Otandyq bizneske koronavirus qalai äser ettı?

Ekonomikalyq yntymaqtas­tyq jäne damu ūiymyna (OESR) müşe elderde ortaşa alǧanda jūmys ornynyŋ 60%-y men jalpy ışkı önımnıŋ 50%-y şaǧyn jäne orta bizneske tiesılı. Atalǧan memleketter ındet kezınde özderınıŋ otandyq käsıporyndaryna aitarlyqtai qoldau körsettı. Negızgı ıs-şaralar tölem qabılettılıgın qalpyna keltıru, ışkı sūranysty köbeitu, bankrotqa ūşyrau prosedurasyn jeŋıldetu jäne käsıpkerlerdıŋ ısterın tez ärı kedergısız qaita jalǧap ketuıne baǧyttaldy.
Al Qazaqstanda jalpy ışkı önımnıŋ 30,8%-y – şaǧyn jäne orta biznestıŋ ülesınde. Būl salada 3,3 mln el azamattary jūmyspen qamtylǧan, ol eŋbek etıp jürgenderdıŋ 37%-yn qūraidy. Käsıpkerlık subektılerınıŋ törtten bırı jäne jūmyspen qamtylǧandardyŋ jartysyna juyǧy Almaty men Nūr-Sūltan qalalarynda tırkelgen.
El bilıgınıŋ ekonomikalyq saiasatynyŋ eŋ maŋyzdy mındetterınıŋ bırı – käsıpkerlık sektoryn qalpyna keltıru jäne käsıporyndardyŋ jūmysyn ırkıltpeu, jūmyssyzdyqtyŋ sanyn köbeitpeu. Qazaqstanda ındetpen küreske baǧyttalǧan memlekettık qoldau kölemı 5,9 trln teŋgenı qūrady. Būl basqa OSER elderımen salystyrǧanda asa köp şyǧyn emes.
Bükılälemdık bank 2020 jyldyŋ qorytyndysy boiynşa Qazaqstannyŋ IJÖ-ı 3% qūldyraidy, al 2021 jyly 2,5%-ǧa qaitadan köterıledı dep boljaidy. Ūlttyq bank elımızdıŋ ekonomikalyq damuyna ındetke qarsy kürestıŋ nätijelılıgı oŋ äser etuı tiıs dep esepteidı. Ekonomika jäne eŋbek naryǧyndaǧy jalpy jaǧdai karantin şekteulerı neǧūrlym tez alynu men biznes belsendılıgınıŋ qarqynyna bailanysty bolmaq. Alaida äzırşe ıskerlık indeks belsendılıgı byltyrǧy jylmen salystyrǧanda tömen.
Karantinnıŋ alǧaşqy kezeŋınde bırınşı kezekte, qoǧamdyq tamaqtanu, jolauşylar tasymaly, sporttyq jäne sauda oryndarynyŋ, kinoteatrlardyŋ jūmystaryna şekteu qoiyldy. Indettıŋ saldaryn jūmsartu üşın memleket 700 myŋ käsıpkerge salyqtyq jeŋıldık berdı. Sondai-aq mındettı alymdardyŋ tölem merzımı keiınge ysyryldy. Nesielerdı jeŋıldetılgen şarttarmen qaita qarjylandyru mümkındıgı qarastyryldy.
QR Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev 1 qyrküiekte halyqqa arnaǧan Joldauynda karantindık şekteulerden japa şekken barlyq ŞOB subektılerınıŋ nesielerı 6%-ǧa deiın subsidiia­lanatynyn aitty. Būl şara tötenşe jaǧdailar engızılgen 16 nauryzdan bastap 12 ailyq merzımdı qamtidy. Sondai-aq Ükımetke biznestıŋ ainalym aqşasyn tolyqtyru baǧdarlamasynyŋ auqymyn keŋeitudı tapsyrdy.
Memleket basşysy klient­termen tıkelei qatynasqa tüspeitın käsıpkerlık subektılerınıŋ (avto-ekspress, avtojuu, tehnikalyq qyzmet körsetu jäne avtomobil jöndeu stansiialary, tıgın, aiaqkiım, kır juu, tūrmystyq tehnikalardy, kompiuterlerdı, telefondardy, saǧattardy jöndeu şeberhanalary, t.b) jūmysyna qoiylǧan barlyq şekteulerdı 21 qaraşadan bastap alyp tastaudy tapsyrdy.

Bas qalanyŋ biznesı qalai jürıp tūr?

QR Ūlttyq ekonomika minis­trlıgı Statistika komitetınıŋ esebı boiynşa, Nūr-Sūltan qalasynda 138 810 şaǧyn jäne orta biznes subektılerı tırkelgen. Mūnda 380 myŋ adam eŋbek etedı. Öŋırlık ışkı jalpy önım qūrylymynda ŞOB ülesı 58,5%-dy qūrady. Būl – respublika boiynşa eŋ üzdık körsetkış. Degenmen karantin kezınde biznestıŋ basym bölıgınıŋ jūmysy toqyrap qaldy. Tıptı karantindık şekteuler alynyp tastaǧannyŋ özınde olardyŋ bırqatary qyzmetterın älı künge jandandyryp äkete almai otyr.
– Karantin el ömırıne öz zaŋdylyǧyn äkeldı. Biznestıŋ jaǧdaiy özgerdı. Aldyn ala mälımetterge qaraǧanda qala biudjetı biyl 60 mlrd teŋgeden qaǧylǧaly tūr. Jūmyssyzdyq artatyny sözsız. Sauda-sattyq biznesı onlain rejimge köşıp jatyr, – deidı Nūr-Sūltan qalasynyŋ Käsıpkerler palatasynyŋ basşysy Almat Jünısov.
Qysyltaiaŋ şaqta otandyq biznes memlekettıŋ qoldauyna mūqtaj. İmport almastyru arqyly jergılıktı ülestı köbeitıp, öndırıstı ūlǧaitu mäselesı kün tärtıbınde tūr. Qazırgı künı jaŋa öndırıs oryndaryn aşuǧa jäne qoldanystaǧy biznestıŋ quatyn arttyruǧa arnalǧan «Qarapaiym zattar ekonomikasy» jūmys ısteidı. Sondai-aq memlekettık satyp alularda jergılıktı mazmūn ülesı artady. Keibır nysandardy memleketten alyp, jekemenşıkke beru jäne bäsekelestık ortaǧa şyǧaru mümkındıgı qaras­tyryluda. Sonyŋ arqasynda memlekettık şyǧyndar azaiady. Sondai-aq naryqta sūranysqa ie mamandardy daiarlau boiynşa maqsatty türde jūmystar jürgızılıp jatyr.
«Qarapaiym zattar ekonomikasy» baǧdarlamasy boiynşa otandyq öndıruşılerge ūzaq merzımdık investisiia tartylady. Şılde aiynda «Eŋbek» baǧdarlamasyna qosymşa «Biznestıŋ jol kartasy – 2025» şeŋberınde şaǧyn jäne orta biznestı qarjylandyru şarttary özgeredı. Ol nesielık qarjyny aludy jeŋıldetıp, «Damu» qory arqyly berıletın somanyŋ 85%-na deiın kepıldendıruge mümkındık berdı.

Käsıpkerlerge qandai qoldau bar?

Qala käsıpkerlerıne qoldau körsetu qūraldary ärtürlı. Sonyŋ ışınde nätijelı baǧdarlamalardyŋ bırı – «Biznestıŋ jol kartasy – 2020». Baǧdarlama ıske qosylǧaly berı toǧyz jyl ışınde bizneske qarjylai kömek körsetudıŋ basty qūralyna ainaldy. ŞOB-tyŋ basym bölıgı, äsırese sauda-sattyq, qoǧamdyq tamaqtanu sektory osy baǧdarlama arqyly qarjylandyrylady.
– «Biznestıŋ jol kartasy – 2020» baǧdarlamasy aiasynda memleket 3 mln teŋgege deiın qaitarymsyz granttar beredı. Startaptarǧa, iaǧni ūtymdy jazylǧan biznes-ideialarǧa arnalǧan. Biyl arnaiy komissiianyŋ şeşımımen osyndai 63 grant bölındı. Kelesı jyly da 60 grant böludı josparlap otyrmyz, – deidı Nūr-Sūltan qalasy äkımınıŋ orynbasary Malika Bektūrova.
Käsıpkerlıktı qoldaudyŋ qarjylyq emes türlerı de bar. Mäselen, jeke ısın bastauşylarǧa biznestıŋ qyr-syryn tegın üiretıp, buhgalteriialyq esep jürgızuge, biznes-jospar qūruǧa kömektesedı, «Damu» qorymen jäne ekınşı deŋgeilı banktermen jūmys ısteudıŋ täsılderın, salyqtyq eseptılıktı tapsyru joldaryn körsetedı.
Sondai-aq jasy 50-den asqan, bıraq zeinetkerlıkke jetpegender, jūmyssyz jastar, az qamtylǧan otbasylar, köpbalaly otbasy müşelerı, käsıbın jaŋadan bastaǧan käsıpkerler «Bastau biznes» baǧdarlamasyna qatysa alady. Sol arqyly 555 myŋ teŋge grant alu mümkındıgı bar. Būǧan qosa «Biznes-mektep» onlain-oqytu qolǧa alyndy. Oǧan ısın jaŋadan bastaǧan jäne biznes jasap jatqan käsıpkerler qatysady. Ümıtkerlerdı ırıkteu­men «Atameken» Qoldau ortalyǧy» eŋbekpen qamtu ūiymy ainalysady. Oqytu ortalyǧy qysqa merzımdı käsıbi oqytudy käsıporyndar bazasynda aşuǧa da müddelı.

Qazynanyŋ qaltasy tola ma?

Nūr-Sūltan qalasynyŋ Ekonomika jäne biudjettı josparlau basqarmasynyŋ basşysy ­Qaisar Maŋqaraevtyŋ aituynşa, 2020 jyldyŋ alǧaşqy jarty jyldyǧynda JÖÖ 3 trln 31,5 mlrd teŋge qūrap, byltyrǧy jyldyŋ säikes merzımımen 4%-ǧa ösken. Elordanyŋ el IJÖ-ge ülesı 10,7%-ǧa tiesılı. Jergılıktı bilıktıŋ jospary boiynşa, jyl saiynǧy öŋırlık önım öndıru qarqynyn 4%-dan tömendetpei, 2025 jyly 11,2 trln teŋge deiın jetkızu közdelgen.
Atalǧan vedomstvonyŋ esebınşe, biyl qala ekonomikasyna 670 mlrd teŋge investisiia salynǧan, būl byltyrǧy mejeden 7,4%-ǧa köp. Boljam boiynşa 2025 jylǧa deiın 5 trln teŋge kapital salu josparlanǧan.
Jaqyn künderı jalpy somasy 10 mlrd teŋge bolatyn 12 jaŋa investisiialyq jobalar ıske qosyluy tiıs. Sonyŋ arqasynda İndustrialdyq park aumaǧynda 900 jūmys orny aşylatyn bolady.
«SPK «Astana» ÄKK» AQ aǧymdaǧy jyly azamattyq jäne kommersiialyq qūrylys, sport jäne densaulyq, tauarlar öndıru men qyzmet körsetu, kölık infraqūrylymy jäne bılım beru salalary boiynşa jalpy somasy 54 milliard teŋge bolatyn bırlesken 24 jobaǧa qol qoidy.
Ötken toǧyz ai ışınde qalanyŋ önerkäsıp öndırısınıŋ kölemı 711 mlrd teŋgenı qūrap, byltyrǧy mölşerden 4,3%-ǧa asty. Şaǧyn jäne orta biznes salasynyŋ bırınşı jarty jyldyqta 2 trln 685 mlrd teŋgenıŋ tauaryn şyǧady. Būl ötken jylǧy körsetkışten 3,8% joǧary.
2021 jyly qalanyŋ kırısı 319,7 mlrd teŋge mölşerınde bolady dep boljanyp otyr, ol 2020 jylǧy naqtylanǧan biudjetten 5%ǧa nemese 14,9 mlrd teŋgege köp. Onyŋ ışınde salyq tüsımderı – 315,9 mlrd teŋge, salyqtyq emes tüsımder – 1,1 mlrd teŋge, negızgı kapital satylymynyŋ tüsımı – 2,7 mlrd teŋge.