Keşe Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev «Syndarly qoǧamdyq dialog –Qazaqstannyŋ tūraqtylyǧy men örkendeuınıŋ negızı» degen taqyrypta Qazaqstan halqyna Joldau arnady.
– Bız elımızdıŋ jaŋa tarihyndaǧy maŋyzdy beleske jaqyndap kelemız.
Otyz jylǧa juyq uaqyt būryn halqymyz özınıŋ täuelsızdıgın jariialap, babalarymyzdyŋ ǧasyrlar boiy aŋsaǧan armanyn oryndady.
Osy uaqyt ışınde Qazaqstannyŋ Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasy Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaevtyŋ basşylyǧymen elımız älemdegı bedeldı ärı ornyqty memleketke ainaldy.
Baiandy bırlıgımızdıŋ arqasynda täuelsızdıgımızdı nyǧaityp, halqymyzdyŋ jaǧdaiyn jaqsartuǧa jol aştyq.
Būl jasampazdyq pen ılgerıleu, beibıtşılık pen kelısım kezeŋı boldy.
Elımızdıŋ damu jolyn bükıl älem moiyndap, qazaqstandyq, iaǧni Nazarbaev modelı dep atady.
Qazır bızge täuelsızdıktıŋ jetıstıkterın eselep, elımızdı damudyŋ jaŋa sapaly kezeŋıne şyǧaru mümkındıgı berılıp otyr.
Bız būǧan Elbasy saiasatynyŋ sabaqtastyǧyn saqtap, jüielı reformalar jürgızu arqyly qol jetkıze alamyz.
Özderıŋızge belgılı, osynyŋ bärı menıŋ sailau aldyndaǧy baǧdarlamamnyŋ negızı boldy.
Qazır memlekettık organdar ony jüzege asyru üşın tiıstı jūmystar jürgızude.
Men halyqqa bergen uädelerımdı mındettı türde oryndaimyn, – dedı Memleket basşysy.
Q.Toqaev mūnan ärı özınıŋ sailaualdy baǧdarlamasynda qamtylǧan ortaq mındetterdı ıske asyru baǧyttaryna toqtaldy.
ZAMANAUİ TİIMDI MEMLEKET
Saiasi transformasiialau jönındegı menıŋ uädem bızdıŋ memleket pen halyqtyŋ müddesıne qarai bırtındep jäne tyŋǧylyqty jüzege asyrylatyn bolady. «Küştı Prezident – yqpaldy Parlament – esep beruşı Ükımet». Būl älı oryndala qoimaǧan, bıraq bız jedel jetuge tiıs maqsatymyz. Saiasi jüienıŋ būl formulasy memleket tūraqtylyǧynyŋ negızı bolady. Sondyqtan azamattyq qoǧamdy nyǧaituǧa jäne qoldauǧa küş saluymyz kerek. Būl jalpymemlekettık eŋ özektı degen mäselelerdı talqylau üşın ärı olardyŋ şeşımın tabu üşın qajet. Rotasiialyq qaǧidamen jūmys jürgızetın Ūlttyq qoǧamdyq senım keŋesınıŋ qūrylu maqsaty da osyny közdeidı.
Memleket basşysy retınde elımızdegı köppartiialyq jüienı, saiasi bäsekelestıktı jäne pıkır qaişylyǧyn damytuǧa äreket etudı de maqsatym dep esepteimın. Būl elımızdegı saiasi jüienıŋ ūzaq jyldarǧa tūraqtylyǧyn qamtamasyz etuge kerek. Aldaǧy uaqytta bolatyn Parlament Mäjılısı men mäslihatqa sailau nauqany elımızdegı köppartiialyq jüienı ärı qarai damytuǧa yqpal etuı kerek.
Ekınşıden, halyqpen kerı bailanystyŋ tiımdılıgın arttyru kerek. Būl rette memlekettık organdar jūmysynyŋ basymdy baǧyty halyqtyŋ mūŋ-mūqtajyna jedel nazar audaruǧa, aşyq dialog ornatuǧa baǧyttaluy qajet.
Memlekettık qyzmetşılerdıŋ jūmys tiımdılıgın arttyru üşın olardyŋ qataryna bılımdı de bılıktı jas mamandar tartylsyn. 2020 jyldan bastap bız bırtındep memlekettık qyzmetşılerdıŋ sanyn qysqartudy bastaimyz, al osyǧan bailanysty qysqartylǧan qarajat paidaly dep sanalǧan qyzmetkerdı kötermeleuge jūmsalatyn bolady. 2024 jylǧa qarai memlekettık qyzmetşıler men ūlttyq kompaniialardyŋ qyzmetkerlerı 25 paiyzǧa deiın qysqartylady.
Üşınşı, mitingter turaly zaŋdylyqty jetıldıru qajet. Konstitusiiaǧa säikes bızdıŋ azamattar özderınıŋ oi-pıkırın erkın aituǧa qūqyly. Eger beibıt şeruler zaŋdylyqtardy jäne azamattardyŋ tynyştyǧyn būzbaityn bolsa, onda onyŋ ötkızıluıne kedergı jasamau kerek, bekıtılgen zaŋ talaptaryna säikes rūqsat berılıp, arnaiy oryndar belgılenuı kerek. Ärine, ol qalanyŋ şetınen bolmaǧany jön.
Al konstitusiiaǧa qaişy keletın kez kelgen ıs-äreketter, būzaqylyq aksiialar zaŋ şeŋberınde şekteletın bolady.
QOǦAMDYQ KELISIMDI NYǦAITU
Äleumettık jäne etnikalyq toptar arasyndaǧy kelısım – bükıl qoǧamnyŋ bırlesken eŋbegınıŋ nätijesı.
Osyǧan orai, saiasi ürdısterdı saralap, bırlıgımızdı nyǧaita tüsu üşın naqty şaralar qabyldau kerek.
Qazaq halqynyŋ memleket qūrauşy ūlt retındegı rölın bekemdep, etnosaralyq tatulyq pen dınaralyq tüsınıstıktı qalyptastyra beruımız qajet.
Bızdıŋ ūstanymymyz: El bırlıgı – onyŋ äraluandyǧynda!
Elımızdegı etnikalyq toptardyŋ tılı men mädenietın damytuǧa jaǧdai jasai beremız.
Qazaq tılınıŋ memlekettık tıl retındegı rölı küşeiıp, ūltaralyq qatynas tılıne ainalatyn kezeŋı keledı dep esepteimın.
Bıraq mūndai därejege jetu üşın bärımız daŋǧaza jasamai, jūmyla jūmys jürgızuımız kerek.
Sondai-aq, tıl ülken saiasattyŋ qūraly ekenın de ūmytpaǧan jön.
Belsendı azamattyq qoǧam qūru üşın ükımettık emes ūiymdardyŋ bedelın arttyru qajet dep sanaimyn.
Sondyqtan jaqyn arada Azamattyq qoǧamdy damytudyŋ 2025 jylǧa deiıngı tūjyrymdamasyn äzırlep, qabyldauymyz kerek.
Keler jyly atalyp ötetın maŋyzdy mereitoilar men eleulı oqiǧalarǧa daiyndyq jūmystary bastaldy.
Endıgı jyly bärımız äl-Farabidıŋ 1150 jyldyq, Abai Qūnanbaiūlynyŋ 175 jyldyq mereitoilaryn atap ötemız.
Mereitoi barysynda ysyrapşyldyqqa jol bermei, ǧūlama tūlǧalarymyzdyŋ eŋbekterın halyq arasynda därıpteuımız kerek.
Sondai-aq, eŋ maŋyzdy merekege – täuelsızdıktıŋ otyz jyldyǧyna bailanysty tiıstı ıs-şaralardy ıske asyruymyz qajet.
El ömırındegı osyndai eleulı oqiǧalar jas ūrpaqty naǧyz otanşyldyqqa tärbieleuge jol aşady dep senemın.
EL AZAMATTARYNYŊ QŪQYǦY MEN QAUIPSIZDIGIN QAMTAMASYZ ETU
Azamattardyŋ qūqyǧy men qauıpsızdıgın qorǧaudy küşeitudıŋ negızgı kıltı sot jäne qūqyq qorǧau jüiesın tereŋ reformalauda jatyr. Sot şeşımderınıŋ sapasyn jaqsartu boiynşa bırqatar maŋyzdy şaralardy jüzege asyru qajet.
QARQYNDY DAMYǦAN JÄNE İNKLIýZİVTI EKONOMİKA
Qazaqstan ekonomikasy jahandyq sipattaǧy qiyndyqtarǧa qaramastan alǧa ılgerılep keledı.
Jyl basynan berı onyŋ ösımı ortaşa älemdık körsetkışten joǧary boldy.
Eger qajettı qūrylymdyq özgerısterdı jüzege asyrsaq, 2025 jylǧa qarai ışkı jalpy önımnıŋ jyl saiynǧy tūraqty ösımın 5 paiyzǧa jäne odan da joǧary deŋgeige jetkızuge bolady.
Ekonomikanyŋ damuyna tyŋ serpın beru üşın Ükımet pen Prezident Äkımşılıgı otandyq jäne şeteldık sarapşylardyŋ barlyq jūmystaryn mūqiiat saralauy qajet.
Elbasy ūsynǧan 2050 jylǧa deiıngı ūzaq merzımdı damu strategiiasyna jäne Ūlt Josparyna säikes bırqatar qūrylymdyq mındetterdı ıske asyruymyz kerek.
Bırınşıden, şikızatqa bailanǧan mentalitetten bas tartyp, ekonomikany ärtaraptandyru. Ekınşı, kvazimemlekettık sektordyŋ qaitarymyn köteru. Üşınşıden, tiımdı şaǧyn jäne orta biznes – qala men auyldy damytudyŋ berık negızı.
Sondyqtan memleket aldaǧy uaqytta da bizneske qoldau körsete beredı. Būl maqsatqa Ūlttyq qordan 100 milliard teŋgege juyq qarjy böldı.
Ūlttyq qordy tiımdı paidalanu mäselesı Ūlttyq qor qarajatynyŋ aǧymdaǧy mäselelerdı şeşuge jūmsaluyn qysqartu qajet.
Būl – keleşek ūrpaqtyŋ qarjysy. Ūlttyq qordyŋ transfertterı bäsekege qabılettı ekonomikany qalyptastyruǧa baǧyttalǧan baǧdarlamalardy jäne jobalardy jüzege asyru üşın ǧana bölınuı kerek.
Kepıldendırılgen transfert kölemı ekı myŋ jiyrma ekınşı (2022) jyldan bastap bırte-bırte 2 trillion teŋgege deiın azaiuy tiıs.
Qor qarjysyn paidalanudyŋ anaǧūrlym tiımdı investisiialyq saiasatyn jürgızgen jön.
Ükımetke Ūlttyq Bankpen bırlesıp, jyl soŋyna deiın Ūlttyq qordyŋ qarjysyna ielık etudı jetıldıru üşın naqty ūsynystar äzırleudı tapsyramyn.
Eŋbekaqy töleu deŋgeiın arttyru.
Ken öndıru salasyndaǧy ırı käsıporyndardyŋ tabysy artqanmen azamattarymyzdyŋ jalaqysy aitarlyqtai öspegenın körıp otyrmyz.
Halyqtyŋ äleumettık jaǧdaiy turaly aitylyp otyrǧandyqtan, Ükımet būl mäselege qatysty tabandylyq tanytuy kerek.
Ükımetke eŋbekaqy töleu qoryn arttyru üşın jūmys beruşılerdı yntalandyru mäselesın pysyqtaudy tapsyramyn.
ÄLEUMETTIK JAŊǦYRtUDYŊ JAŊA KEZEŊI
Elımızdıŋ biudjetı ekı negızgı maqsatqa baǧyttaluy tiıs – ekonomikany damytu jäne äleumettık mäselelerdı şeşu.
Äleumettık salada mynadai baǧyttarǧa basa män beru kerek.
Bırınşı. Bılım beru sapasyn jaqsartu.
Bızdıŋ elımızde eŋbek resurstarynyŋ balansyn esepke aludyŋ tiımdı ädıstemesı älı künge deiın äzırlengen joq.
Şyn mänınde, mamandar daiarlaudyŋ otandyq jüiesı naqty eŋbek naryǧynan tys qalǧan.
Jyl saiyn 21 myŋǧa juyq mektep tülegı käsıbi jäne joǧary oqu oryndaryna tüse almai qalady.
Jastardyŋ būl toby jūmyssyzdar men marginaldardyŋ negızın qūraidy. Olar amalynyŋ joqtyǧynan qylmystyq jäne ekstremistık aǧymdardyŋ yqpalyna tüsude.
Bız oquşylardyŋ qabıletın aiqyndap, käsıbi baǧyt-baǧdar beru saiasatyna köşuımız qajet.
Būl saiasat orta bılım berudıŋ ūlttyq standartynyŋ negızı boluy tiıs.
Ekonomikamyzda tehnika salasynyŋ mamandaryna sūranys öte joǧary, bıraq mümkındıkter az. Käsıporyndar tiıstı mamandardy şetelden şaqyruǧa mäjbür. Osyndai keleŋsız jaǧdaidy jedel tüzetuımız kerek.
Qala men auyl mektepterı arasyndaǧy orta bılımnıŋ sapasy alşaqtap barady.
Negızgı mäsele – auyldyq jerlerdegı bılıktı pedagog kadrlardyŋ tapşylyǧy.
Sondyqtan «Diplommen – auylǧa» baǧdarlamasynyŋ aiasyn keŋeitıp, jūmysty jaŋa deŋgeide jalǧastyruymyz qajet. Ükımetke kelesı jyldan bastap osy baǧdarlamany qarjylandyrudy 20 mlrd teŋgege jetkızudı tapsyramyn.
Daryndy auyl jastaryn ırıktep, otandyq jäne şeteldık joǧary oqu oryndaryna daiyndau kerek.
Az qamtylǧan jäne köp balaly otbasylardy qoldau üşın Ükımetke Daryndy balanyŋ qabıletın damytudyŋ jol kartasyn äzırleudı tapsyramyn.
Ükımet pen äkımder osyndai balalardyŋ üiırmeler men ortalyqtarǧa, jazǧy lagerlerge baruy üşın mümkındık jasauy kerek.
Endı joǧary bılımnıŋ sapasyna jeke toqtalǧym keledı.
Öz tülekterın jūmyspen qamtu jaǧynan elımızdegı joǧary oqu oryndarynyŋ jartysy ǧana 60 paiyzdyq deŋgeige qol jetkızıp otyr.
Sondyqtan olardyŋ sanyn qysqartu mäselesın qarau kerek.
Tereŋ bılım berudıŋ ornyna diplom satumen ainalysqan universitetterımız bar ekenı de jasyryn emes.
Bırınşı kezekte solarǧa tyiym salu arqyly bız oqu oryndaryndaǧy bılım beru sapasyn arttyruǧa küş salamyz.
Bılım salasyna qatysty taǧy bır mäsele – qarjylandyrudyŋ bırkelkı bolmauy jäne öŋırlık basqarudyŋ qazırgı jüiesınıŋ tiımsızdıgı.
Bılım bölımderın basqaru jäne biudjet qarjysyn äkımşılendıru funksiialaryn audandyq deŋgeiden oblystyq deŋgeige beru kerek.
Bılım berudıŋ barlyq deŋgeiınde derbes qarjylandyru tärtıbın engızu qajet.
Taǧy bır özektı mäsele. Būl – oqulyq sapasynyŋ tömendıgı.
Oquşylardy sapaly oqulyqtarmen qamtamasyz etu – tiıstı ministrlıktıŋ tıkelei mındetı.
Mūǧalımder men oqytuşylardyŋ äleumettık jaǧdaiyn jaqsartpasaq, būl şaralar jüzege asa qoimaidy.
Sondyqtan men Tamyz konferensiiasynda aldaǧy tört jyl ışınde mūǧalımderdıŋ eŋbek aqysyn ekı ese arttyrudy tapsyrdym. Būl – kelesı jyldan bastap ūstazdardyŋ jalaqysy 25 paiyzǧa ösedı degen söz.
Mädeniet qyzmetkerlerın qoldau.
Bız mädeniet salasynda jūmys ısteitın azamattarǧa jetkılıktı türde köŋıl bölmei otyrmyz.
Būl – eŋ aldymen, kıtaphana, muzei, teatr qyzmetkerlerıne qatysty mäsele.
Olardyŋ eŋbekaqysy soŋǧy jyldary mülde köbeigen joq.
Sonyŋ saldarynan mädeniet qyzmetkerlerı, äsırese jas mamandar jeŋıldıgı bar tūrǧyn üi baǧdarlamalaryna qatysa almaidy.
Mūndai ahual osy käsıptıŋ bedelın tüsırıp, laiyqty kadrlardyŋ tapşylyǧy aiqyn sezılude.
Kelesı jyldan bastap Ükımet mädeniet qyzmetkerlerınıŋ eŋbekaqysyn köbeituı tiıs.
Sondai-aq, bılım beru jäne densaulyq saqtau salalaryndaǧy mındettı äleumettık jeŋıldıkter mädeniet salasynyŋ ökılderıne de berıluı kerek.
Qūrmettı otandastar!
Bız elımızdı reformalaudyŋ jaŋa kezeŋıne qadam bastyq. Osy maŋyzdy mındetterdı sapaly oryndauymyz kerek.
Elımızdıŋ ärbır tūrǧyny oŋ özgerıstı sezınuı tiıs.
Men memlekettık organdardan jūmysty jedel atqaryp, naqty nätijege qol jetkızudı talap etemın.
Reformany tek reforma üşın jürgızuge jol berılmeidı.
Ärbır ministrde jäne äkımde nätijelı jūmystyŋ negızgı körsetkışterınıŋ tızımı boluy tiıs.
Sol arqyly olardyŋ naqty maqsatqa qol jetkızu deŋgeiı anyqtalady.
Ükımet müşelerıne, memlekettık organdar men öŋırlerdıŋ, memlekettık kompaniialardyŋ jäne mekemelerdıŋ basşylaryna tiıstı reformanyŋ jüzege asyryluy üşın derbes jauapkerşılık jükteledı.
Osyǧan bailanysty, jaqynda tiıstı Jarlyqqa qol qoidym. Būl Jarlyqtyŋ aiasynda eldegı ahual, sonyŋ ışınde aimaqtardaǧy halyqtyŋ jaǧdaiy saualnama negızınde naqty baǧalanatyn bolady.
Ükımettıŋ äleumettık jäne ekonomikalyq saiasatqa jauapty qūrylymdary qoǧamnyŋ qajettılıkterıne säikes aldyn ala naqty jūmys jürgızuı qajet. Būl üşın baqylau, taldau jäne boljau jüiesın neǧūrlym küşeitu kerek.
Sondyqtan deputattarymyzdyŋ ötınışıne orai Parlament janynan Zaŋnamany zerdeleu jäne saraptau institutyn qūru jönınde tapsyrma beremın.
Atalǧan qūrylym zaŋdarymyzdyŋ sapasyn arttyruǧa yqpal etuı tiıs.
Qadırlı qazaqstandyqtar!
Halqymyzdy tolǧandyratyn barlyq mäseleler bızge belgılı.
Osyǧan orai, ahualdy jaqsartu üşın ıs-qimyl jospary äzırlenıp jatyr.
Bızge zor jauapkerşılık jüktelıp otyr.
Men el taǧdyryna jany aşityn ärbır azamatqa zor senım artamyn.
Qazaqstan – ortaq şaŋyraǧymyz!
Men bärıŋızdı mereilı mekenımızdı örkendetuge üles qosuǧa şaqyramyn!
Syndarly qoǧamdyq dialog – tatulyq pen tūraqtylyq negızı.
Ūly Abai özınıŋ altynşy qara sözınde «Bırlık – aqylǧa bırlık» degenın bılesızder.
Elbasymyzdyŋ «El bırlıgı – eŋ asyl qasiet» degen qanatty sözı – bızdıŋ ainymas qaǧidamyz.
Bereke men bırlık, aqyl men parasat halqymyzdy ünemı alǧa bastap keledı.
Baǧytymyz – aiqyn, jolymyz – aşyq.
Bärımız bırge bolsaq, elımız būdan da zor jetıstıkke jetedı dep senemın!
Barşaŋyzǧa amandyq, tabys tıleimın, dep tüiındedı Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev.
(Joldaudyŋ yqşamdalǧan nūsqasy berılıp otyr. Tolyq mätının Elorda Aqparat saitynan oqi alasyzdar)
