Nūrsūltan NAZARBAEV: Men halqymnyŋ bolaşaqta emes, qazır baqytty bolǧanyn qalaimyn

Keşe Astanada Täuelsızdık saraiynda Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ töraǧalyǧymen «Nūr Otan» partiiasynyŋ XVIII sezı öttı. Partiianyŋ 20 jyldyq mereitoiyna arnalǧan sezde halyqtyŋ äl-auqatyn jaqsartuǧa, äleumettık qoldau bıldırudı nyǧaituǧa arnalǧan bırqatar tapsyrma berıldı. Ol üşın respublikalyq biudjet pen Ūlttyq qordan qomaqty qarjy bölınetın boldy.

Jiyrma jyldaǧy jetıstık

«Nūr Otan» partiiasynyŋ qūrylǧanyna – 20 jyl. Prezident öz sözınde būl uaqyttyŋ tarih ölşemımen qaraǧanda tūtas däuırge para-par uaqyt ekenın aitty. «Täuelsızdıgımızdı nyǧaityp, myqty memleket qūru üşın bızge batyl ärı maŋyzdy reformalar jasau kerek boldy. Äitpese örkeniet jolyna bastaityn älemdık damu köşınen qalyp qoiatyn edık. Osyndai maqsatty közdegen «Nūr Otan» partiiasy halyqtyŋ senımın aqtap, ornyqty ılgerıleuımızdı qamtamasyz etetın bırden-bır saiasi küşke ainaldy» dei kele, Prezident eŋ aldymen qol jetken jetıstıkterge toqtaldy. Osy jyldar ışınde el ekonomikasy aitarlyqtai östı. Syrtqy sauda ainalymynyŋ kölemı 9 eseden artty. Qazaqstanǧa şetelden 320 mil­liard dollarǧa juyq tıkelei investisiia tartyldy. Azamattarymyzdyŋ kırısı 16 ese köbeidı. 141 million şarşy metrden astam tūrǧyn üi salyndy. Bükıl elımızde äleumettık maŋyzy zor jaŋa infraqūrylym nysandary boi köterdı. 1400 zamanaui auruhana, emhanalar men ambulato­riia­lar, 2865 jaŋa mektep, kolledjder men balabaqşalar aşyldy. Ärine, mūnyŋ bärı bükıl halqymyzdyŋ eren eŋbegınıŋ nätijesı ekenın aitudy ūmytpady.

Nenı eskeruımız kerek?

Şynynda, Prezident atap ötkendei, alǧa jyljuymyz üşın qazırgı älemnıŋ negızgı trendterın eskeruımız kerek.
Öitkenı memleketterdıŋ bäsekelestıgı naqty adamdardyŋ bäsekelestıgıne alyp keledı. Kez kelgen ekonomikalyq jetıstıkter men geosaiasi jeŋıster ärbır adamnyŋ äl-auqatynyŋ ösuı üşın batyl qadam bolmaq. Sezde Elbasy tapsyrmasy boiynşa äzırlengen partiianyŋ 2030 jylǧa deiıngı «Äl-auqat qoǧamy: onjyldyqtyŋ 10 maqsaty» baǧdarlamasynyŋ jobasy talqylandy. Aldaǧy 10 jyl elımız üşın damyǧan 30 memlekettıŋ qataryna qosylu – alǧa jyljuymyzdyŋ şeşuşı kezeŋı. Osyǧan bailanysty partiia aldyna naqty maqsattar qoiuǧa tiıs ekenın myqtap eskerttı. «Men olarǧa egjei-tegjeilı toqtamaimyn, olardyŋ barlyǧy baǧdarlamada körsetılgen. Bızdıŋ ärqaisymyz myqty jäne güldengen Qazaqstannyŋ qalyptasuyna öz ülesımızdı qosatynyna senımdımın. Öz qyzmetımızde bız ūlttyq ideiamyzdy basşylyqqa aluǧa tiıspız» dedı Elbasy. Iаǧni ūlttyq bırlık, bäsekege qabılettı küştı ekonomika, ziiatkerlık örkendegen qoǧam, älem syilaǧan el Qazaqstannyŋ tabysty damuynyŋ negızı bolmaq.

Basty basymdyq – äleumettık sala

Prezident öz mälımdemesınde eŋ aldymen mūqtaj jandarǧa kömektesu kerek ekenın eske saldy. Osy maqsatta biyl äleumettık salaǧa respublikalyq biudjettıŋ barlyq şyǧystarynyŋ 45 paiyzdan astamy jūmsalmaq. Ol üşın Ūlttyq qordan azamattardyŋ ömır süru sapasy men äl-auqatyn arttyruǧa qarajat bölu turaly şeşım qabyldandy. Aldaǧy uaqytta Ükımet osy maqsattarǧa bölınetın şyǧystardy dūrys basqaruy tiıs. Bölıngen barlyq qarajat ärbır otbasyǧa jäne naqty adamǧa jetkenşe baqylauda bolatynyn jetkızdı.
– Menıŋ tapsyrmam boiynşa partiia bügıngı taŋda bızdıŋ azamattarymyzdy erekşe tolǧandyratyn problemalarǧa taldau jürgızdı. Olardyŋ qatarynda balalardyŋ järdemaqysyn arttyru, köpbalaly otbasylardyŋ jaǧdaiyn jaqsartu, tūrǧyn üimen qamtamasyz etu, äleumettık infraqūrylymdy jaŋǧyrtu jäne taǧy basqa mäseleler bar. Partiianyŋ olardy şeşudegı maŋyzdy ülesı üş baǧyt boiynşa äleumettık saiasatty ıske asyru bolady. Būl degenımız – halyqtyŋ tabysy az toptaryn qoldau jäne kırısterdı arttyru, tabysy tömen azamattardyŋ tūrǧyn üi mäselelerın şeşu jäne bılım beru men densaulyq saqtau salalaryn jaqsartu jäne öŋırlerdı keşendı damytu, – dedı Prezident.

Köpbalaly otbasylarǧa 500 ­milliard ­teŋge bölınedı

Sonymen qazaqstandyqtardy quantqan eŋ basty jaŋalyqtarǧa toqtala keteiık. Endı 2019 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap biudjettık saladaǧy jalaqysy tömen qyzmetkerlerdıŋ jalaqysyn 30 paiyzǧa deiın arttyru közdelude. Audandyq jäne oblystyq deŋgeide azamattarmen tıkelei jūmys ısteitın atqaruşy organdardyŋ tömengı qyzmetkerlerı jalaqysyn orta eseppen 25 paiyzǧa köteru qajet. Osy maqsattarǧa orai 2019-2021 jyldary qosymşa 980 milliard teŋge bölınetın boldy. Sonymen qatar az qamtylǧan azamattar men köpbalaly otbasylarǧa barynşa nazar audarylmaq. Äsırese, köpbalaly otbasylarǧa qoldau körsetu şaralary küşeitıledı. Elbasy keltırgen derekke süiensek, bügınde elımızde 340 myŋǧa juyq otbasynyŋ 4 jäne odan da köp balasy bar. Jyl saiyn köpbalaly otbasylardy qoldau­ǧa 500 milliard teŋgeden astam qarajat bölınedı.
– Būl otbasylar ärtürlı tabys deŋgeiıne ie. Sondyqtan bırınşı kezekte memleket tabysy tömen köpbalaly otbasylarǧa erekşe qamqorlyq pen nazar audaruy tiıs. Qazırgı uaqytta atauly äleu­mettık kömektı memleketten 111 myŋnan astam otbasy (571,6 myŋ adam) alady. Ükımetke az qamtylǧan otbasylardy, äsırese köpbalaly otbasylardy qamtudy keŋeitu üşın atauly kömek körsetu kriteriilerın eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınen 70 paiyzǧa deiın (14849 teŋgeden 20789 teŋgege deiın, PM – 29698 teŋgege deiın) arttyrudy tapsyramyn, – dedı Nūrsūltan Nazarbaev. Al atauly äleumettık kömek aluǧa qūqyǧy bar balaly otbasynyŋ är balasyna 20789 teŋge somasynda eŋ tömengı tölem belgılenu kerektıgın tapsyrdy.

Jiyntyq tabys eseptele me?

Prezident äleumettık kömektı taǧaiyndaudyŋ räsımderı barynşa oŋai jäne belsendı formatqa auystyryluy tiıs ekenın jetkızdı. Mūndai otbasylardyŋ jiyntyq tabysyn esepteu kezınde köpbalaly otbasylarǧa jäne köpbalaly analarǧa memlekettık järdemaqy, balalarǧa arnalǧan mügedektıgı boiynşa järdemaqy, stipen­diialar siiaqty jekelegen järdem­aqylardy esepten alyp tastau qajettıgı aityldy.
Jalpy, elımızde atauly äleu­mettık kömekpen biyl 830 myŋ­nan astam adam, onyŋ ışınde 550 myŋǧa juyq bala qamtylǧan. Son­dai-aq mügedek balalardy tär­bielep otyrǧan ata-analarǧa, qam­qorşylarǧa jäne otbasylar­ǧa (adamdarǧa) järdemaqyny 30 paiyzǧa arttyru tapsyryldy. Būl şaralardy ıske asyruǧa 2019-2021 jyldarǧa qosymşa 300 mil­liard teŋgeden astam qarajat bölınetın boldy.
– Tolyq emes köpbalaly otbasylar üide jūmys ısteu üşın jaǧdai jasau kerek, al köpbalaly otbasylar üşın auylda granttar men şaǧyn nesielerdıŋ jeke kvotasyn bölu kerek. Ükımet pen äkımder būl qyzmettı «Nūr Otan» partiiasymen jäne «Atameken» ūlttyq käsıpkerlık palatasymen bırlesıp jüzege asyruy tiıs. Äkımder «Baqytty otbasy» partiialyq jobasyn eskere otyryp, mūqtaj otbasylarǧa kömek körsetudıŋ öŋırlık baǧdarlamalaryn qaita qarauy qajet. Ol Qazaqstandaǧy otbasy institutyn jüielı qoldau­ǧa baǧyttalǧan, – dedı Prezident Nūrsūltan Nazarbaev.

Tūrǧyn üi salu toqtamaidy

Baǧdarlama aiasynda tūrǧyn üimen qamtamasyz etu, bılım beru men densaulyq saqtau salalaryn jaqsartu jönındegı jūmysty jandandyru qolǧa alynbaq. Öz sözınde Elbasy Ükımetke «Nūrly jer» baǧdarlamasy boiynşa tūrmysy tömen köpbalaly otbasylar üşın 40 myŋnan astam jalǧa berıletın päter saludy tapsyrdy. Būl maqsatqa aldaǧy jetı jyl ışınde jyl saiyn qosymşa 50 mil­liard teŋge bölu qajettıgı aityldy. Sondai-aq tabysy tömen köpbalaly jäne tolyq emes otbasylar, mümkındıgı şekteulı balalary bar otbasylar üşın tūrǧyn üi satyp aluǧa qoljetımdılıktı arttyru qajet. Iаǧni azamattardyŋ osy sanaty üşın «Tūrǧyn üi qūrylys jinaq jüiesı» arqyly jylyna 2-3 paiyz tūrǧyn üi zaemderın beru tetıgın äzırleu tapsyryldy. Būl maqsatta tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankıne jyl saiyn 50 mil­liard teŋge böletın boldy.

Bılımnıŋ basty ölşemı – jūmysqa ornalastyru

Bılım berudegı reformalar nätijelı bolu kerek. Prezident ärbır öŋırde kemınde 1 ozyq joǧary oqu orny men 10 zamanaui kolledj jūmys ısteu kerektıgın alǧa tartty. Sebebı oqu oryndary tiımdılıgınıŋ basty ölşemı – tülekterdı jūmysqa ornalastyru.
– Elımızdıŋ ärbır tūrǧyny bılımdı ǧana emes, denı sau boluy kerek. Tūratyn jerıne qaramastan, sapaly densaulyq saqtau­ǧa qol jetkızudı qamtamasyz etu qajet. Otandyq medisina eŋ aldymen salauatty ömır saltynyŋ aldyn aluǧa jäne yntalandyruǧa baǧyttalǧany abzal. Qoǧamdyq densaulyq saqtau qyzmetıne jäne alǧaşqy medisinalyq-sanitarlyq kömekke arnalǧan şyǧystar densaulyq saqtaudy qarjylandyrudyŋ jalpy kölemınıŋ 40-tan 60 paiyzyna deiın ūlǧaityluy tiıs. Būl – älemnıŋ barlyq damyǧan elderınıŋ täjıribesı, – dei kele, densaulyq saqtau salasyn damytuǧa qosymşa 120 milliard teŋge böludı tapsyrdy. Mūnyŋ nätijesınde jylyna şamamen 100 myŋ pasienttı qamti otyryp, 7 öŋırde stasionarlyq medisinalyq kömek körsetudıŋ sapasy men qoljetımdılıgı artatyn bolady.

Öŋırlık saiasat özgeşe baǧytta damidy

Prezident öŋırdegı infraqūrylymdy jaqsartuǧa 120 mlrd teŋge bölınetının aitty. Oǧan qosymşa 140 mlrd teŋge gazdandyruǧa bölınetın boldy. Sonymen qatar aimaq basşylaryna bolaşaǧy bar auyldardy ırıkteudı tapsyrdy. «Aimaqtaǧy kölık infraqūrylymyndaǧy nysandardy, äuejailardy, vokzaldardy jaqsartu kerek. Men Mehikodaǧy qala şetın älı ūmyta almaimyn. Adamdar ol jaqtan jūmys ızdese, tūratyn jer tappaidy. Irı qalalar – Astana, Almaty jäne Şymkent şetındegı problemalardy şeşu üşın 2019-2021 jyldarǧa qosymşa 90 milliard teŋge bölınetın bolady» dedı. Osy rette Ükımetke «Auyl – el besıgı» baǧdarlamasyn qūrudy tapsyrdy.

Baǧdarlamalar oryndalsa, jaǧdai jaqsarady

– Bızdıŋ elımızde barlyq baǧdarlama bar. İndustriialyq, auyl şaruaşylyǧy, bılım, densaulyq saqtau baǧdarlamalary. Qarjy bölıngen. Sol baǧdarlamalardyŋ barlyǧy oryndalsa, halyqtyŋ jaǧdaiy tüzeledı, – degen Elbasy Ükımettıŋ eŋ basty jūmysy biudjettı baqylap, ärbır teŋgenıŋ qaida jūmsalyp jatqanyn qadaǧalau, auruhana men mektepter salyp, jol jöndeuden basqa basty jūmysy bolmauy kerek deidı. Sonymen qatar qoǧamdy dendegen jemqorlyq mäselesıne de nazar audardy. Äsırese, jastar arasynda jemqorlyqty joiuǧa köŋıl bölu kerek. Prezident jiyn soŋynda «Nūr Otan» müşelerınıŋ bärı naǧyz ūltjandy, san qualamai, sapaǧa köşudı, halyqtyŋ şyn jaǧdaiymen tanysyp, şeşımder ūsynudy, el täuelsızdıgınıŋ 30 jyldyǧyna bauyrymyz bütın, aman-­esen, mol tabyspen jetuımızge tılektestıgın bıldırdı.