Jaratylysy jūmbaq, talai boljam, pıkır, aŋyz-äpsanalar arqalaǧan Mysyr perǧauyndary da «EKSPO»-nyŋ köşınen qalmai, Ūlttyq muzeige taban tıredı.
Egipet perǧauyndary sol kezeŋnıŋ tüsınıgıne sai «qūdaidyŋ ūly» dep sanalǧan. Perǧauyndar özderın ūşan-teŋız bailyq iesı, biık mansapqa ie qūdırettı küşpın dep eseptegen. Egipettegı ärbır qalanyŋ bırneşe qūdaiy bolǧan. Bızge arnaiy jetkızılgen qūdailar – İsis (äielder qūdaiy), Sesostris, Osiris, Ptah, Memfis, Şu, Tutanhamon müsınderı. Öŋderı suyq, jüzderı sūsty. Müsınderge qarap, perǧauyndar üşın ömırge qaraǧanda ölgennen keiıngı «mäŋgılık ǧūmyr» maŋyzdy bolǧandyǧyn, tırşılıktı aldamşy senımmen ötkızgendıgın baiqau qiyn emes. Barlyq müsınderge ortaq sipat – paŋdyq, täkapparlyq .
Perǧauyndar müsınderı ekı el arasyndaǧy mädeni, tarihi bailanys pen yntymaqtastyqtyŋ belgısı retınde Mysyr ükımetınıŋ atynan Qazaqstanǧa syilyq bolmaq. Bızge äkelıngen jädıgerler – tüpnūsqalardyŋ köşırmesı. Olardy Mysyr Arab Respublikasynyŋ Ejelgı eskertkışter ministrlıgı Mysyr ūlttyq muzeiınıŋ qaita qalpyna keltıru sehynda arnaiy jasatyp, Qazaqstandaǧy mūrajaiǧa tapsyrdy.
Mäŋgılık ömırdıŋ küiın küittep, onda qajet bolatyn kerek-jaraqtardy qamtamasyz etu üşın mysyrlyqtar, eŋ aldymen, ölgen adamnyŋ denesın öz qalpynda saqtaudy üirendı. Ony balzamdap, mumiiaǧa ainaldyrdy. Sosyn ölgen adamnan ainytpai onyŋ müsının jasauǧa kırıstı. «Neǧūrlym dene jaqsy saqtalyp nemese müsın sapaly jasalsa, oǧan jany qaityp oralady» degen tüsınık bolǧan. Osynyŋ nätijesınde äruaqqa tabynu keŋ etek alǧan.
Körmenıŋ törınen Tutanhamonnyŋ küimesı oryn alǧan. Tutanhamon – Jaŋa patşalyq däuırındegı Mysyr perǧauyny. Şamamen b.z.b.1400-1392 jyly bilık etken. 12 jasynda taqqa otyryp, 20 jasynda qaitys bolǧan. Qalai ölgenı jūmbaq küiınde qalsa kerek. Körmege qazba jūmystary nätijesınde tabylǧan Tutanhamonnyŋ örnektı sandyǧy, jartylai asyl tastarmen äşekeilengen perǧauynnyŋ altyn jalatylǧan aǧaş küimesı, taǧy, syrtqy sarkofagy, altyn jaǧa qoiylǧan.
Sol kezeŋde halyqtyŋ senımıne totemizm yqpal etıp, qūdailar sūŋqar, ögız, siyr, qoi, aŋ keiıpınde jasalynǧan. Keiınırek qūdailardyŋ müsınderı jartylai adam, jartylai aŋ beinesınde körınıs tapty. Mysyr mädenietınıŋ basym bölıgın qamtamasyz etetın perǧauyndardyŋ türlı müsınderı osy ūǧymnan bastau alǧan. «Ölgennen keiın ömır jalǧasady» nemese «qaita tırılu» tüsınıgınıŋ nätijesınde zäulım piramidalar salynǧan. Perǧauyndar öz mazarynyŋ barynşa asqaq jäne berık bolyp salynuyna nazar audarǧan. Piramidalar – tek Egipet mädenietınıŋ ozyq ülgısı ǧana emes, bükıl älemdı taŋdandyrǧan jūmbaqqa toly ǧajap qūrylys. «Älemnıŋ jetı keremetıne» jatatyn mazarlar älı künge deiın eş özgerıssız tūr.
Läilä NOǦAIBEK,
QR Ūlttyq muzeiınıŋ qyzmetkerı
