Ramazan aiynda köpşılıktıŋ tarapynan orazaǧa qatysty aluan türlı sūraq tuyndaityny belgılı. Sol sebepten gazetımızdıŋ №37 (30 nauryz, 2023 jyl) sanynda «Oraza: sūraqtar men jauaptar» degen aidarmen özektı sūraqtar men olardyŋ jauaptaryn jariialaudy bastaǧan edık. Bügın osy aidardyŋ aiasynda Qadır tünın qalai ötkızu kerek, pıtır sadaqanyŋ syry nede, iǧtikaf degen ne, ait künı oraza ūstau qajet pe, şäuäl orazasy bärıne mındet pe; pıtır men zekettı tuǧan-tuys, bauyrǧa beruge bola ma degen sūraq-jauaptar toptamasyn ūsynyp otyrmyz.
Sūraq: Qadır tünınde qandai dūǧa jasaǧan abzal?
Jauap: Qadır tünı – mūsylman balasy ne tılese de Alla onyŋ dūǧasyn qabyl etetın erekşe tün. Aişa anamyz (oǧan Alla razy bolsyn) Paiǧambarymyzǧa: «Ua, Allanyŋ elşısı, Qadır tünınde qandai dūǧa jasaiyn» dep sūraǧanda, Ol: «Alla Taǧalam, Sen keşırımdısıŋ, keşırudı jaqsy köresıŋ, menıŋ künälarymdy keşıre gör» dep dūǧa etuge keŋes bergen.
Sūraq: Qadır tünı dūǧasy qabyl bolmaityn adamdar bola ma?
Jauap: Bır riuaiatta Paiǧambarymyz: «Qadır tünınıŋ jaqsylyǧyna qūlşylyq etken barlyq adam bölenedı. Bıraq myna tört türlı adam osy tünnıŋ jaqsylyǧynan qūr qalady» deidı. Olar: ata-anasyna qarsy kelıp, renjıtken adam, tuǧan-tuystarynan bailanysyn üzgen adam, araq ışıp, maskünem bolǧan adam jäne yzaqor, kek saqtap, araz bolǧan adam. Qadır tünınıŋ jaqsylyǧynan maqūrym qalmas üşın osy ısterden aulaq bolyp, adamdarmen qarym-qatynasymyzdy tüzetken dūrys. Renjıtken adamdardan keşırım sūrap, tatulasuǧa tyrysqan jön.
Sūraq: Pıtır sadaqanyŋ syry nede?
Jauap: Pıtır sadaqa – orazadaǧy qate-kemşılıkterdı tolyqtyruşy sadaqa. Sonymen qatar, kedeilerge oraza aitta merekeleuge septıgı tietın sadaqanyŋ türı. Abdulla ibn Abbas: «Alla elşısı (oǧan Allanyŋ salauaty men sälemı bolsyn) pıtır sadaqany orazadaǧy artyq söz ben äreketten tazartuy üşın jäne kedeilerge dastarqan jaiu üşın mındettedı» dep riuaiat etedı.
Sūraq: İǧtikaf degen ne?
Jauap: İǧtikaf – bır jerde otyru, eşqaida şyqpau, bas tartu degendı bıldıredı. Fiqh terminınde – meşıtte nemese soǧan ūqsas orynda iǧtikafqa niet etıp, belgılı bır mezgıl sol jerde qalu degen maǧynany qamtidy.
Sūraq: İǧtikaf qanşa uaqytqa sozylady?
Jauap: Uäjıp iǧtikaftyŋ eŋ az uaqytyn imam Äbu Hanifa bır kün dep körsetken. Öitkenı uäjıp iǧtkafta oraza ūstau şart. Al näpıl iǧtikafta bır künnen az uaqyt dep jazylǧan. Hanafi mäzhabynda pätuaǧa negız bolǧan közqaras boiynşa otyrmai türegep jürıp te näpıl iǧtikaf jasauǧa bolady.
Sūraq: Oraza ait künı qandai amaldar jasalady?
Jauap: Oraza ait künı ait namazyna deiın pıtır sadaqasyn berıp ülgeru kerek. Namazǧa şyǧar aldynda ǧūsyl qūiynyp, ätırlenıp, jaŋa kiım kiıp, qūrma jep, quanyş pen şattyq köŋıl-küimen täkbır aityp, meşıtke barady. Ait namazyn oqidy. Oraza ait kezınde mūsylmandar bır-bırın qūttyqtap, merekelık dastarqan jaiyp, tuystar men dos-jarandardy qonaq etedı.
Sūraq: Oraza ait merekesı künı säresıge tūryp, auyz bekıtu qajet pe?
Jauap: Mūsylmandar arasynda «Oraza ait namazyna baru kezınde ädettegıdei säresın ışıp, auyzdy bekıtıp baru kerek» degen tüsınık keŋ taraǧan. Alaida Ait künı ramazandaǧydai säresın ışudıŋ qajetı joq. Kerısınşe, ait namazyna şyǧarda taq etıp bır, üş, bes, jetı qūrma jep şyǧu Paiǧambarymyzdyŋ sünnetı bolyp tabylady.
Sūraq: Ait künderı oraza ūstauǧa bola ma?
Jauap: Oraza aittyŋ bırınşı künı jäne Qūrban aittyŋ tört künınde oraza ūstau – tahriman mäkrüh, iaǧni tyiym salynady. Öitkenı būl – Allanyŋ bızge syilaǧan merekesı, toilau jäne quanyş künderı. Al orazanyŋ qazasyn aittan keiın kez kelgen künı, kelesı jyldyŋ oraza aiyna deiın öteuge bolady.
Sūraq: Ait künı tuǧan nemese qaitys bolǧan adam üşın pıtır beru mındet pe?
Jauap: Ait künı taŋ atqanǧa deiın qaitys bolsa, pıtır sadaqa beru uäjıp emes. Al eger taŋ atqannan keiın dünie salsa, artynda qalǧan tuystary qaitys bolǧan kısınıŋ malynan öteidı. Sol sekıldı ait künı taŋ atpai düniege kelgen säbige pıtır sadaqasy – uäjıp. Al taŋ atyp qoiǧan soŋ tuǧan balaǧa uäjıp emes.
Sūraq: Şäuäl aiynyŋ orazasynyŋ ükımı qandai?
Jauap: Şäuäl aiynyŋ orazasy näpıl oraza bolyp tabylady. Iаǧni, mūny ūstau eşkımge mındet emes, adamnyŋ öz yqtiiarynda. Degenmen, mūny ūstamaǧan adam Paiǧambarymyzdyŋ hadisınde aitylǧan bır jyldyq orazanyŋ sauabynan qūr qalady.
Sūraq: Şäuäl orazasyn arasyn üzbei ūstau kerek pe, älde, bölıp ūstauǧa bola ma?
Jauap: Oraza aittan keiın alty kündık orazany şäuäl aiynyŋ ışınde bölıp ūstauǧa bolady. Sondai-aq arasyn üzbei ūstauyna da rūqsat.
Sūraq: Zeket degenımız ne?
Jauap: Zeket – arab tılınen engen söz. Qazaqşaǧa audarǧanda «köbeiu, ösu, tazaru» degendı bıldıredı. Qūrannyŋ «Rasynda öz näpsısın tazartqan kısı tozaq otynan qūtyldy» degen, «Şams» süresınıŋ 9-aiatynda «öz näpsısın tazartqan» degen sözderde zeket sözı tazaru mänınde qoldanylyp tūr. Zeket degenımız – däuletı bar mūsylmannyŋ Allanyŋ razylyǧy üşın bailyǧynyŋ bır bölıgın şariǧatqa säikes jylyna bır ret Qūranda körsetılgen toptaǧy adamdarǧa beruı.
Sūraq: Zeket pen pıtır sadaqany özınıŋ mūqtaj bauyrlaryna, tuǧan-tuystaryna berse bola ma?
Jauap: Jalpy zeket pen pıtır sadaqany özınıŋ ata-anasyna, ata-äjesıne, balalaryna, nemerelerıne jäne jūbaiyna bere almaidy. Mūqtaj bolǧan bauyrlaryna, tuǧan-tuystaryna beruıne bolady. Tıptı, eŋ äuelı bauyrlaryna, tuystaryna berse ekı ese sauap alady. Hadiste: «Kedeilerge berılgen sadaqa – bır sadaqa. Al tuysqandarǧa berılgen sadaqa – ekı sadaqa. Bırınşısı sadaqa bolsa, ekınşısı tuysqanǧa jasaǧan jaqsylyq» delıngen.
Sūraq: Zeket qandai bailyqtan berıledı?
Jauap: Zeket üş türlı mal-mülıkten berıledı. Bırınşı: altyn, kümıs, aqşa, sauda tauarlary jäne basqa da qūndy zattar. Ekınşı: tört tülık maldan: tüie, siyr, qoi, eşkı. Üşınşı: egındık jäne jemıs-jidekterden zeket berıledı.
«Ramazanǧa qatysty 200 sūraq» atty kıtapşadan daiyndaǧan
Tölen TILEUBAI
