Astana qalasy Bılım basqarmasynyŋ «8 minuttyq körkem ädebiet oqu» jobasy öte qūptarlyq bastama bolyp otyr. Bügınde elordanyŋ barlyq bılım beru ūiymynda oquşylar sabaq bastalmas būryn 8 minut uaqytyn kıtap oquǧa arnaidy. Jyl soŋyna deiın olar otandyq jäne älem ädebietınıŋ eŋ ozyq ärı taŋdauly şyǧarmalarymen tanysady.
Joba maqsaty – balalardyŋ kıtap oquǧa degen qyzyǧuşylyǧyn arttyru, dünietanymyn keŋeitu, kıtap oqu daǧdysyn qalyptastyru. Joba boiynşa oquşylar är ai saiyn ūsynylǧan belgılı bır kıtapty taŋdap, ony bır aida oqyp şyǧuy kerek. Mäselen, 2023 jyldyŋ qaraşa aiynda oquşylar ūlttyq müdde, Otan, tuǧan jer, el tarihy turaly kıtaptardy oqydy, ol mındettı. Oqu jylynda oquşylar üzbei kıtap oqidy. Oqyǧan körkem şyǧarmasyn saralap, taldaidy. Joba öz märesıne jetkende, ärkım bılım kökjiegı keŋeigenın baqylai alady. Alǧa jylju bar. Oquşylardyŋ kıtap oquǧa qūştarlyǧy artty. Būl sifrlyq zamanda gadjetpen oqşaulanǧan oquşynyŋ boiyna bılım närın seuıp, dünietanymyn keŋeite tüsedı. Ömırımızge dendep engen sifrlyq zamanda oquşy tügılı, eresekterdıŋ kıtap oqymauy, oqu-bılımge ynta tanytpauy – qoǧamnyŋ kürdelı mäselesı. Äsırese oquşylardyŋ bır-bırımen ana tılınde söilesuı, körkem ädebietke degen qyzyǧuşylyǧynyŋ artuy özektı qalpynda qalady.
Kıtapqa qūştarlyq jobasy
Prezident Qasym-Jomart Toqaev Türkıstan qalasyndaǧy Ūlttyq qūryltaidyŋ ekınşı otyrysynda «Balalar kıtaphanasy» atty jaŋa baǧdarlamany jüzege asyrudy tapsyrdy. Memleket basşysy «Balalar üşın smartfonnyŋ kıtapty almastyruyna rūqsat etuge bolmaidy. Bügınde elımızdıŋ mektep kıtaphanalarynda 130 million kıtap bar. Alaida olardyŋ arasynda körkem ädebiettıŋ ülesı 40 million ǧana. Būl – elımız üşın öte tömen körsetkış» dep özektı mäselenı kötergen edı. Osy oraida Astana qalasy Bılım basqarmasynyŋ atalmyş jobasy Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen ündesıp jatqany sözsız.
Adam köp pe, kıtap köp pe?
Äleumettık jelıge jūrt oqyǧanyn, körgenın alyp şyǧady. Keibır oqyrmannyŋ «Kıtapty oqityndardan görı tūsauyn kesetınderdıŋ sany köbeidı» degen jazbasyn da közımız şaldy.
«Qazır aŋyzǧa süienıp, ata-babasyn ūlyqtap, kıtap jazatyndar köbeidı. Ǧylymda da kezdeisoq jolbikeler az emes. Mūndai saiasat tarih ǧylymynyŋ bedelıne nūqsan keltırmei me?» degen saualymyzǧa şyǧystanuşy, arabist, būrynǧy diplomat Qairat Säki bylai deidı:
– Älemdık kıtap şyǧaruşylar bırlestıgınıŋ esebıne säikes, älemnıŋ eŋ ozyq elınde bır jylda jaryq körgen kıtaptardy adam basyna şaqqanda 1 mln tūrǧynǧa 2710 kıtap türı keledı eken. Qazaqstanda 18 mln halyq bar. Sol sandy 18-ge köbeitsek, älemde ozyq bolu üşın elımızde jylyna 48780 kıtap türı jaryq köruı tiıs eken. Sız qalai oilaisyz, elımızde jylyna qanşa kıtap türı şyǧady? Eŋ tabysty jyl – 1996 jyly 1200 kıtap türı baspadan şyǧyp, älemdık reitingte elımız 69-orynda tūr. Būl – kıtap türı boiynşa körsetkış, al tirajy boiynşa reiting bolsa, bız köş soŋynda bolatynymyz sözsız. Kıtapty 1000-2000 dana etıp şyǧaru dästürge ainalyp kettı. Sondyqtan «aŋyzǧa süienıp, ata-babasyn ūlyqtap, kıtap jazatyndarǧa» tiısıp keregı joq dep oilaimyn. Is jüzınde sız jylyna bärıbır myŋ kıtap oqi almaisyz ǧoi, – deidı Qairat Ūzaqūly.
Qaitsek oqimyz?
«Mektepterde, balabaqşalarda balalar qandai kıtaptardy, jurnaldardy oqidy?» degen saualmen bırneşe bılım beru ūiymynan sūraǧan edık.
Mırjaqyp Dulatūly atyndaǧy №68 mektep-gimnaziia direktory Altynai Moldabekovanyŋ aituynşa, bastauyş synyptar qazaq ertegılerın, äjeler aitqan, jan-januarlar turaly ertegılerdı oqysa, äŋgımeden aǧartuşy-ūstaz Ybyrai Altynsarinnıŋ şyǧarmalaryn oqidy. 5-7-synyptar Berdıbek Soqpaqbaevtyŋ kıtaptaryn, Qasym Qaisenovtıŋ «Jau tylyndaǧy balasyn» oqysa, joǧary synyp oquşylary S.Mūratbekov şyǧarmalaryn, älem jazuşylarynyŋ fantastikalyq kıtaptary Robinzon Kruzo, Harri Potterdı oqidy eken.
№8 mektep-lisei direktory Gülnūr Äitımovanyŋ aituyna qaraǧanda, aldyŋǧy jyldarǧa qaraǧanda kıtap oqityn oquşylar sany artuda. Ony kündelıktı 8 minuttyq oqudan baqylauǧa bolady.
– Är mektepte ministrlık tarapynan oquşylarǧa arnalǧan ädebi kıtaptar ūsynylǧan tızım bar. Bız sol kıtaptardyŋ ışınen oquşylardyŋ qyzyǧuşylyǧyn jäne ai qūndylyǧyn eskere otyryp, är aiǧa oqityn tızım jasaǧanbyz, – dep bılım aluşylar oqyp jatqan kıtaptardyŋ tızbesın jıberdı.
Nasihatty küşeitu qajet
«Meloman» kıtap jüiesı arqyly satylatyn kıtaptardyŋ ışınde «Gauhartas» eŋ köp oqylatyn on kıtaptyŋ basynda tūr. Bır ǧajaby, teatr körermenı de, kıtap oqyrmany da jastar eken. Menıŋşe, «kıtap oqy» dei bergennen görı jastardy teatrǧa baru, kıtap oqu, ädemı än, äuezdı küi tyŋdau, TikTok, Instagram-da ūlttyq önerdı, ädebiettı nasihattau arqyly da tärbieleuge bolady. Būl rette jastarǧa arnalǧan teatrlarmen, kino öndıruşılermen bırlese otyryp, qyzyqty jobalar ūiymdastyru qajet. El ideologiiasy jastardy bılım-ǧylymǧa, jaŋa maqsattardy baǧyndyruǧa ündegenı dūrys.
