Atauly äleumettık kömek äleumettık jaǧdaiy tömen otbasylarǧa ǧana aqşalai tölemder türınde jäne jeke ısın bastauǧa, oqytuǧa, jūmysqa ornalasuǧa qoldau körsetu arqyly otbasyn ömırlık qiyn jaǧdaidan şyǧaruǧa kömektesuge baǧyttalǧany atap aityldy. QR Parlamentı Mäjılıs deputaty, Äleumettık-mädeni damu komitetınıŋ töraiymy Gülşara Äbdıqalyqova jergılıktı deŋgeide mūqtaj otbasylardy ierarhiialau qajet ekendıgın atap öttı. AÄK-tıŋ bırqatar mäselelerı jaiynda äŋgıme örbıtken edık.
– Gülşara Nauşaqyzy, atauly äleumettık kömektıŋ mänı nede?
– Äleumettık jaŋǧyrtu mäselelerı barlyq uaqytta kez kelgen eldıŋ memlekettık saiasatynyŋ negızgı basymdyqtarynyŋ bırı bolyp tabylady. Sondyqtan Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev ekonomikalyq damu men qoǧamdyq igılıkterdı qamtamasyz etu, qūqyq pen ädılettılık qaǧidattaryna negızdelgen äleumettık qatynastardy bekıtu arasyndaǧy teŋgerımdı tabu äleumettık jaŋǧyrtudyŋ mänı bolyp tabylatynyn atap öttı. Memleket özınıŋ ekonomikalyq mümkındıkterıne qarai halyqqa äleumettık kömektıŋ kölemı, qūramy, mazmūny boiynşa şeşım qabyldaidy. Mäselen, Ūlybritaniiada jūmysqa ornalastyrudy kötermeleu, tabysy az adamdardy jūmys ızdeu daǧdylaryna oqytu şaralary engızıldı. Al Germaniiada 2016 jyldan bastap jūmys ızdep jürgen adamdardy materialdyq qamtuǧa arnalǧan äleumettık kömek mölşerı artty. Öz kezegınde, Fransiiada äleumettık kömek töleu üşın azamat mūqtajdyǧyn tekseru jäne baǧalau tetıkterı arqyly ötuge tiıs.
Būl rette asa mūqtajdarǧa qoldau körsetudıŋ bıryŋǧai ölşemşarty, sondai-aq olardy jūmysqa ornalastyru jäne ömırlık qiyn jaǧdaidan şyǧu üşın jaǧdai jasau basty konstanta bolyp qala beredı.
– Qazaqstanda kedeilıktı baǧalau deŋgeiı qalai?
– Bügıngı taŋda Qazaqstanda kedeilıktı baǧalaudyŋ deŋgeiı– eŋ tömengı künkörıstıŋ 70%-y (20 789 teŋge). Halyqaralyq sarapşylar kedeilık şegınıŋ oŋtaily deŋgeiı eŋ tömengı künkörıs deŋgeiı bolyp tabylatynyn atap öttı. Sondyqtan bızdıŋ oiymyzşa, kedeişılık şegın odan ärı eŋ tömengı künkörıs deŋgeiıne deiın ūlǧaitudy qamtamasyz etuge mümkındık beretın teŋdestırılgen qarjy-ekonomikalyq model qūru memlekettık organdardyŋ özektı mındetterınıŋ bırı boluǧa tiıs. Būl rette eŋ tömengı künkörıs şamasynyŋ özı halyqtyŋ naqty satyp alu qabıletıne säikes keluge jäne adamnyŋ barynşa az qajettılıkterıne jauap beruge tiıs.
Būl jūmys bastalyp kettı. Osy jyldyŋ 1 säuırınen bastap atauly äleumettık kömek körsetu ölşemşarty eŋ tömengı künkörıstıŋ 50-den 70%-yna deiın ūlǧaitylǧanyn, al tabysy az otbasynan şyqqan ärbır balaǧa äleumettık kömektıŋ kepıldı mölşerı belgılengendıgın bılesızder.
Būl atauly kömektıŋ mölşerın 2,5 ese arttyruǧa mümkındık berdı. Bır qaraǧanda bärı jaqsy siiaqty. Alaida tabysy az azamattardy qoldau şaralaryn ıske asyru jaŋa formattaǧy atauly kömektıŋ tiımdılıgın tömendetetın bırqatar eleulı kemşılıkterdı anyqtady.
– Ol qandai kemşılıkter?
– Eŋ äuelı, memlekettık organdar oqiǧalardyŋ būlai örbuıne daiyn emes bolyp şyqty. Jüielı
jūmystyŋ bolmauy saldarynan jaǧymsyz aspektılerge tap boldyq. Būl – jūmys ızdeu uäjınıŋ azaiuy, äleumettık qamsyzdandyrudy ūzaq uaqyt paidalanu nietı, äleumettık kömektı köbırek alu maqsatynda otbasy märtebesın nemese tūrǧylyqty jerın formaldy türde özgertu.
Jergılıktı jerlerde äkımdıkter tabysy az azamattardyŋ problemalaryn şeşuge kelgende ömırlık qiyn jaǧdaiǧa äkep soqqan sebepterge tereŋ üŋılmeidı.
– Būl mäseleler qalai şeşılmek?
– Atalǧan jaǧdaidy şeşu üşın şaralar qabyldanyp, äleumettık kömekke mūqtajdyqty aiqyndau, uchaskelık komissiialardyŋ rölın küşeitu ölşemşarttary bekıtıldı. Otbasyn jekedara alyp jüru tetıgı otbasyn äleumettık qoldaudyŋ jaŋa formatynyŋ tüiındı elementı boluǧa tiıs. Praktikada äleumettık süiemeldeu formaldy türde jüzege asyrylady jäne jūmyspen qamtuǧa järdemdesu şaralaryna qatysatyn äleumettık kömek aluşylardyŋ mındettı zeinetaqy jarnalarynyŋ uaqtylyǧy men tolyqtyǧynyŋ monitoringımen şekteledı.
Öitkenı atqarylatyn jūmystyŋ barlyǧy jūmyspen qamtu ortalyǧynyŋ qyzmetkerlerıne, atap aitqanda, äleumettık jūmys jönındegı konsultanttar men assistentterge jüktelgen. Būl rette jūmyspen qamtu ortalyǧynyŋ basty mındetı jūmyspen qamtuǧa järdemdesu bolyp tabylady. Sol sebeptı būl qyzmetkerlerdıŋ jūmystary «basynan» asyp jatady.
– Endı qandai şaralar qoldanu kerek dep oilaisyz?
– Äkımdıkter būl jūmysqa degen mūndai täsıldı tez arada özgertulerı kerek. Otbasyna qoldau körsetu jūmystaryn jergılıktı jerdegı äleumettık qorǧau bölımderı men auyl äkımderıne jükteu qajet dep oilaimyz.
Memlekettıŋ köpbalaly jäne tabysy az otbasylaryn äleumettık qorǧauǧa ketetın şyǧyndary eldegı adami kapitaldyŋ tūraqty damuy üşın ırgelı faktorlardyŋ bırı bolyp tabylady.
– Atauly äleumettık kömek berudegı özgerısterdı aita ketseŋız?
– Atauly äleumettık kömek alatyndardyŋ ışınde 40 paiyzǧa juyǧy köpbalaly otbasylar ekendıgın atap ötu kerek. Olar köbıne materialdyq tūrǧydan «älsızdeu» bolady, sol sebeptı olardyŋ materialdyq äl-auqatynyŋ tömendemeuınıŋ aldyn alatyn tiıstı şaralar qabyldau qajet.
Ol üşın Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ
bergen tapsyrmasy şeŋberınde 2020 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap köpbalaly otbasylardyŋ balalary üşın jaŋa järdemaqy engızu jäne tabysy az otbasy balalaryna arnalǧan kepıldendırılgen äleumettık paket qabyldau josparlanyp otyr. Būl özgerısterdı halyqqa tüsındıru maŋyzdy.
– AÄK-te qandai mäseleler bar?
– Myna bır mäselelerge köŋıl audarǧym kelıp otyr.
Bırınşı, ötken jyly «Atauly äleumettık kömektıŋ jaŋa formatyn engızu barysy turaly» degen taqyryptaǧy Ükımet saǧatynda Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgıne jeke qosalqy şaruaşylyqtan tüsetın tabysty aiqyndau normativterın qaita qarap, bekıtu turaly ūsynys berılgen bolatyn. Bıraq būl mäsele älı künge deiın şeşımın tapqan joq. Tekseru kezınde, äsırese auyldaǧy üi şaruaşylyǧyn tekseru kezınde olardyŋ tabystaryn asyra baǧalau nemese jete baǧalamau qaupı bar. Jaŋa jyldan bastap būl mäsele aldymyzdan taǧy şyǧady. Mūnyŋ aldyn alu qajet.
Osyǧan bailanysty otbasynyŋ jeke qosalqy şaruaşylyqtan tüsetın jiyntyq tabysyn esepteudı bazalyq baǧalau üşın memlekettık organdar qysqa merzım ışınde jaŋa ädıstemelık ǧylymi-praktika bazasynda qalyptasqan orta baǧany eskere otyryp önım öndıruge arnalǧan şyǧyndardyŋ normativtık deŋgeiın qaita qarastyruy qajet. Ekınşı, öŋırlerde Atauly äleumettık kömekten basqa mäslihattardyŋ şeşımı boiynşa äleumettık qoldau közdelgen, ol halyqtyŋ jekelegen sanattaryna körsetıledı. Bügıngı taŋda bır ǧana üi şaruaşylyǧy deŋgeiınde berılgen järdemaqyny qaita töleu faktılerı jiı kezdesedı. Öŋırlerdegı bastamany qoldai otyryp, jergılıktı deŋgeide mūqtaj otbasylardy ierarhiialau qajet ekendıgın atap ötkım keledı.
Jadyra MŪRATBEKOVA
