tūratyn nysannyŋ är qabaty ǧaryş, kün, biomassa, jel, su jäne kinetikalyq energiiaǧa arnalǧan. Al segızınşı qabat «Astana – bolaşaqtyŋ qalasy 2050» ekspozisiiasyna arnaiy bölıngen.
Atalmyş sferanyŋ tömengı tabanyndaǧy 5 myŋ şarşy metr aumaqta Ūlttyq pavilon bolady. Pavilon «Qazaqstanmen tanysu» jäne «Jasampazdyq energiiasy» atty ekı basty taqyrypty qamtidy. Pavilonnyŋ bırınşı bölımıne landşaft, mädeniet, tarih, Qazaqstannyŋ ötkenı men bolaşaǧy turaly mälımetter berıledı. Ǧaryş, kün, biomassa, jel, su jäne kinetika – quat közderınıŋ negızgı türlerı sandyq, multimediialyq jäne interaktivtı tehnologiialar arqasynda keluşılerdıŋ nazaryn audarmaq.
Ǧimarat üstındegı şolu alaŋyna lift arqyly köterıluge bolady. Onda kez kelgen adam bükıl EKSPO audanynda bolyp jatqan ädemı körınısterdı tamaşalai alady. Kıreberıstıŋ aldynda körme keluşılerı jinalatyn Basty alaŋ ornalasqan. Qasbetınde kün energiiasyn elektr quatyna türlendıretın fotovoltaikalyq elementterdıŋ bırıguı bederlengen. Sonymen qatar, sferanyŋ joǧarǧy jaǧynda 2 jel generatory jūmys ısteidı.
Körmeden otandyq ǧalymdardyŋ üzdık jobalaryn, Elbasynyŋ energetika jäne qorşaǧan ortany qorǧau salalaryndaǧy bastamalaryn, «Jasyl ekonomikanyŋ» respublika aimaqtarynda jemıstı jüzege asyrylǧan jobalarymen tanysuǧa mümkındık bar. Eger Qazaqstan pavilonynda körermen tabiǧattyŋ tylsym küşınen tuǧan barlyq jaŋǧyrtpaly energiia türlerımen tanysatyn bolsa, taqyryptyq pavilondarda meimandarymyz energiia evoliusiiasyn, onyŋ bügını men bolaşaǧyn tanyp-tüsınuge, 21-ǧasyrdyŋ energetikalyq qiyndyqtaryn baiqauǧa, tehnologiialyq jäne ziiatkerlık jetıstıkterdı elestetuge, planetamyzǧa orasan zor äser etetın energiia tūtynu mäselesın köruge mümkındık alady.
Üzdık täjıribe aimaǧy
Üzdık täjıribeler aimaǧy pavilony körmenıŋ taqyryptyq mazmūnyn barynşa aşady. Mūnda jaŋǧyrtpaly energiia közderın öndıru, saqtau men tasymaldau salasyndaǧy 30-ǧa juyq üzdık älemdık täjıribeler tanystyrylady.Aldyŋǧy qatarly şeşımder men tehnologiialar 5 negızgı kategoriialarǧa bölıngen. Olar: jaŋǧyrtpaly jäne balamaly energiia, energiialyq tiımdılık, energiiany saqtau, energiiany bölu jäne tasymaldau, tabiǧat bailyqtaryn ūtymdy paidalanu. Üzdık täjıribeler osy talaptarǧa jauap beredı. Irıkteudı Halyqaralyq komitet jüzege asyrǧan edı. Onyŋ qūramyna älemdık energetika salasynyŋ ataqty qairatkerlerı jäne körnektı ǧalymdar kırdı. Olardyŋ arasynda bırneşe Nobel syilyǧynyŋ saŋlaqtary da bar. Sondyqtan būl alaŋnan tek üdeden şyqqan üzdık jobalardy ǧana köre alamyz.
Şarhan Qazyǧūl, jurnalist :ELIŊ ÜŞIN MAQTANA BILU DE – ÜLKEN ÖNER
Qazaqtyŋ atyn älemge bırdı-ekılı adam eşqaşan atoilap şyǧara almaidy. Eldıŋ atyn el bolyp şyǧara alamyz. Būl – aksioma. Qazaq elın osy uaqytqa deiın älem jete tanyp bıldı dep aitu qiyn. Öz basym EKSPO-2017 jobasyn jeŋıp alǧanymyzda qatty quandym. Öitkenı EKSPO – qazırgı zamanǧy älem tarihynyŋ eŋ basty atributynyŋ bırı de bıregeiı.
EKSPO ötkızgen el dünie tarihyna altyn ärıptermen jazylyp qalatyny haq. «Soqyr deseŋ Qūnanbaiǧa tiedı», būǧan deiın osy töŋırekte «anau-mynau», «yryŋ-jyryŋ» äŋgımemız köp boldy. Mūndai «pyş-pyş» bızdı el qylmaidy. Jiǧan-tergenın tek toiǧa şaşudy tılep tūratyn halyq emes pe edık?! Tomaǧatūiyqtyq pen qasaŋdyq bızge eşqaşan opa bermeitını qazır däleldeudı kerek etpei qaldy. Dünieden öz ornyŋdy oiyp alu – qiiametqaiym şarua. Şaş etekten şyǧyn şyǧarmai, şaşbauyŋdy köteretın el tabu qiyn qazır. Bızge basqa elder ūmtylu üşın eŋ aldymen bız olarǧa özımız ūmtyluymyz kerek.
Taŋdau – myqty memleketterde. Bızde qazır taŋdau bar ma? Anyǧy sol, özımızdı älemge tanytudyŋ būdan basqa joly joq. Özıŋdı de syilatatyn künge jetu üşın özıŋ de syilai bıletın kündı bastan ötkeru kerek şyǧar! Qūdaiǧa şükır, EKSPO aiasynda eldıgımızdı körsetıp jatyrmyz. Şynymyzdy aitamyz dep, syrymyzdy aşyp almaiyq, aǧaiyn! Keibır quatty, ırı elderdıŋ özı ötkızgen joq mūndai halyqaralyq joǧary deŋgeidegı şarany. Al bızge, oibai-au, älem halyqtary kelıp, sälem salyp jatyr ǧoi. Sondyqtan da qazaq üşın maqtana bıleiık. Elıŋ üşın maqtana bılu de – ülken öner. Tıptı osydan asqan önerdıŋ atasy bar ma eken?!
Qoǧamdyq aimaqtar
Körme taqyrybyn aşatyn soŋǧy alaŋ «Qoǧamdyq aimaqtar» dep atalady.Tırkeu qūjattamasyna säikes, «EKSPO-2017» taqyryptyq mazmūny pavilondar aiasymen şektelmei, sonymen bırge, körme keşenınıŋ aşyq aimaqtarymen tolyqtyrylu kerek.Qoǧamdyq aimaqtar «Bolaşaq energiiasynyŋ» konseptualdy negızderıne arnalady da, sonyŋ nätijesınde EKSPO taqyrybyn odan ärı aşatyn bolady.Körme körermenderıne arnap jaily, rekreasiialyq aimaqtar qūru josparlanǧan, onda qonaqtar tynyǧumen bırge, EKSPO taqyryby boiynşa qosymşa qyzyqty aqparat alyp, taqyryptyq ekspozisiialar men qazaqstandyq jäne halyqaralyq suretşıler installiasiialaryn, interaktivtı obektılerdı köre alady.
Älem pavilondarynyŋ äleuetı
Älem elderınıŋ köbı öz pavilondaryn saltanatty türde tanystyrdy. Aldyŋǧylardyŋ qatarynda Qytai, Tailand, Japoniia, Finliandiia, AQŞ, Türkiia, Fransiia, Niderlandy, Germaniia, Monako, Avstriia, Şveisariia elderı bar. Olardyŋ barlyǧy bolaşaqtyŋ quatyn taqyrypqa arqau etken. Mäselen, Tailand bolaşaqtyŋ energiiasyn öz elınde ösetın auyl şaruaşylyǧy önımderımen tıkelei bailanystyrady. Japoniia özınıŋ jaŋa jolyn körsetkısı keledı. Älemge özderı oilap tapqan auany lastamaityn sutektı janarmaimen jüretın qauıpsız kölıkke nazar audartsa, finder üzdık jobalaryn arqalap kelgen. Tört aumaqqa bölıngen pavilondary eŋ ozyq tehnologiialarmen jabdyqtalǧan. Avstriia quat maşinasyn köz aldyŋyzǧa äkelse, Şveisariia innovasiialyq üilerımen köpşılıktıŋ nazaryn audarmaq. Alpauyt AQŞ elı de üş bölımnen tūratyn baǧdarlamalarynda Amerikanyŋ «tausylmas quatyn» körsetudı közdep otyr. Al bauyrlas türıkter «Türkiia – energiia ortalyǧy» ūranymen düniejüzılık qauymdastyqqa energetika jolyndaǧy jetıstıktermen qatar, bolaşaqqa senımmen qaraityn beibıtşılık süigış el ekendıkterın paş etpek.
Aiman MŪSAQOJAEVA, Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı, Astana qalasynyŋ qūrmettı azamaty:ÄLEM SAHNALARYNA JOL AŞADY
Ūlt önerınıŋ altyn ordasyna ainalǧan universitetımız elordamyzdyŋ öner qanatyndai qatar samǧap, bırge ösıp keledı. Elbasy N.Ä.Nazarbaev 1998 jylǧy 2 şıldede ötken Akademiianyŋ saltanatty aşyluyna qatysyp, batasyn bergen edı. Köp ūzamai elordada önerdıŋ barlyq türın damytu maqsatynda Qazaq ūlttyq muzyka akademiiasy Qazaq ūlttyq öner universitetı bolyp qaita qūryldy. Jiyrma jyldyq belestıŋ aldyndaǧy basty daiyndyqqa säikes kelgen körme künderıne arnalǧan arnaiy baǧdarlamamyz bar. Universitetımızdıŋ önerpazdary men öner ūjymdary «EKSPO-2017» halyqaralyq körmenıŋ mädeni şaralaryna belsendı qatysatyn bolady.
Türlı mädeni şaralardyŋ arasynan 15-25 mausym aralyǧynda ötetın P.İ. Chaikovskii atyndaǧy H Halyqaralyq jasöspırımder konkursyn aitar edım. Konkursqa 17 jasqa deiıngı jas talanttar fortepiano, skripka jäne violonchel mamandyǧy boiynşa baqtaryn synaityn bolady. Halyqaralyq öner dodasyna 120 jetkınşek qatysyp baq synasa, olardyŋ deŋgeiın 30-dan astam has şeberler baǧalaityn bolady.
«EXPO-2017» tek qana örkeniet damuynyŋ tehnikalyq mümkındıkterın ǧana körsetıp qoimai, Qazaqstannyŋ öner äleuetın tanytatyn öner jūldyzdaryna da jaŋa dodaly alaŋnan älemdık sahnalaryna bastaityn jol aşady dep senemın.
Körme audanyndaǧy bıregei nysandar
• Amfiteatr – resmi, ırı konserttık jäne teatrlanǧan mädeni-būqaralyq ıs-şaralardy ötkızuge arnalǧan aşyq alaŋ. Syiymdylyǧy – 12 myŋ adamǧa deiın, onyŋ ışınde 2,5 myŋ otyratyn oryndar.
• Kongress ortalyq – körme aumaǧynan tys jerde ornalasqan, bıraq jaiau jürgenge jaqyn jabuly keşen. Ol konferensiia, forum, seminar, konserttık şou ötkızuge arnalǧan. Syiymdylyǧy – 3 myŋ adamdyq zal.
• Energiia holy – myŋ adam syiatyn konsert zaly. Qazırgı oryndau önerınıŋ barlyq türlerın (djaz, qazırgı balet, kameraly öner) körsetuge arnalǧan.
• Öner ortalyǧy – körme körermenderınıŋ dästürlı jäne qazırgı zamanǧy üzdık körkem mädeniet ülgılerımen tanysatyn, Qazaqstannyŋ qoldanbaly jäne beineleu önerınıŋ; qazırgı qazaqstandyq jäne halyqaralyq suretşılerdıŋ körmesı; taqyryptyq oqytu master-klastary; kino körsetılımı men teatr qoiylymy; sonymen bırge, körkem salanyŋ jetekşı ökılderımen şyǧarmaşylyq kezdesuler men leksiialar josparlanǧan oryn.
• Ūlttyq kün sahnasy (EKSPO plaza) – resmi qatysuşylardyŋ ūlttyq künderı, oblystar men Astana, Almaty qalalarynyŋ mädeniet künderı aiasynda konsert ötkızuge arnalǧan töbesı jabyq, jeŋıl jiylatyn sahna. Syiymdylyǧy – 500 otyratyn oryn.
• Qoǧamdyq köşe aimaǧy – mädeni-oiyn-sauyq (köşe teatrlary), mädeni-bılım beru (balalar men eresekterge arnalǧan interaktivtı master-klastar).
• EKSPO aumaǧy – būqaralyq baǧdarlamalardy: köşe körınısterın, kündelıktı şeru men qatysuşy-elderdıŋ ıs-şaralaryn ötkızuge arnalǧan körme aumaǧy.
MEMLEKETTIK MAŊYZDY ŞARA
Aldan SMAIYL, jazuşy, publisist, QR Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty:
«EKSPO» – belgılı bır kezeŋderge tehnologiialyq damudyŋ negızgı baǧyttaryn aiqyndaityn jäne sony jüzege asyratyn körme bolyp esepteledı. Mäselen, Astanada ötetın halyqaralyq körmenıŋ maqsaty jasyl ekonomikany damytu bolyp otyr. Sebebı künderdıŋ bır künınde älemde kömır de, mūnai da tausylady. Onyŋ üstıne jer şarynyŋ ekologiialyq jaǧdaiy kürdelenıp bara jatyr. Sondyqtan älem jel men su energiialaryna, basqa da energiia türlerıne köşedı. Būl ürdıs bastalyp da qoidy. Al Qazaqstandaǧy «EKSPO» būl mäselege älemnıŋ nazaryn taǧy bır audarudy, osy saladaǧy älem elderınıŋ jetıstıkterın nasihattaudy jäne mümkındıgınşe igerudı közdep otyr. Sol tūrǧydan alǧanda Astanadaǧy «EKSPO» körmesınıŋ maŋyzy erekşe.
Körme uaqytynda elımızge şetelderden köptegen qonaq keledı. Olar Qazaqstanmen tanysyp, onyŋ ekonomikalyq, ruhani, äleumettık mümkındıkterın körıp, zertteidı. Qonaqtar arasynda memleket basşylary, käsıporyn, korporasiia jetekşılerı siiaqty ärtürlı käsıp ielerı bolady. Būl kısıler Qazaqstanǧa investisiia salyp, elımızben ıskerlık qarym-qatynasty ornatuy mümkın. Osy jaǧynan alyp qaraǧanda, basqa eldermen saiasi-ekonomikalyq bailanystyŋ jaŋa arnalaryn aşyp, ūtamyz.
Astanaǧa turisterdı tartu kerek ekendıgın de esten şyǧarmaiyq. Jalpy Europa elderınde, Şveisariia siiaqty tabiǧaty öte äsem jerler bolmasa, turister köbınese qalalarǧa barady. Mysaly, Parij, Madrid, Vena, Florensiia, Venesiia syndy şaharlarǧa qyzyǧady. Astanaǧa da sondai qyzyǧuşylyqty tudyru kerek. Täuelsız memleket bolǧannan keiın de syrt eldermen qarym-qatynas jasamai otyra almaisyz. «EKSPO» kezınde Astanaǧa energetikamen ainalysatyn üzdık ǧalymdar da keluı mümkın, keledı de. Olarmen kelısımşartqa otyryp, bolaşaqta bälkım, Astanada jasyl ekonomikany damytatyn, sol töŋırektegı jūmystarmen ainalysatyn, sol saladaǧy mamandardy daiyndaityn oqu ornyn aşarmyz. Iаǧni, halyqaralyq körme arqyly ǧylymi bailanysty da damytuymyz kerek. «EKSPO» körmesınıŋ elımız üşın osyndai jan-jaqty maŋyzy bar.
Gülmira AIMAǦANBET
