Ötken jyldaǧy 10 ırı oqiǧa

«Ai – at basyn būrǧanşa, jyl – jylqy aunap tūrǧanşa» degendei, älem halqy, mıne, 2020 jyldy da attandyryp saldy. Jalpylai aitqanda, ötıp bara jatqan jyl öte auyr jyl boldy. Älemnıŋ är tükpırınde adamzat balasy ärtürlı synaqtarǧa döp keldı. Sonymen qatar adamzat üşın jaǧymdy jaŋalyqtar jüz berdı. «Astana aqşamynyŋ» tılşısı 2020 jylǧy on ırı jaŋalyqty saralap kördı.

Dendegen dert

Şyǧys halyqtarynyŋ «aq tyşqan jyly auyr apattar bolady, jūqpaly aurular taraidy» degen boljamy ainymai keldı. 2019 jyly Qytaidyŋ Uhan qalasynan taraǧan COVID-19 ındetı bükıl älemge ja­iylyp, Jer şarynyŋ 82 mil­lion tūrǧyny jūqtyryp, 1 million 780 myŋ adam atalǧan ındetten köz jūmdy. Mamandar bügınge deiın yryq bermei kele jatqan ındet 2021 jyldyŋ soŋyna deiın älemdık ekonomikaǧa 7 trillion dollar mölşerınde ziian äkeledı dep boljam jasap otyr. Pandemiianyŋ kesırınen 2020 jyly Tokioda ötetın jazǧy Olimpiada oiyndary 2021 jylǧa şegerıldı.

Keulegen ört2019 jyldyŋ qyrkü­iegınde tūtanǧan Avstraliiadaǧy ört 2020 jyldyŋ qaŋtar aiynda äzer öşırıldı. Künnıŋ qatty ysuynan tūtanǧan örtten 20 million gektardan artyq orman külge ainalyp, şamamen 500 millionǧa juyq januar janyp kettı. 10 myŋ qūrylys otqa oranyp, 35 adam qaza tapty. Jalpy ekonomikalyq şyǧyn 4,5 milliard Avstraliia dollarynan asty.Odaqtan şyǧu oŋai emes

Euroodaqqa 1973 jyly qosylǧan Ūlybritaniia 31 qaŋtarda Odaqtan şyqty. Odaqtan şyǧuǧa üş jyl uaqyt jūmsaldy. Osylaişa Ūlybritaniia Odaqtan şyqqan alǧaşqy elge ainaldy. Sonymen oǧan müşe elderdıŋ sany 28-den 27-ge qysqardy.Sailaudan keiıngı soiqan

9 tamyzda Belaruste prezident sailauy ötıp, Aleksandr Lukaşenko jeŋımpaz atanǧan soŋ, sailau nätijesıne narazy jūrt jappai ereuılge şyqty. Täuelsız sarapşylar būl sailauda Lukaşenkonyŋ 50 paiyzdan az dauys jinaǧanyn, bilıktıŋ sailaudy ädıl ötkızbegenın aitady. Alaida tu köterıp köşege şyqqan halyqqa Lukaşenko avtomat asynyp şyǧyp ses körsettı. Lukaşenkonyŋ bas­ty qarsylasy Tihanovskaia şetel asuǧa mäjbür boldy. AQŞ pen Euroodaq sailau nätijesın moiyndaudan bas tartty. Bilıkke qarsy tolqu bügınge deiın basylǧan joq.Qyrǧyzstandaǧy qyrqys

Qyrǧyzstanda 4 qazanda ötken parlament sailauynyŋ nätijesımen kelıspegen narazy jūrt 6 qazanǧa qaraǧan tünı prezident äkımşılıgı men parlament otyratyn Aq üige basyp kırdı. Halyqtyŋ tolquynan keiın Qyrǧyzstan bilık jüiesınde saiasi daǧdarys tudy. Mäselenı beibıt jolmen şeşkısı kelgen prezident Sooronbai Jeenbekov ortalyq sailau komissiiasyna sailaudaǧy zaŋ būzuşylyqtardy tekserudı tapsyrdy. Köp keşıkpei sailau komissiiasy sailaudyŋ nätijesın joidy. Soŋynan Sooronbai Jeenbekov te öz erkımen qyzmetınen kettı. Bilık tızgını türmeden şyqqan saiasatker Sadyr Japarovtyŋ qolyna öttı. Būl eldegı kezekten tys prezident sailauy keler jyly 10 qaŋtarda ötedı.AQŞ-taǧy arpalys

Jahandyq saiasat pen älemdık ekonomikaǧa ülken yqpal jasaityn älemnıŋ saqşysy – Amerika Qūrama Ştattary da biyl köptegen qiyndyqty bastan ötkerdı. Indet jūqtyrǧandar men ındetten baqilyq bolǧandardyŋ sany boiynşa köş bastap tūrǧan būl elde 20 million adam ındet jūqtyryp, 335 myŋ adam opat boldy. Dert dendep tūrǧan kezde afroamerikalyq Djordj Floid polisiia qolynan qaza tapqannan keiın tūtanǧan ereuıl bükıl AQŞ qoǧamyn solqyldatty.
AQŞ-ta 3 qaraşada ötken prezident sailauynyŋ dümpuı de älı basylǧan joq. Būl sailauda dauys bergen 150 millionǧa juyq adamnyŋ 74 milliony Baidenge qoldau körsetken, būl – AQŞ tarihyndaǧy eŋ ülken körsetkış. Alaida «sailauda zaŋ būzuşylyq boldy» dep mälımdegen Tramp künı bügınge de­iın jeŋılısın tolyqqandy moiyndaǧan joq. AQŞ prezidentın ūlyqtau salty keler jyly 20 qaŋtarda ötedı. Osylaişa 77 jastaǧy Baiden AQŞ tarihyndaǧy eŋ qart prezident atansa, 74 jastaǧy Tramp soŋǧy 25 jylda bır-aq ret sailanǧan AQŞ bileuşısı retınde este qaldy. Sonymen qatar būl AQŞ tarihyndaǧy eŋ qymbatqa tüsken sailau retınde este qaldy.

Qarabaqtaǧy qaqtyǧys

30 jyl boiy diploma­tiia­lyq jolmen şeşılmegen Tauly Qarabaq mäselesı 40 kündık soǧyspen şeşıluı osy jyldaǧy aituly uaqiǧanyŋ bırı boldy. 27 qyrküiekte bastalǧan soǧysty toqtatu turaly bırneşe ret kelısım jasalǧanmen, bırı sätsız aiaqtalyp, onyŋ soŋy Armeniianyŋ jeŋılısıne aparyp soqty. Sonymen 9 qaraşa künı Resei prezidentı Vladimir Putinnıŋ ara aǧaiyn boluymen Äzerbaijan prezidentı İlham Äliev jäne Armeniia premer-ministrı Nikol Paşinian soǧysty toqtatu turaly kelısımge qol qoidy.
Kelısımge säikes Äzerbaijan soǧys arqyly qaitaryp alǧan jerlerın saqtap qaldy. Sonymen qatar Armeniia bilıgı Gazah, Agdam, Kelbadjar jäne Lachyn audandaryn da qaitardy. Odan da maŋyzdysy tūtas türkı dalasyn tūtastyratyn Nahichevan dälızı aşyldy. Qaqtyǧystan 5000-nan astam adam mert boldy.Beiruttaǧy joiqyn jarylys

4 tamyzda Livannyŋ äskeri-teŋız küşterı bazasyna jaqyn Beirut portynda joiqyn jarylys bolyp, pandemiia men daǧdarys qatar qysqan elge ülken soqqy bolyp tidı. Bırneşe myŋ tonna ammoniia nitraty saqtalǧan qoimadaǧy jarylystan 200-den artyq adam qaza tauyp, 300 myŋ tūrǧyn baspanasyz qaldy. Sarapşylar būl jarylysty iadrolyq qarudan keiıngı tarihtaǧy eŋ joiqyn jarylys dep baǧalady.Orta Şyǧystaǧy jylymyq

İzrail elın köptegen Arab elderı 70 jylǧa juyq uaqyttan berı moiyndamai kelgen edı. Evreiler men arabtardyŋ arasynda sıresıp jatqan osy bır seŋdı Bırıkken Arab Ämırlıkterı būzyp, ekı eldıŋ mämılege keletının jariialady. Köp ötpei Bahrein patşalyǧy da İzrailmen diplomatiia­lyq qarym-qatynas ornatuǧa kelıstı. Būdan būryn İzrailmen Mysyr jäne İordaniia elderı diplomatiialyq qarym-qatynas ornatqan. «Bahreinmen beibıt kelısımge kelgenımız öte maŋyzdy. Ol Bırıkken Arab Ämırlıkterımen jasasqan tarihi kelısım aiasynda jüzege asty. Üşınşı arab memleketımen mämılege kelu üşın 26 jyl kettı, al törtınşı elmen 29 künde bıtımge keldık. Bolaşaqta olardyŋ sany köbeiıp, jaŋa beibıtşılık däuırı bastalady» dedı İzrail premer-ministrı Biniamin Netaniahu.

Ai men asteroidke sapar

2020 jyly ǧaryş salasynda ekı ülken jaŋalyq boldy. Qytaidyŋ «Chane-5» zondy ekı kelıdei Aidyŋ topyraǧyn äkeldı. Osylaişa Qytai AQŞ pen Keŋes Odaǧynan keiın aidan «sälemdeme» äkelgen üşınşı elge ainaldy. Osylaişa Qytaidyŋ «qoly» aiǧa jetse, Japoniianyŋ «Haiabusa-2» ǧaryş apparaty Riugu asteroidınen qara tastar men topyraq äkeldı. 2014 jyly jıberılgen apparat aspan denesınıŋ maŋyna tek 2018 jyly jetken. Ony 503 kün ainala jürıp zerttedı. Ol asteroidtıŋ betıne tek byltyr ǧana qonǧan. Al onyŋ jerge jetuıne älı 2 jyl uaqyt bar.