Qazaqstanda biyl 24 aqpan men 24 nauryz aralyǧynda «Tuberkulez dertımen küres» ailyǧy ötude. Onyŋ qorytyndysy 24 nauryz – Düniejüzılık tuberkulezben küres künınde şyǧarylady. Būl ailyqqa Astanadaǧy barlyq qalalyq emhanalar atsalysyp, türlı ıs-şaralar ötkızude.
Tuberkulez – tuberkulez mikobakteriiasynan tuyndaǧan infeksiialyq auru. Mūny aurudy tapqan ǧylymnyŋ atymen Koh taiaqşasy dep te ataidy. Ol, negızınen, ökpenı zaqymdaidy, bıraq basqa organdarda da boluy mümkın. İnfeksiianyŋ közı – ökpe tuberkulezımen auyrǧan adam. Älemdegı eŋ köp taralǧan dertpen dünie jüzınde jyl saiyn 9 million adam auyrady. Derttıŋ belsendı türımen auyratyn bır nauqas bır jylda 15 adamǧa deiın jūqtyruy mümkın.
Elorda emhanalarynda tuberkulezge qarsy ıs-şaralar keşendı türde ötkızıledı, onyŋ maqsaty – tuberkulezdıŋ aldyn alu, der kezınde anyqtau jäne dūrys emdeu. Mäselen, jaqynda qaladaǧy №11 emhanada Ftiziopulmonologiia ortalyǧy därıgerlerınıŋ qatysuymen byltyr ötkızılgen tuberkulezge qarsy ıs-şaralardyŋ qorytyndysyna arnalǧan medisinalyq keŋes öttı. Jauapty därıgerler tuberkulez boiynşa epidemiologiialyq jaǧdaidy jäne emhanada tuberkulezge qarsy ıs-şaralardyŋ sapasyn baǧalau indikatorlarynyŋ oryndaluyn baiandady.
Būl ailyqqa mektep oquşylary da belsendı qoldau bıldırude. Atap aitqanda, elordadaǧy №77 mektep-gimnaziiasynda 8-10 synyp oquşylarynyŋ qatysuymen «Aq tüimedaq» fleşmoby ūiymdastyryldy. Fleşmob barysynda aq jäne sary tüstı şarlarmen tuberkulezben küresudıŋ simvoly bolyp sanalatyn aq tüimedaqtyŋ beinesı jasaldy. Būl aksiia atalǧan auruǧa qoǧamnyŋ nazaryn audaruǧa, bılım aluşylardy aurudyŋ qauıptılıgı men aldyn alu turaly habardar etuge baǧyttalǧan. Robert Koh aitqandai, «onyŋ (tuberkulezdıŋ) ösuı men taraluyn är adam kündelıktı ömırde tuberkulezdıŋ aldyn alu turaly jaqsy bılıp, ony ömırde qoldanǧan kezde ǧana toqtatuǧa bolady». Is-şarada Qalalyq ftiziopulmonologiia ortalyǧy direktorynyŋ orynbasary Jeŋısgül Daugarina balalar men jasöspırımderde aurudyŋ aldyn alu şaralary turaly aityp, elorda boiynşa statistikalyq derekter keltırdı.
– Astanada 2023 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa tuberkulezben syrqattanuşylyqtyŋ 21,1%-ǧa tömendeuı baiqaldy. Balalar (0-17) arasynda da būl körsetkış 12,2%-ǧa azaidy. Tuberkulezdıŋ negızgı belgılerı – ekı aptadan artyq uaqytqa sozylǧan jötel, dene salmaǧynyŋ azaiuy, denenıŋ qyzuy 37,00 S – 37,50 S köterıluı, terşeŋdık, älsızdık, tez şarşau, jüdeu, keude tūsynyŋ auyruy, täbettıŋ joǧaluy. Osy simptomdar bolǧan jaǧdaida dereu därıgerge baru kerek, – dedı sala mamany balalarmen kezdesude.
Al №3 qalalyq emhananyŋ «Jas tolqyn» jastar densaulyǧy ortalyǧynyŋ mamandary tuberkulezben küres aksiiasy aiasynda qaladaǧy Joǧary kölık jäne kommunikasiia kolledjınde «Yes! We Can End TB!», «Bız tuberkulezdı jeŋe alamyz» ıs-şaralaryn ötkızdı. Aksiia barysynda studentter medisina mamandarynyŋ osy baǧyttaǧy jūmysymen, aurudyŋ belgılerı jäne emdeu täsılderımen tanysty. Studentter arasynda viktorina ūiymdastyrylyp, olardyŋ auru turaly bılımı tekserıldı. Emhananyŋ salauatty ömır salty därıgerı Azat Nūrmaǧambetov «Tuberkulez profilaktikasy» taqyrybynda seminar ötkızıp, aksiia soŋy fleşmobpen aiaqtaldy. Mūndai ıs-şaralar qalalyq №10 emhanada da josparly jüzege asyryluda.
– Biyl 11 nauryzda bızdıŋ emhanada osy dertke bailanysty aşyq esık künı ötedı. Onda eresekter men balalar ftiziatrlary konsultasiia berıp, psihologtar men äleumettık qyzmetkerler de keluşılerge keŋesın aitady. Keŋ auqymdy aksiia barysynda bır ai boiy türlı mekemelerde jiyndar, fleşmobtar, seminarlar men treningter, därıster ötkızu közdelgen. Sonymen qatar balalar arasynda «Denımız sau bop ösedı» taqyrybynda suret baiqauy da ūiymdastyryluda. Äleumettık jelılerde «Tuberkulezdı bırge jeŋemız!» chellendjı jariialandy. «Etalon» qūrylys bazary aumaǧynda «Tuberkulezdı toqtat!» köşpelı fliuorografiialyq tekseru ötkızıledı, – deidı №10 emhananyŋ Salauatty ömır salty därıgerı Gülmira Qaliqyzy.
Tuberkulez auruyn jūqtyruǧa yqpal etetın faktorlar mynalar: osy dertke şaldyqqan adammen bailanysta bolu, dūrys jäne jetkılıktı tamaqtanbau, tūrmystyq jaǧdaidyŋ tömendıgı, stress, temekı şegu, AİTV\JİTS auruy, maskünemdık, naşaqorlyq, ökpe, qant diabetı, jara aurulary sekıldı sozylmaly aurulardyŋ boluy.
Aurudyŋ aldyn alu jönındegı ıs-şaralarǧa tuu kezınde BSJ egu jäne 6-7 jasta qaitalap egu, eresekter men 15 jastan bastap jasöspırımderdı jyl saiyn fliuorografiialyq tekseruden ötkızu, balalarǧa arnalǧan mantu synamasyn jyl saiyn salu, üi-jailardy ünemı ylǧaldap tazalap otyru, jeldetu jatady. Sonymen qatar immunitettı nyǧaitu, aǧzany şynyqtyru, därumender ışu, salauatty ömır saltyn ūstanu, dūrys tamaqtanu, jeke gigiena erejelerın saqtau, temekı şeguden bas tartu, tuberkulezdı uaqytyly diagnostikalau jäne tolyq emdeu kursyn aiaqtau da derttıŋ aldyn aluda öte maŋyzdy bolyp sanalady.
