Astana turaly şetelden kelgenderdıŋ, onyŋ ışınde elordada ǧylym-bılımmen ainalysyp, şäkırt daiarlap jatqan oqytuşylardyŋ pıkırın tyŋdau maŋyzdy. Nazarbaev universitetınıŋ Tau-ken ısı jäne jer turaly ǧylymdar mektebınıŋ professory, İrannan kelgen Peiman Purafşarimen sūhbattasqan edık.
– Peiman Purafşari myrza, elordamyzdyŋ 25 jyldyǧyna qatysty damuy, säuletı, mädenietı, örkendeu joldaryn qalai baǧamdar edıŋız?
– Menıŋ oiymşa, Astana jaŋa qala retınde tez arada ädemı jäne zamanaui megapoliske ainaldy. Osynda tūryp jatqanyma bes jyl boldy. Osy uaqyt ışınde men qalanyŋ säuletı, mädenietı jäne jalpy äl-auqatynda aiqyn körınetın eleulı jäne äserlı jetıstıkterdıŋ kuäsı boldym. Qalaǧa zamanaui jäne jarqyn atmosfera beretın jaŋa ǧimarattar salynuda. Astana turaly menı ärqaşan baurap alatyn bır aspekt bar ol – qalany jaryqtandyrudy körkem qoldanuy der edım. Qalanyŋ tüngı jaryǧy şynymen ädemı, būl elordany men barǧan basqa qalalardan erekşelendıredı. Sondyqtan ärqaşan qalanyŋ özındık jany bar ekenın sezınemın!
Astana siiaqty zamanaui qala üşın tiımdı memlekettık qyzmetter men qoljetımdı kölık jüielerınıŋ boluy tūrǧyndardyŋ ömır süru sapasyn arttyruda maŋyzdy röl atqarady. Men jergılıktı bilıktıŋ üzdıksız küş-jıgerın moiyndaimyn, bıraq, äsırese, qala tūrǧyndarynyŋ kün saiyn köbeiuıne bailanysty, ūtqyrlyq pen yŋǧailylyqty qamtamasyz etu üşın jaŋa joldar men qoǧamdyq kölık qyzmetterın köbırek damytudy eskeru qajet dep oilaimyn.
– İran qazırgı uaqytta ol – älemde turister eŋ köp keletın 10 qyzyqty eldıŋ qataryna kıredı. Ekı el arasyndaǧy turizm arqyly qarym-qatynas mäselelerı qanşalyqty şeşılgen dep oilaisyz?
– Men – 80 millionnan astam halqy bar elden kelgen irandyqpyn. İrandyqtar, äsırese otannan onşa alys emes elderge köp saiahattaidy. Jaqynda Qazaqstan men İran arasyndaǧy vizadan bas tartu turaly kelısımge qol jetkızıldı, būl jol jürudı aitarlyqtai jeŋıldetedı. Mysaly, sol kezden bastap menıŋ tuystarym kelıp, tūryp jatqan jerımdı körıp, aralap ketuge mümkındık aldy. Degenmen, menıŋ oiymşa, Qazaqstan, atap aitqanda, Astana basqa elderden kelgender üşın älı de beitanys. Mädeni qarym-qatynas arqyly eldı köbırek tanystyru şeteldıkterdı Astanaǧa saiahattauǧa yntalandyruǧa kömektesedı. Menıŋ otbasym siiaqty keluşıler de elordaǧa qyzyǧyp, jaqsy äser alyp, tamaşalaitynyna senımdımın!
– Sızderdegı ülken şaharlardan jas elorda nenı üirenuge bolar edı?
– Ülken qalalarda ömır süru auyr trafik pen lastanu siiaqty zamanaui mäselelerge tap bolady. Būl mäseleler Astanada aua raiynyŋ qolaisyzdyǧyna jäne qaladaǧy energiiany tūtynu ülgısıne bailanysty kürdelırek. Qala endı ülkeiıp keledı, sondyqtan tiıstı şeşımderdı bastau üşın dünie jüzındegı basqa qalalardyŋ täjıribesın zerdeleu kerek dep esepteimın. Osyndai jospar bolsa, tūraqty kölık jüielerın, energiiany ünemdeitın täjıribelerdı jäne qalanyŋ jyldam ösuınıŋ yqtimal qiyndyqtaryn jeŋıldetuge bolady.
– Astanadan alǧan alǧaşqy jäne keiıngı äserıŋızben bölısseŋız? Elordalyqtar Sız üşın nesımen erekşe?
– Qazan aiynda Astanaǧa alǧaş ret kelgenım älı esımde, aua raiynyŋ suyq bolǧany sonşalyqty, köşeler mūzǧa ainalǧandai äser etetın. Azdap qoryqtym da. Alaida adamdardyŋ bauyrmaldyǧy men jyly lebızın, qonaqjailylyǧyn tez baiqadym. Būl menı üidegıdei sezındıruge yqpal ettı. Qala öte qauıpsız, äsırese men tūratyn sol jaǧalauda erkın qydyruǧa bolady. Kündız-tünı, kez kelgen uaqytta köşede qoryqpai alaŋsyz jüre alamyn. Ol negızınen mädeniettı, zaman talabyna sai, sypaiy, jauapkerşılıgı mol halyqtyŋ mınez-qūlqyna bailanysty dep oilaimyn.
– Qazaqtyŋ qandai salt-dästürımen tanystyŋyz, tılın üirenuge talpyndyŋyz ba?
– Menıŋ köptegen qazaq dostarym bar, osy dostyq arqyly mädeniettıŋ airyqşa elementterın ūǧyndym. Dostarym üşın otbasy bırınşı orynda tūrady, salt-dästürdı saqtau da maŋyzdy. Nauryz meiramyn toilaityn elden kelgendıkten, menı köktemde ötetın barlyq festivalder erekşe qyzyqtyrady. Ökınışke qarai, Astanadaǧy qazaq dostarym aǧylşyn tılınde erkın söileitındıkten, qazaq tılın älı üirene almadym, bıraq jaqyn arada qazaq tılınıŋ qyr-syryn meŋgerudı basty maqsat etıp qoidym.
– Astananyŋ qai jerlerınde seruendegendı ūnatasyz? Elordanyŋ qai jyl mezgılı ūnaidy?
– Nūrjol bulvary – jiı baratyn süiıktı ornym. Men sol jerge baryp qana qoimai, jaqsy atmosferada seruendep jürgen adamdar men otbasylardy baqylaudy ūnatamyn. Astananyŋ qysqa köktemınıŋ jaqsy aua raiynda seruendeu äldeqaida jaǧymdy bolsa, men üşın bulvar qysta da jūmbaq bolyp körınedı, ūnaidy.
– Elordanyŋ erekşelıgı qaisy, kemşın tūsy qandai? Astananyŋ 25 jyldyǧyna qandai tılek aitar edıŋız?
– Menı taŋ qaldyratyn närse – qūbylmaly aua raiynyŋ qala tūrǧyndarynyŋ ömır saltyna qalai äser etetını. Köktem men jazda qalanyŋ kez kelgen jerınde balalardyŋ oinap jürgenın, qalanyŋ äsem tabiǧatyn tamaşalaǧan otbasylardy baiqaisyz, al qysta qalanyŋ kelbetı mülde basqaşa. Osyndai erekşe jaǧdaidy eskere otyryp, qalanyŋ qaqaǧan qysynda da halyqqa qyzmet etıp, quanyş syilap, jıgerlendıretın nysandardy köptep jobalap, damytu kerek. Elordanyŋ maŋyzdy kemşılıgın aita almasam da, men osynda tūryp jatqan bes jyl ışınde qaladaǧy kölık qozǧalysynyŋ bırtındep artyp kele jatqanyn baiqadym, būl mäselenı şeşuge ūmtylu kerek dep oilaimyn.
Astana men üşın naǧyz jyly ūia boldy, şyn jürekten qazaq elıne bar jaqsylyqty tıleimın. Elorda aldaǧy uaqytta zamanaui jäne ekologiiasy jaqsy, taza qalaǧa ainalady dep senemın.
