Ras, Astananyŋ aişyǧyn keltırıp, äsemdıgın jarastyryp tūrǧan zäu biıkke ūmtylǧan zäulım nysandardyŋ säuletı ǧana emes, keŋ köşelerın boilai ösken jasyl jelek pen tal-daraq. Olardyŋ qatarynda jyldyŋ tört mezgılınde de tüsın būzbaityn şyrşa da bar, aqqūba öŋdı būrymdy qyzdai būratylǧan qaiyŋ da bar, özge aǧaştarmen üilesım tapqan üieŋkı de, Saryarqa samalymen terbelıp ösetın terek te bar.
Jarty ǧasyrdan asa tarihy bar jasyl baq
Ä, aitpaqşy, «Mūny qaidan bıldıŋ?» dersız. Köpşılıgımız osyǧan bas qatyra bermeimız-au. «Astana-kögaldandyru qūrylysy» degen mekemenıŋ atyn aragıdık qūlaǧymyz şalyp qalady. Al onyŋ elu jyldan asa uaqyt būryn ırge qalaǧan №1 orman tälımbaǧy bar ekenın estıp pe edıŋız? Qaraǧandy tasjolymen tura tartyp bara jatqanyŋyzda, sol jaq qaptalyŋyzdan on ekı şaqyrymdai qaşyqtyqta Şūbar degen auyl oryn tepken. Mıne, solai qarai tızgın būryp, borpyldaq şaŋ basqan asfaltsız jolmen üş-tört şaqyrymdai jürseŋız, qos auyldyŋ ornyndai aumaqty alyp jatqan ormanǧa kez bolasyz. Mıne, osy – №1 tälımbaq. Būl turaly «Astana-kögaldandyru qūrylysy» AQ-nyŋ basqarma töraǧasy Äzılhan Äbeldinov: «…Tälımbaqtyŋ jūmys ıstep kele jatqanyna da jarty ǧasyrdan asty. Jalpy kölemı 349,5 gektar aumaqty alyp jatqan būl orman tälımbaǧy postkeŋestık keŋıstıktegı osy maqsattaǧy eŋ ırı ortalyqtyŋ bırınen sanalady.
Elorda ornalasqan aimaqtyŋ kürdelı topyraqtyq-klimattyq ahualyn eskere kelıp, bız aǧaş egude mülde jaŋa agrotehnikalyq täsılderdı qoldanamyz. Soŋǧy on jyl ışınde qalamyzda 1 million tüpten astam aǧaş köşetterı men būtalary otyrǧyzyldy» degen.
Talai taldy jersındırgen baǧban
İä, Astana köşelerıne otyrǧyzylatyn aǧaştardyŋ basym bölıgı «Astana-kögaldandyru qūrylysy» AQ-na tiesılı №1 tälımbaqtan alynady. Kompaniianyŋ Öndırıs bölımı basqarma töraǧasynyŋ orynbasary Bibıgül Bektemısovanyŋ aituynşa, bügınde tälımbaqta aǧaştyŋ köptegen türı ösırıledı. «Jyl saiyn bızde jiyrma myŋǧa juyq ülken jäne jüz myŋǧa tarta kışı tüp aǧaş otyrǧyzylady. Biyl qalaǧa qyryq myŋ aǧaş köşetın otyrǧyzudy josparlap otyrmyz. Tälımbaqta köbınese qaraǧai, Sıbır şyrşasy, terek, qaiyŋ bar.
Jyl saiyn jaŋa aǧaş türlerın ösırudı qolǧa alamyz. Onyŋ ışınde Altaidyŋ jöke jäne üieŋkı aǧaştary bar. Tarihy Keŋes zamanynan jalǧasatyn tälımbaqta eluge juyq ırı aǧaştyŋ türı bar. Olardyŋ jasy şamamen alǧanda jiyrma jyldy qūraidy. Sändı jäne jemıs beretın aǧaştyŋ 34 türı qamtylǧan. Olardyŋ biıktıgı 9-11 metrge sozylady. Olar tek Astana qalasy üşın ösırıledı, jergılıktı klimatqa beiımdelgen» deidı maman.
«Astana-kögaldandyru qūrylysy» AQ tälımbaǧynyŋ basşysy Gennadii Li atalmyş mekemede türlı zertteu jūmystary jürgızıletındıgın de atap öttı. «Bız türlı zertteu jūmystaryn qolǧa alǧanbyz. Köptegen aǧaş türın basqa öŋırlerden alyp kelemız. Bıraq olar jergılıktı qatal klimatqa şydai bermeidı. Sondyqtan aǧaştardy bes jyl osy aumaqta ösıremız. Jersınbegen aǧaştardy qalaǧa äkelmeimız. Jerımız qūnarly, tek qysymyz öte suyq. Mysaly, qazır jöke aǧaşyn ösırıp jatyrmyz. Bızdıŋ şaharda ol öspeidı. Aǧaştyŋ tūqymyn Reseiden jiyrma jyl būryn alǧyzǧanbyz. Olar bızdıŋ klimatqa üirendı. Endı onyŋ tūqymyn alyp, üş jyldan berı üieŋkı aǧaşymen budandastyryp otyrǧyzyp jatyrmyz.Maqsatymyz – elordada ösetın aǧaş türın köbeitu» dedı baǧban.
Gennadii 1986 jyldan bastap atalmyş tälımbaqta jūmys ıstep keledı. Täjıribelı maman Astana qalasynyŋ jasyl beldeuın qūruǧa öz ülesın qosyp jürgenıne quanyşty ekenın jetkızdı.
«Bızdıŋ ūjymda toqsan adam jūmys ısteidı. Jūmysşy tabu qiyn. Mūndai qara jūmysty kım ıstegısı keledı deisıŋ. Bıraq ömırın osy salamen bailanystyrǧan mamandar barşylyq. Eŋbegımızdı adal atqaramyz. Astanany jasyl jelektı ormanǧa ainaldyruǧa atsalysyp jatqanymdy maqtan tūtamyn» dep aǧynan jaryldy Gennadii.
«Taldar da oquşy tärızdı»
«Astana-kögaldandyru qūrylysy» AQ Öndırıs bölımı basqarma töraǧasynyŋ orynbasary Bibıgül Bektemısovamen äŋgımemız jarasty. Onyŋ da osy tälımbaqta ter tögıp jürgenıne otyz jyldan asypty. «Mūndaǧy jūmysymnan läzzat alamyn. Beinetımen qatar, sezıngen janǧa zeinetın tögedı eŋbek. Tärbielep jürgen şäkırtterımız de jeterlık.
Öz salama maşyqtanyp alǧanym sonşalyq, baǧbandarymnyŋ qai ıstı qalai tyndyratynyn, qai köşettı kımnıŋ otyrǧyza alatynyn bes sausaǧymdai bılemın. Al Gennadii ärıptesımnen osy tälımbaqtyŋ qai jerınde qandai tal ösıp tūrǧanyn şyrt ūiqysynan oiatyp jıberıp sūrasaŋyz da, müdırmei jauap beredı» deidı külıp Bibıgül.
Tälımbaq baǧbandarynyŋ aituynşa, būl – köşetterdıŋ mektebı. «Joǧaryda aitqanymdai, Astananyŋ klimaty – suyq, jerı – sortaŋ. Kez kelgen tal köşetınıŋ jersınıp ketuı qiyndau. Sondyqtan bız özge aimaqtan äkeletın taldyŋ tek dänın ǧana jetkızemız mūnda. Dänegınen bastap öngen köşetterdıŋ arasy jiı bolatyny mälım. Arada jyl ötken soŋ, olardyŋ arasyn az-maz siretemız. Kelesı jyly bır metrge, odan keiıngı jyly ekı metrge, osylai jalǧastyryp aralaryn sirete beremız. Būl oquşynyŋ bırınşı synyptan, ekınşı synypqa, ekınşıden üşınşı synypqa ötkenı siiaqty. Köşet eseigen saiyn jalǧyz ösıp, özıne degen senımdılıgı artady. Mıne, sol kezde Astananyŋ törıne şyǧaramyz» deidı mamandar.
Jyldyŋ toǧyz aiynda tynym tappaityn baǧbandardyŋ qatary nauqan kezınde myŋǧa jetetın körınedı. Olardyŋ denı – tabiǧat-anany süietınder, jerdıŋ qasietıne bas ietınder, topyraqtyŋ «ünıne» qūlaq türgender.
Elordaǧa tal-daraqtar osylai egıledı, äsem şahar jasyl jelekke osylai oranady eken.
Ashat RAIQŪL
