«Gipnoz degen ne?» degen sūraqtyŋ naqty jauabyn beru köbımızge qiyndyq tudyratyny anyq. Bıraq osy söz aitylǧan jerde oiymyzǧa ürei aralasqan senımsızdık paida bolyp, ürke qaraitynymyz da ras. Tıptı köptegen därıgerlerdıŋ özderı gipnozdy mistikalyq, paranormaldyq qūbylys retınde qarastyrady. Degenmen gipnozdyŋ tylsymmen eşqandai bailanysy joq ekenı däleldengen. Jäne bügınde medisina men psihoterapiiada qosymşa emdeu ädısterınıŋ bırı retınde onyŋ qoldanu aiasy keŋıp keledı eken.
Jaqynda Astana psihosomatika jäne densaulyq oqu ortalyǧynyŋ şaqyruymen Mäskeudegı klinikalyq gipnozdyŋ ǧylymi-zertteu institutynyŋ gipnologiia fakultetınıŋ dekany, P.A.Gersen atyndaǧy Mäskeu onkologiialyq ǧylymi-zertteu institutynyŋ gipnoz boiynşa keŋesşısı Sergei Bolsun elordada ıssaparmen bolǧan edı. Gipnologpen kezdesudıŋ sätı tüsıp, qūpiia ılımnıŋ bügıngı medisinada qoldanylu mümkındıkterı turaly sūrap bıldık.
Aurudyŋ «aşuyn» basuǧa bolady
Gipnoz ǧylym retınde ekı jüz jyldan astam uaqyt boiynda zerdelenıp keledı. Ötken ǧasyrlardyŋ basyndaǧy europalyq ǧalymdardyŋ ızdenısterın HIH ǧasyrda Reseide İ.P.Pavlov, V.M.Behterev siiaqty ǧalymdar damytty. Keŋes Odaǧy kezınde de būl ǧylym qoldanysta boldy. Ötken ǧasyrdyŋ seksenınşı jyldaryna deiın klassikalyq medisinalyq gipnoz psihoterapiianyŋ jalǧyz emdeu ädısı boldy. Ol kezde «psihologiia», «psihoanaliz» burjuilardyŋ ädısı delınıp, sovet adamdaryna ziian retınde tyiym salynǧan. Al psihoterapiialyq bölımderı bar auruhanalarda arnaiy jabdyqtalǧan «gipnotarii» dep atalatyn kabinetter jūmys ıstedı. Būl gipnoz seanstary aptasyna bırneşe ret ötkızılıp, ädettegı medisinalyq proseduralardan köp aiyrmaşylyǧy bolmaǧan. Būl rette nauqastardyŋ janyn mazalaǧan närselerden tolyqtai aryltyp, alǧan emınıŋ şipasy boluyna tek sanasyna tıkelei äser etıp, sendıru arqyly äreket etken.
Bügıngı künde mūndai emdeu ädısı alyp bara jatqan aurudy basu üşın, psihosomatikalyq medisinada, dermatologiiada, stomatologiia men akuşerlıkte de qoldanylyp jür.
Gipnoz Europada hirurgiiada jiı qoldanylady. Ota jasalynyp jatqanda aurudy aǧzaǧa sezındırmeuge, auyrsyndyrmau üşın qoldanylady. Būl, äsırese, därılerge allergiiasy bar nauqastar üşın tiımdı. Jalpy, anesteziologiialyq därı-därmekpen (narkoz) ota jasatqan adamdarmen salystyrǧanda gipnozda bolǧandar otadan keiın tez qalpyna keledı. Narkozdyŋ adam densaulyǧyna zalaldy ekenın eskersek, gipnologtan eşqandai kerı äserı bolmaidy.
Al onkologiiada därıler basa almaǧan, äsırese, soŋǧy stadiiasyndaǧy nauqastyŋ jany tözgısız aurudy basu üşın gipnoz öte paidaly. Dert meŋdegende, ūiqydan da qalady. Būl rette özın-özı sendırıp, boiyndaǧy qalǧan küşın jūmyldyryp, aurudyŋ aşuyn basuǧa baǧyttalǧan jattyǧular köp kömegın beredı. Eger aurudy 10 baldyq şkalamen eseptesek, gipnoz arqyly 4 balǧa deiın tüsıru – jaqsy nätije.
Täueldılık te gipnozǧa baǧynady
Gipnozdyŋ taǧy bır qoldanylatyn jerı – adamnyŋ bır närsege täueldılıgınıŋ, qūmarpazdyǧyn joiuǧa baǧyttalady. Medisinada «kodirovanie» degen jait bar. Eger alkogol, esırtkı, türlı qūmar oiyndaryna äues adam aldymyzǧa keletın bolsa, aldymen özınıŋ osy qalpyn özgertuge qanşalyqty daiyn ekenın sūrap bılemız.
Osy jaman ädetterden alastau arqyly onyŋ közqarasyn, dünietanymyn, ömır süru saltyn özgertemız. Üirengen jaman ädetterınen jirendırıp, basqa da ädıspen tynyǧyp, demaludyŋ basqa jolyn körsetemız. Būl – öte ülken ärı ūzaqqa sozylatyn jūmys. Adamnyŋ tūlǧasyn, bolmysyn kürt özgertuge, ömırge basqa közben qarauǧa daiyn bolsa, onda sol jolda demeu körsetıp, öz sürleuın tauyp ketkenge deiın janynan tabyla alamyz.
Keibıreuler kelıp: «menı kodtap tastaŋdar» deidı. Bıraq özgeruge özı daiyn emes. Jauapkerşılıktı sezınıp, jaqsy nätije üşın qiyn jolmen jürıp ötudı auyrsynady. Ondaida jaman ädetten qūtylǧym keledı, bıraq qolymnan kelmeidı dese ǧana kırısemız. Taǧy bır eskertetın jait, äielı ne jaqyn-juyǧynyŋ ötınışın eskerıp, pasienttı küşpen emdemeimız. Öitkenı adam öz jaǧdaiyn barynşa sezınbeiınşe, bolyp jatqan jaittardy tüsınbeiınşe, jürgen qalpy äbden ūnauy mümkın. Jäne sol jaǧdaiynan aryluy müldem oiynda bolmauy mümkın. Mūndaida bızder aralasa almaimyz, qolymyzdan da eşteŋe kelmeidı.
Öz jaiyŋyz özıŋızge aian
Jalpy, qazırgı zaman – aqparattandyrylǧan zaman, kez kelgen mälımettı oqyp, bılıp aluǧa äbden bolady. Bıraq osy qoǧamda öz sürleuınen jaŋylyp, adasyp jürgender, ömırdıŋ mänı men maǧynasyn tüsınbei syrt qalyp jatqandar da joq emes. Būl aldymen özınıŋ küş-jıgerın, mümkındıkterın tiısınşe baǧalai bılmeuınen şyǧady. Gipnozdyŋ bır salasy adamnyŋ özın-özı sendıruge, sol arqyly boiyndaǧy «ūiyqtap» jatqan mümkındıkterın anyqtap, ıske qosa alady. Būl degenımız – özın mazalap jürgen jaittardan arylyp, qazırgı künnıŋ ındetı bolǧan küizelıs, täueldılık nemese qorqynyş, taǧy basqa da qalypty ömırge kesırın tigızetın jaittardan psihologiialyq jattyǧular arqyly aryluǧa bolady. Adam özınıŋ köŋıl küiın özı rettei alady. Belgılı gipnolog-professor Hasai Aliev osy termindı engızıp, «eger özıŋdı-özıŋ basqara almasaŋ, senı basqaratyn närse tabylady» degen bolatyn. Sol sebeptı adamnyŋ negızsız qorqynyştarynan arylyp, kündelıktı tırlıkten şarşaǧan sätterın ūmyttyryp, tez qalpyna keluge, küş-quatyn, erık-jıgerın şyŋdau ädısterı gipnozdan tabylady.
Aigül UAISOVA
