Bızdıŋ qazaq qyzyq qoi. Köp närsege közın jūmyp qaraidy. Ūzyn arqan, keŋ tūsauǧa salyp, kezınde körersıŋ dep qoia salady. Sonyŋ bırı «Ata-ana qadırın balaly bolǧanda bılesıŋ» degen sözdıŋ män-maǧynasyn säbilı bolǧanşa tüsıngen adam bar ma eken?! Būl bır jaǧynan «ata-ana bolu» degen ūǧymnyŋ mänın sipattaidy.
«On üşte otau iesı» dep jyly jauyp qoia salatyn qazekem onyŋ artynda balaly bolu, äke-şeşe atanu, bala ösıru, ūrpaq tärbieleu ūǧymyn keŋırek aşpaidy. Odan qaldy «öz balaŋdy öskenşe, nemereŋdı ölgenşe baǧasyŋ» dep ūrpaq ösırudı qalypty jaǧdaidai köredı. Mümkın qazaqtyŋ eŋ jaqsy qasietı balajandyǧyna senıp, ūrpaq mäselesınde tık tūratyn mınezıne qarai böten oi tuyndamaǧan da bolar. Alaida qazır zaman özgerdı. Dästürlı otbasy instituty özgerıske ūşyrap, jartykeş otbasylarda tärbie alǧandardyŋ bıreuı äke, ekınşısı şeşe tärbiesınen alystap ösıp jatyr. Demek, äke-şeşe boludyŋ bar mehnatynan beihabar bolyp, onyŋ jauapkerşılıgın şaŋyraq köterıp, säbilı bolǧanda bır-aq bıledı. Soǧan da daiyndyq kerek pe degen sūraqqa jauabymyz ekıūşty. Bır jaǧynan adamnyŋ tabiǧi jaratylysy özgermeitını haq. Alaida öz ortasynda otbasy boludyŋ ız-jolyn bılmei, jylulyqty sezınbei, tolyqqandy qazaqy tärbie körmei ösken jas öz otauynyŋ tütının tüzu ūşyra alady ma? Özderı älı bala, sanasy sonşalyqty jetılmegen, endeşe bala süiıp, ony tärbielep jetkızuge daiyn ba? Būl bärımızdı oilandyruy kerek.
Jastar qanşalyqty jauapkerşılıktı tüsınedı degende kümıljıp qalamyz. Öitkenı bırge ömır sürudıŋ qiynşylyǧyna şydamai, toidan keiın aiǧa jetpei ajyrasyp jatqandar jaǧdaidyŋ kürdelı ekenın däleldeidı.
«Balany bastan» deitın halyq bügınde köp närsenı jıberıp alǧan siiaqty. Balany tym köp erkeletemız, aiaimyz, sebebı qoǧamǧa senbeimız. Özımız qorǧaştap jürıp, onyŋ öz aldyna ömır süru qabıletın joiamyz. Jastardyŋ özındık sanasynyŋ qalyptasatyn tūsynda ülken ömırge alaŋsyz jıbere almaimyz. Sondyqtan da sanasynda qūndylyqtyŋ damuy, közqarastyŋ qalyptasuy, jeke ūstanymy, közdegen mejesı men asyl mūratynyŋ negızı qalanuy tiıs kezınde älı de şalalyqtan aryla almai jüredı. Otbasynyŋ qoǧamdaǧy yqpalyn arttyru, jastardy otbasy qūndylyqtaryn qūrmetteu ruhynda oqytu men tärbieleu ısı qoǧamda da tūralap qalǧan. Aldynda aitqan ajyrasular – sonyŋ bır jaŋǧyryǧy.
Jastardyŋ sanasynda «üilenu üşın üilenu» «otbasy qūru», «ana bolu, ata atanu» siiaqty instinkt sezımderınen basym tūrady.
Otbasy qūndylyqtarynyŋ özgeruı, nekege közqaras, ata-ana tärbiesı, öz qyzmetın tiısınşe atqarmauy, demografiialyq jaǧynan qūldyraudy bylai qoiǧanda, qyz ben ūldyŋ tabiǧi bolmysynda özgerısterge alyp kele jatyr.
Qyzdary erkekşoralanyp, ūldary qyz mınezdı bolyp ūsaqtalyp jatqanyna közımız üirendı. Mümkın būl äu basta balanyŋ aldyndaǧy mındetın qaqpailap, jauapkerşılıgın şektep, tärbienıŋ tızgının basqa baǧytqa būryp, basqa qūndylyqqa basymdyq bergennen bolar.
Ata-analar qazırgı ūrpaǧyna «adam bol», «oqy», «aqşa tap», «özıŋdı asyra» degendei tūlǧalyq qajettılıgın alǧa qoiyp, adamzattyŋ ülken eŋbek pen qūrbandyqpen keletın ūrpaq süiu, otbasyn qūru siiaqty qajettılıkterıne köp män bermeidı. Qyzymyzǧa bolaşaq anasyŋ dep aituǧa auzymyz barmaidy. Qasymyzda jürgenın qalaimyz.
Qazırgı ömırde būryn-soŋdy bolmaǧan, közge körınbeitın närseler bolyp jatyr. Qazırgı ekonomikalyq, äleumettık, ekologiialyq jäne basqa faktorlar bolaşaq ata-ananyŋ sauatyn arttyrudy talap etedı. Üilenu üşın üilenıp, ūnamasa ajyrasa salu siiaqty jeŋıl oidyŋ keulegenı sonşama, toi üşın, qalyŋdyq köilegı üşın, ne bolmasa taǧy da basqa status üşın ǧana nekege tūru ürdıs alyp keledı. Tük daiyndyǧy joq jastar aqyrynda ajyrasyp, ortasynda bala qalyp, ol kelınşek ekınşı ret tūrmys qūrmai, tıkelei demografiiaǧa äserın tigızude. Jalǧyzdyŋ betıne qarap qalǧan kelınşekter taǧdyry älı de qoǧam nazaryna ılıngen joq. Memleket te körmegendei bolyp otyr. Bır ret bılmestıkten boldy, daiyndyqsyz şaŋyraq köterdı, auzy küidı dep ūl men qyzdan bezuge bola ma?
Aldaǧy uaqytta qoǧam üşın ananyŋ bedelın arttyru jäne «äke bolu, ata-ana bolu» maŋyzy basty ūmtylystyŋ bırıne ainaluy tiıs. Perzent süiu baqytyn ömırdıŋ mänıne ainaldyru qajettıgı bolar, onyŋ adamnyŋ basty mındetı jäne eŋ maŋyzdy qadamy ekenın tüsındırıp, jasynan psihologiialyq qoldaudy jan-jaqtan körsetıp, kerek bolsa, mektep jasynan bastaudyŋ ziiany joq. Būryn üi şaruaşylyǧyna üiretetın üiırme de boluşy edı. Qyzdar keŋesı arqyly tärbielep otyratyn. Qazır «Qalaulym» basty tärbieşıge ainaldy.
«Ūiada ne körseŋ, ūşqanda sony ılersıŋ» degendei, jas adamnyŋ ömırlık ūstanymynyŋ qalyptasuyna köp närse äser etedı. Myna midai qainap jatqan aqparattyŋ ortasynda jas adam tek özıne qajettı qūndylyqtardy taŋdap aluǧa şamasy men öresı jete me?! Jetpese ony nasihattau arqyly tüsındıru abzal. Adam adam bolyp qalyptasuy üşın özın-özı tanu deŋgeiı, äleumettık jaǧdaiy, qoǧamdaǧy qūndylyq jüiesı jäne sonymen qatar ekonomikalyq, saiasi, äleumettık memlekettıŋ jäne otbasynyŋ mädeni jaǧdaiynyŋ orny zor. Ol qandai därejede ekenınen köbımızdıŋ janymyz türşıgedı. Jastar da täuekel etpei, otyzdan asqanşa nekege tūrmauynyŋ bır sebebı sondyqtan. Mıne, bır joq ekınşısın tabady. Izdenseŋ, osylaişa tızılıp kete beredı. Mäsele qalai tüzeu keregınde bolar.
Jasyratyny joq, qazırgı nekege daiyn jastardyŋ denın «Qalaulymnyŋ» tärbielegenı ötırık emes. Ömırge jeŋıl qaraityn, menıŋ oilaǧanym ǧana bolady deitın özımşıl közqarastaǧy «Qalaulymnyŋ» qūrbylarynan» ne ümıt, ne qaiyr?! Sol sebeptı de otbasynyŋ qoǧamdaǧy yqpalyn arttyru maqsatynda jastardyŋ sanasynda otbasy qūndylyqtaryn tüsındıru qanşalyqty maŋyzdy ekenın bıluge bolady. Onyŋ da nasihat joly «Qalaulymnan» kem tüspeuı kerek. Äleumettık ǧylymdar osy mäselenı qatar qozǧap, jastardyŋ otbasyn qūryp, jaqsy ūrpaq ösırudegı qūlşynysyn arttyrmaiynşa, eŋ bastysy, memleket tarapynan naqty qoldau bolmaiynşa, «ata-ana bolu baqyty» mansūqtalyp, qoǧamnyŋ emes, jeke adamdardyŋ şaruasy bolyp qala bermek…
