«Semei iadrolyq poligony» qoǧamdyq qory men «Qazaq tehnologiia jäne biznes universitetı» bırlesıp, «Semei poligony – Qazaqstannyŋ iadrolyq tragediiasy» taqyrybynda respublikalyq konferensiia ötkızdı. Konferensiia Qazaqstan aumaǧynda bolǧan Semei iadrolyq synaq poligonynyŋ (būdan ärı – SIаSP) jabyluynyŋ jäne Semei synaq poligonyndaǧy 1989 jyly 19 qazanda soŋǧy jürgızılgen iadrolyq jarylystyŋ 30-jyldyǧyna arnaldy.
Konferensiiany «Semei-IаP» qoǧamdyq qorynyŋ töraǧasy Bolatbek Äbdıkärım aşty. Is-şara qoǧamdyq qordyŋ änūranyn tyŋdaudan jäne iadrolyq synaq poligondarynyŋ qūrbandaryn bır minut ünsızdıkpen eske aludy bastady.
Estıgen adamǧa tek qorqynyş sezımın ūialatyp, ürei tudyratyn atyşuly iadrolyq poligondy aşu üşın elımızdıŋ eŋ şūraily jerlerınıŋ bırı sanalatyn jäne aty älemge äigılı qazaqtyŋ ǧūlama bırtuar danyşpandary – Abai, Şakärım, Mūhtar babalarymyzdy ömırge äkelgen qasiettı Semei öŋırınıŋ Abyraly, Sarjal, Şyŋǧystau, Degeleŋ taularynyŋ bauraiy jäne onymen ırgeles Pavlodar jäne Qaraǧandy oblystarynyŋ bıraz jerın qamtyǧany belgılı. Aita ketken jön, bastapqysynda adamdarǧa, januarlar men tabiǧatqa tıkelei zardabyn tigızgen synaqtar aşyq aspanda, jer betınde jasaldy. Semei poligony maŋyndaǧy radiasiialyq äser aimaǧynda tūratyn 500 myŋnan astam adam osy synaqtan azap şektı.
Mıne, osy konferensiianyŋ barysynda Semei iadrolyq poligonynan zardap şekken azamattardy oŋaltu mäselelerı talqylandy. Sonymen qatar zardap şeguşılerdıŋ äleumettık belsendılıgın jäne qoǧamǧa aralasuyn arttyru maqsat boldy.
Şarada sonymen qatar «Qazaq tehnologiia jäne biznes universitetı» rektor Jūmatai Urazbaev, jazuşy-jurnalist Medeu Särseke, professor, QR qūrmettı ekology, «Nevada-Semei» antiiadrolyq qozǧalysynyŋ Qaraǧandy filialynyŋ töraǧasy Marǧūlan Hamiev, akademik, medisina ǧylymdarynyŋ doktory Erbolat Dälenov, Pavlodar oblysynyŋ jer qoinauyn paidalanu, qorşaǧan ortany qorǧau jäne su resurstary basqarmasynyŋ saraptama keŋesınıŋ müşesı Iýrii Pavlenko sekıldı bırqatar azamattar poligon zardaptarynyŋ tabiǧat pen adamdardyŋ densaulyǧyna tigızgen äserı jaiynda baiandama jasap, poligonnan tartqan qasıretterımen bölısıp, keibırı közderıne jas aldy.
Elımızdıŋ är jerınen kelgen qauym Semei iadrolyq poligonyna qatysty elımızdegı radioekologiialyq jaǧdai men ony jaqsartu joldary, iadrolyq synaqtardan zardap şekkenderdı äleumettık qorǧau, oŋaltu jäne sauyqtyru boiynşa ūlttyq zaŋnamanyŋ erekşelıkterı jäne olardy jetıldıru mäselelerın talqylady.
Konferensiiany ūiymdastyruda jäne ötkızude qosqan ülesı üşın «Semei-IаP» qoǧamdyq qorynyŋ töraǧasy Bolatbek Äbdıkärım universitet rektory Jūmatai Urazbaevqa medal taǧyp, M.Särsekenıŋ qoltaŋbasymen «Semei qasıretı» kıtabyn universitet kıtaphanasyna syiǧa tartty. Seksennıŋ törıne kelgen Medeu Särseke atamyzǧa qazaqtyŋ yrymy boiynşa şapan jauyp, medal tabystap, konferensiia qatysuşylaryna alǧysyn bıldırdı.
Talqylau qorytyndylary boiynşa zaŋ jobasyna Semei iadrolyq synaq poligonynan zardap şekken azamattardy äleumettık qorǧau, sauyqtyru jäne oŋaltu mäselelerı boiynşa ūsynystar daiyndalady.
– Synaq alaŋy aimaǧynda ömırge keldım. Tūrǧyndardyŋ qandai azapty bastan keşkenın kördım. Poligondy jabu turaly mäselenı alǧaş halqymyzdyŋ ardaqty azamattary – Mūhtar Äuezov, Qanyş Sätbaevtar köterdı, dabyl qaqty. 1989 jyldyŋ aqpanynda Semeidegı atom poligonyn jabu üşın «Nevada – Semei» qozǧalysynyŋ alǧaşqy mitingısı öttı. Ony körnektı aqyn Oljas Süleimenov ūiymdastyrdy. 1991 jyly 29 tamyzda Elbasynyŋ Jarlyǧymen qyryq jyl boiy qazaqqa zor qasıret töndırgen Semei poligony jabyldy. Mıne, sodan berı qanşama jūmystar ıske asyryldy. Älı de atqarar şaralar köp. Sonda da memlekettık mekemelermen bırıgıp, poligonnan zardap şekkenderdıŋ äleumettık jaǧdaiyn şeşsek deimız. Emdeu ortalyǧyn aşqymyz keledı. Japondyq emdeu täsılderın qoldanudy qolǧa alsaq. Iаdrolyq poligonnyŋ zalalyn şekken soŋǧy adamdy oŋaltyp şyǧarmaiynşa poligon taqyryby aşyq qala bermek, – dedı «Semei – IаP» qoǧamdyq qorynyŋ töraǧasy Bolatbek Äbdıkärım.
Jalpy konferensiia eşkımdı beijai qaldyrmady, öitkenı iadrolyq poligondar bükıl adamzat üşın jahandyq problema bolyp sanalady.
Jadyra MŪRATBEKOVA
