Qazaqstan esıgı qandastarǧa ärdaiym aşyq

Qazaqstan täuelsızdık ala salyp, älemnıŋ 40 şaqty elındegı qandastaryn qaraşaŋyraqtyŋ astyna şaqyrdy. Sodan berı bır millionnan astam qandasymyz atamekenıne oralyp, täuelsız eldıŋ tuynyŋ tübıne jinalǧanymen, şetelde älı de 6 million qazaq ömır sürıp jatyr. Qazır olar qarny toq, kiımı kök, uaiymy joq ömır ötkızıp jatqan siiaqtanǧanymen, dın men tılınen barǧan saiyn alystap, basqa ūlttarǧa sıŋıp ketu qaupı kün sanap küşeiıp keledı. Ärine, Qazaqstanda da qazaq tılı ūşpaqqa şyǧyp tūrmasa da, «ornynda bar oŋalar» degen ümıtpen, «Öz elın jaǧalaǧannyŋ özegı talmaidy» (özendı öz elıme auystyrǧanyma ǧafu ötınem) dep şeteldegı bar qazaqty bır tudyŋ astyna şaqyrudyŋ mänı bölek ekenı aitpasa da tüsınıktı.«Qazaqstan älemdegı öz qandasyn tarihi Otanyna şaqyrǧan 3 eldıŋ bırı» dep auyz toltyryp aitqanymyzben, köştıŋ jolyndaǧy kedergı, qandastardyŋ qadamyna tūsau, köŋılıne qaiau salyp jürgen keleŋsızdıkter de joq emes. «Elım» dep emırenıp kelıp, elımızdegı qaǧazbastylyq pen barmaq basty, köz qystylyqtan şarşap, «Qazaqstan emes, qaǧazstan eken» dep qaita köşıp ketken qazaqtar da bar. «Bırdıŋ kesapaty myŋǧa tiedı» degendei, bır auyldan köşken 100 otbasy bır öŋırdıŋ köşın qozǧai almasa da, qaita köşıp barǧan sol bır otbasynyŋ Qazaqstanǧa köşkelı daiyn otyrǧan 1000 otbasyna toqtau bolatynyn da közımız kördı. Qazaqstanǧa kelıp, azamattyq ala almai, tabanynan tozyp, taryǧyp jürgen tuysqandar mäselesı BAQ betterınde är künı bolmasa da, ai saiyn aitylyp jür. Ärine, Elbasynyŋ, Memleket basşysynyŋ qandastar mäselesıne qaita-qaita nazar audaryp, özderı qadaǧalap, tapsyrmalar beruınıŋ nätijesınde şeşımın tauyp jatqan mäseleler de, jasalyp jatqan igılıkter de az emes. Azamattyq alu mäselesın jeŋıldetu, qandastarǧa jasalatyn qamqorlyqty küşeitu jönınde Aqordada jaŋa joba-josparlar da jasalyp jatyr. Sol jaŋalyqtyŋ bırazyn bız elordada «Otandastar» qory men Dünie jüzı qazaqtary qauymdastyǧynyŋ ūiymdas­tyruymen ötken «Otandastar. Bolaşaqqa baǧdar» atty halyqaralyq döŋgelek üstel mäjılısınen estıdık.

Elbasynyŋ köşın Toqaev toqtatpaidy

1991 jyly 18 qaraşada Qazaqstan Ükımetı «Basqa res­publikalardan jäne şet elderden selolyq jerlerge jūmys ısteuge tılek bıldıruşı baiyrǧy ūlt adamdaryn Qazaqstanǧa qonystandyru tärtıbı men şarttar turaly» zaŋ qabyldady. Mūny qazaq köşınıŋ bastaluynyŋ zaŋdyq negızı desek, bır aidan keiın jaŋa jyl qarsaŋynda N.Nazarbaev küllı qazaqty jaŋa jylmen qūttyqtap, alystaǧy aǧaiyndy atajūrtqa şaqyr­ǧanyn ūly köştıŋ dabyly qaǧylǧan kün dep tüsıngen dūrys. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev ta Elbasynyŋ sol ūstanymyn üzbei, ūtymdy joldarmen jalǧastyruǧa küş saluda. «Şeteldegı qandastarymyzdy atamekenge qaitaru ısı eşqaşan nazardan tys qalǧan emes, qalmaidy da. Älemnıŋ tükpır-tükpırındegı qandastarymyzdyŋ basyn tuǧan jerde bırıktıru – bızdıŋ paryzymyz» dep kesıp ait­qany sonyŋ aiǧaǧy. Memleket basşysynyŋ būl sözı «Nazarbaevtan keiın köş toqtap qala ma, aldymen Qazaqstandaǧy qazaqty jarylqap almai, şeteldegı qazaqqa jalpyldap ne kerek dep kerı tolǧaityndar köşke köldeneŋ bola ma» degen küdıktı bırjolata seiılttı.
Qandastar mäselesı qauzalǧan halyqaralyq döŋgelek üstelde Memlekettık hatşy, «Otandastar qory» KEAQ qamqorlyq keŋesınıŋ töraǧasy Qyrymbek ­Köşerbaev Prezident Qasym-Jomart Toqaev atamekendı aŋsap kelgen aǧaiyndar mäselesın mūqiiat qarap, qosymşa ıs-şaralar qabyldau turaly Ükımetke, Prezident Äkımşılıgıne naqty tapsyrmalar bergenın jetkızdı.
Memlekettık hatşy köş kemşılıkterınıŋ aldaǧy uaqytta tüzeletınıne toqtalyp, şeteldegı etnikalyq qazaqtardy qoldau jönındegı 2018-2022 jyldarǧa arnalǧan ıs-şaralar jospary aiasynda qazaq diasporasy ökılderı üşın Qazaqstannyŋ joǧary oqu oryndarynda bakalavriattyŋ bılım beru baǧdarlamalary boiynşa kvota kölemı 4 paiyzǧa köterılgenın, bılım aluşylardyŋ 2747-ge jetkenın atap öttı. «Būdan basqa qandastarymyzdy baspanamen jäne jūmyspen qamtu mäselesı 2017-2021 jyldarǧa arnalǧan «Eŋbek» baǧdarlamasy aiasynda öz şeşımın tauyp otyr. Şetelden kelgen aǧaiyndarǧa qūjatty resımdeude körsetıletın qyzmetterdı oŋtailandyru, şeteldegı otandastardy memlekettık tūrǧyda qoldau turaly zaŋnamalyq tetıkterdı engızu jönınde de maŋyzdy şaralar qolǧa alynady» dedı ol. Memlekettık hatşy söz soŋynda kelesı jyly elımızde «Otandastar» halyqaralyq forumy ötkızıletının mälım ettı.

Qajet qūjat ekı esege qysqarady

Qaǧazbastylyqty azaityp, qandastarymyzdyŋ qysqa merzım ışınde Qazaq­stan azamaty atanuyna mümkındık jasau üşın qandastardan talap etıletın qūjat sany aldaǧy uaqytta 46-dan 20-ǧa deiın qysqartylady. Būl turaly halyqaralyq döŋgelek üstelde Aqparat jäne qoǧamdyq damu minis­trı Däuren Abaev mälım ettı.
«Bız şeteldegı qandastardy qoldaudyŋ jaŋa tetıgın keşendı türde pysyqtap jatyrmyz. Ol – halyqaralyq täjıribege negızdelgen mehanizm. Ekınşıden, ministrlık etnikalyq qazaqtardyŋ elımızge köşu räsımın oŋtailandyruǧa baǧyttalǧan jüie­lı şaralar äzırleu boiynşa ülken jūmys jürgızdı. Bız aǧaiyndardyŋ «qandas» märtebesın aluǧa ötınış beruınen bastap Qazaqstan tölqūjatyn alǧanǧa deiıngı barlyq üderıstı taldap, qandastardan sūralatyn qūjat sanyn 46-dan 20-ǧa deiın qysqartamyz» dedı ministr.
Däuren Abaev qūjat räsımdeu boiynşa barlyq qyzmet tek bır jerden – halyqqa qyz­met körsetu ortalyǧynda «Bır tereze» arqyly jürgızıletının, uaqyt jäne qarajat jaǧynan tiımdı boluy üşın şeteldegı qazaqtar keibır ötınışterdı Qazaqstannyŋ sol eldegı elşılıkterıne ötınış etu arqyly da aluǧa bolatynyn aitty.
Qazaqstan şeteldegı qandastaryn qūşaq aşyp şaqyrǧanymen, azamattyq aludyŋ «auy men bauy» kım-kımdı de dıŋkeletıp jıberetını şyndyq. Otyz jylda qyryq qūbylǧan zaŋ da bır qalypqa tüspei, Qazaqstan azamattyǧyn alu merzımı 5 jylǧa deiın ūzaryp ketken kezderı boldy. Abyroi bolǧanda, «halyq qalasa han tüie­sın soiady» degendei, qandastardyŋ ötınışıne qūlaq asqan qūzyrly oryndar Qazaqstan azamattyǧyn alu merzımın bır jylǧa, odan 6 aiǧa qysqartqan edı. Minis­trdıŋ aituynşa, endı qandastarymyzdyŋ 3 ai ışınde Qazaqstan azamattyǧyn aluyna mümkındık jasalmaq. «Bız būl turaly arnauly jol kartasyn äzırledık. Sol jobaǧa sai, barlyq memlekettık organ qajettı qūqyqtyq jäne ūiymdastyru şaralaryn qabyldauy tiıs. Būl bır tereze ädısı 2020 jyldyŋ üşınşı toqsanynyŋ soŋynda tolyq küşıne enedı» dedı D.Abaev.

Şetelderde «Qazaq üiı» aşylady

Şeteldegı qazaqtarmen mädeni qarym-qatynasty küşeitu maqsatynda qazaq diasporasy köp elderde «Qazaq üilerı» aşylatyny da halyqaralyq döŋgelek üsteldegı ülken jaŋalyqtyŋ bırı boldy. «Şeteldegı qandastardyŋ tarihi Otanymen mädeni-gumanitarlyq bailanysty damytqysy keletının bılemız. Sondyqtan bız «Otandastar» qorymen bırlesıp, qazaq diasporasy köp elderde «Qazaq üiı» qazaq mädeni-ıskerlık üiın aşu jönınde ūsynys berdık. Qazaq üiı osy elderdegı belsendı qazaq mädeni bırlestıkterınıŋ basyn qosyp, bırıktırse deimız» dep ministr Däuren Abaev aitqandai, būiyrsa, şetelderden aşylatyn «Qazaq üilerı» sondaǧy qandastarymyz ben Qazaqstandy bailanystyratyn altyn köpırge ainalmaq.
Qysqasy, kök tuy jelbıregen Qazaqstan barda, şeteldegı qandastar eşqaşan eskerusız qalmaidy. Esesıne, olarǧa jasalatyn qamqorlyq pen tiımdılık arta tüsedı. Tek qalyŋ qazaq jūdyryqtai jūmylyp, «Kün söngenşe sönbeitın» qaraşaŋyraq – Qazaqstanymyz­dyŋ ırgesın berık ūstasaq bolǧany!