Astana qalasy politehnika kolledjınde tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy ötken onlain-döŋgelek üstel mäjılısınde osy baǧytta bügınde qordalanyp qalǧan köptegen tüiındı tüitkıl ortaǧa salyndy. Qūqyq qorǧau qyzmetkerlerı psiholog mamandar jäne täjıribelı ūstazdarmen bırlese otyryp, osy özektı taqyryptyŋ jai-japsaryna üŋıldı.
Jügensız «juan jūdyryq»
Statistika mälımetıne süiensek, jyl saiyn elımızde otbasyndaǧy «juan jūdyryqtardyŋ» qolynan 400-dei äiel köz jūmady eken. Al būǧan qosa beikünä säbilerdıŋ de psihikalyq, moraldyq tūrǧyda orasan zardap şegetını taǧy bar.
Ras, keiıngı kezde Qazaqstanda äielı men bala-şaǧasyna zorlyq-zombylyq körsetetınderge zaŋ bıraz qataidy. Endıgı jerde jäbırlenuşı şaǧym tüsırmese de, uchaskelık inspektor bolǧan oqiǧanyŋ män-jaiyn anyqtap, hattama toltyryp, sotqa ötkıze alady. Bıraq būdan osy keleŋsızdıktıŋ azaiatyn türı körınbei tūr.
Elorda tūrǧyny Erden Janasov körşı päterde tūratyn erlı-zaiyptynyŋ ömırıne aǧaiyn-jegjat, körşı-kölem aralasqannan keiın ǧana üiınde az da bolsa tynyştyq ornaǧanyn aitady.
«Körşım – 40-ty alqymdap qalǧan jıgıt. Özı osyndaǧy bır qūrylys kompaniiasynda jobalauşy bolyp jūmys ısteidı. 5-6 jyl būryn auyldan kelgen üielmelı-süielmelı jas otbasynyŋ 3-4 balasy bar. Basynda «üi ışı bolǧan soŋ ydys-aiaq syldyrlamai tūra ma?»» dep män bermei jürgenbız. Kele-kele ol keşte aşy suǧa sylqiia toiyp alyp, äielın şyryldatyp sabaityndy şyǧardy. Aramyzdy bölıp tūrǧan bır qabyrǧa, bärı estılıp jatady. Bır künı osyndai ūrys-janjal qatty şyqqan soŋ, amal joq, esıgın qaǧuǧa tura keldı. Söitsek, balalaryn bır būryşqa tyǧyp qoiyp, äielın kök ala qoidai ǧyp sabap jatyr. «Ne ıstesem de öz äielım, şarualaryŋ bolmasyn» dep döŋaibat körsetedı. Polisiia şaqyrttyq, 5 täulıkke qamauǧa alyndy. Alaida balalar men äielınıŋ jüregıne jara salǧan adamnyŋ tärtıp pen tärbiege köne qoiuy ekıtalai-au» deidı qala tūrǧyny.
Keiıngı ekı jyldyŋ özınde elımızde tūrmystyq zorlyq-zombylyqtan 400 tarta äiel
köz jūmǧan
Osyndai tūrmystyq zorlyq-zombylyq keiıngı kezde 30 ben 40 jas arasyndaǧy ömırdıŋ aşy-tūşysyn tatyp, endı aqyl toqtata bastaǧan otbasylardyŋ ortasynda da oryn alyp otyrsa ne dersız?! Ekıbastūzdaǧy oqiǧa köptıŋ jaǧasyn ūstatty. Özın künde qamşynyŋ astyna alatyn düleiden qalai qūtylaryn bılmegen ekıqabat kelınşek aşu qysyp, közı qarauytyp, qolyna as üi pyşaǧyn alyp, küieuı küzetşı bolyp jūmys ısteitın mekemege keledı. Äielın jūmys ornynda körgen ol dürse qoia beredı. Auzynan aq it kırıp, kök it şyǧyp, iterıp şyǧaryp jıbermekşı bolyp jaqyndaǧanda, äielı jürek tūsynan qolyndaǧy pyşaqpen bır-aq ūrady. Bar-joǧy jalǧyz soqqy eŋgezerdei er adamdy sūlatyp tüsıredı. Jergılıktı emhanada travmatolog-därıger bolyp qyzmet ısteitın äielge sot 5 jyl jaza kestı. Onyŋ oryndaluyn balasy jetılgenşe 5 jylǧa keiınge qaldyrdy.
Ümıttı ürlegen «Ümıt»
Astana qalasy, Qarasai batyr köşesı, 11-üide ornalasqan «Ümıt» daǧdarys ortalyǧy 2013 jyly aşylypty. Qazır mūnda 98 äiel özınıŋ kämeletke tolmaǧan balalarymen bırge tūryp jatyr. Bärı de otbasynda zorlyq-zombylyq körıp, barar jerı, basar tauy bolmaǧan soŋ amalsyz osynda kelgender eken.
Ortalyqtyŋ zaŋgerı Serıkgül Esmaǧambetovanyŋ aituynşa, jyl saiyn būl jerge 18 ben 60 jas aralyǧyndaǧy 2 myŋǧa tarta näzık jandy tüsetın körınedı. Tūraqtau merzımı: 1 aidan 6 aiǧa deiın. Odan keiın olardyŋ arnauly komissiia mäselelerın qarap, odan arǧy ömırıne qatysty naqty şeşım qabyldaidy.
– Jasyratyny joq, qazır säl närsege aşulansa boldy, yza-kegın üiındegı äiel, bala-şaǧasynan alatyn dümşe erkekter köbeiıp kettı. Eŋ qorqynyştysy, olar tym qatygez bolyp keledı. Özınıŋ ışınen şyqqan balasyn da aiamaidy.
Jaqynda bızge Janna esımdı 35 jastaǧy bır kelınşek 3 balasymen qabyldandy. Üiındegı bolǧan oqiǧany tyŋdasaŋyz, jaǧaŋyzdy ūstaisyz.
Qūrylysta tas qalauşy bolyp ısteitın küieuı jūmysta bastyǧymen sözge kelıp qalyp, jūmystan bosap qalǧany üşın aşuyn basu üşın araq ışıptı. Sol aşy suǧa sylqiia toiǧan ol mas küiı üiıne kelıp, bır sözge kelmesten äielın sabaǧan. Küzdıŋ qara suyǧynda 6 jäne 4 jasar ekı kışkentai säbiın syrtqa şyǧaryp jıbergen. Jan dauysy şyǧyp, äkelep jylaǧan büldırşınderdıŋ dauysyn estıp, körşılerı polisiia şaqyrtqan. Kelgen jedel järdem därıgerlerı äieldıŋ üstınen 12 dene jaraqatyn körıp, közı atyzdai bolypty. Maskünem äke sot şeşımımen 10 kün qamauǧa alynyp, äielı, bala-şaǧasy 3 aiǧa osy mekenjaiǧa jıberıldı, – deidı zaŋger.
Tek biyldyŋ özınde tūrmystyq zorlyq-zombylyq tūrǧysynda polisiiaǧa 115000 aryz-şaǧym tüsıp otyr
Aita berse, osy «Ümıt» daǧdarys ortalyǧyna tüsken är äieldıŋ özındık taǧdyry bar. Serıkgül Bakesqyzynyŋ aituynşa, küieuı ūryp, kün bermegendıkten osynda kelıp jatqandardyŋ köbı – qazaq äielı.
«Bız olardyŋ qorǧanysyn qamtamasyz etu turaly ūiǧarym şyǧaramyz. Şynynda, küş körsetetın düleilerdıŋ köbı maskünem nemese naşaqor bolyp keledı. Būdan bölek, araq ışpese de, şekpese de üige aqşasyn äkelmei, qūmar oiynǧa salynǧandar da bar. Al taǧy bırı sektaǧa kırıp ketken. Äiel, bala-şaǧasynyŋ betın bürkep, özı sengen dın jolyn būljytpai ūstauyn talap etedı. Mıne, osylardyŋ bärı otbasyna oiran salyp, özınıŋ qataŋ tärtıbın ornatqysy keledı. Säl närse köŋılınen şyqpasa, ūryp-soǧady. Mūndai erkektermen qazır polisiia dendep ainalysyp jatyr. Al qysymşylyqqa tüsken äielder daǧdarys ortalyǧynda oŋtailandyruda» deidı ol.
Aryz-şaǧym köp, bıraq…
Statistikaǧa jügınsek, keiıngı 2 jyldyŋ özınde elımız boiynşa tūrmystyq zorlyq-zombylyqtan 400-ge tarta äiel köz jūmǧan. Medisina mekemesıne auyr dene jaraqatyn alǧan 878, ortaşa türdegı dene jaraqatymen 808 äiel tırkelıptı. Sondai-aq osy negızde 37000-nan asa adam äkımşılık jauapkerşılıkke tartylǧan. Tek biyldyŋ özınde tūrmystyq zorlyq-zombylyq tūrǧysynda polisiiaǧa 115000 aryz-şaǧym tüsıp otyr.
Psiholog Mariia Maratovanyŋ pıkırınşe, zaŋdy qanşa qataitqanmen, 2 millionǧa juyq tūrǧyny bar elordanyŋ özınde tūrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy barynşa jūmys jürgızılıp jatqanmen, nätije oidaǧydai bolmai otyr. Nege deseŋız, äielderdıŋ köbı mūndai keleŋsızdıkke boiy üirenıp ketken. Küieuı ūryp-soǧady, keiın keşırım sūraidy. Sonymen jabuly qazan jabuly küiınde qalyp qoiady. Öitkenı olarda därmensızdık bar. Özıne senımsız. Tiran küieuınsız öz betınşe ömır sürudı közıne elestete almaidy. Mıne, osyndai psihologiiadan köp äiel ömırmen qoştasyp jatyr.
«Taǧy bır jaidy aitaiyn, ötken aida «Ümıt» daǧdarys ortalyǧyna küieuı oŋdyrmai ūryp, denesıne auyr jaraqat salǧan bır äiel tüstı. Qasynda 7-8 jasar qyzy bar. Äkesı qyzyn da aiamapty. Denesınde sau-tamtyq jer joq. Belbeudıŋ ızı. Öz qyzyna mūndai qatygezdık tanytqan äkenı bırınşı ret kezdestırıp tūrmyn. Alaida 3 künnen keiın älgı qyz äkesın ızdep, şyryldap jylady. «Papamdy saǧyndym» dep tünımen ūiyqtamaidy. Psiholog därıger men pediatr bırıgıp, bır jūma jūmys jürgızıp, säbidı sabasyna äreŋ tüsırdı. Onyŋ oiynşa, äkesınıŋ osynşama ūryp-soqqany qalypty närsedei körınıp tūr. Öitkenı onyŋ közın aşqaly körıp kele jatqany – osy körınıs. Balanyŋ būǧan etı üirengen. Sonymen psihologqa būl qyz balamen 1-2 aidai jeke jūmys ısteuıne tura keldı.
Otbasy – şaǧyn memleket. Mıne, memlekettıŋ abyroiyn asyryp, märtebesın biıktetetın er-azamattyŋ äielı men balasyna qol köteruı – asqan qasıret. Būl – ärı-berıden keiın tek bır otbasynyŋ ǧana emes, bükıl qoǧamnyŋ aldynda tūrǧan qater. Onymen küresu – qūqyq qorǧau organdary qyzmetkerınıŋ ǧana emes, barşa azamattyŋ ortaq boryşy. Otaǧasynan zorlyq-zombylyq körgen ananyŋ qasıretı, būl – balanyŋ qasıretı. Būl – bülıngen taǧdyrlar. Sondyqtan oǧan jol bermei, tärbienı besıkten bastap, qyzdy qylyqty, ūldy namysty qylyp ösırsek, otbasynyŋ berekesı kırıp, şaŋyraqta tatu-tättı ömır saltanat qūrar ma edı degen senımdemız.
