Astana – ūlttyq tarihymyzdyŋ jaŋa şynaiy şejıresı, maqtanyşy, täuelsızdıktıŋ simvoly. Jaŋa Astana halyqtyŋ ruhani serpılısın oiatyp, qazaqtyŋ eŋsesın köterdı. Jalpy, jaŋa astana qalyptastyru memlekettık mūrattardan, ūlt müddesınen tuǧan ūly ideia ekendıgın esten şyǧarmauymyz kerek. Būl – Elbasynyŋ eldık mūrattardy közdegen köregen şeşımı. Astananyŋ bolaşaǧy tek qūrylys salumen, sol qūrylys salu arqyly ırgesın keŋeitumen ǧana ölşenbeidı. Astananyŋ bolaşaǧy halyqaralyq, tıptı, älemdık deŋgeidegı basqosulardyŋ alaŋy boluymen daralanbaq. Qazırgı älemdık qauymdastyq XXI ǧasyrdaǧy dübırlı jiyndarda Astana deklarasiiasy, Astana qūryltaiynyŋ şeşımı, Astana konferensiiasynyŋ ūiǧarymy degen siiaqty saiasi mazmūnǧa süienude.
Keşegı EQYŪ Sammitı 11 jylǧy daǧdarystan soŋ, Astana deklarasiiasymen tüiındeldı. BŪŪ-dan keiıngı eŋ ırı sanalatyn İslam konferensiiasy ūiymy İslam yntymaqtastyq ūiymy bolyp Astanadaǧy basqosu barysynda özgertıldı. Būl Astananyŋ älemdık saiasatta şeşım şyǧaratyn bedeldı arenaǧa ainalǧanyn körsetıp otyr.
Endeşe, Astananyŋ bolaşaǧy düniejüzılık saliqaly saiasatty damytuymen tıkelei bailanysty bolmaq.
Degenmen, jaŋa qalanyŋ körkeiıp damuymen bırge, özıne ǧana tän äleumettık-ekonomikalyq problemalary tuyndaǧany da belgılı. Bılım beru, densaulyq saqtau, jūmyspen qamtu siiaqty salalardyŋ qai-qaisysynda bolmasyn qiynşylyqtar tuyndady. Astana – jaŋa bolaşaqtyŋ qalasy, sondyqtan mūnda jaŋa jūmys oryndaryn ızdep jas mamandar, şaǧyn jäne orta biznestıŋ jaŋa közderın ızdep käsıpkerler, t.s.s. köptep kelude.
Elımızdıŋ tükpır-tükpırınen jahandyq qarjylyq daǧdarys pen qūrylys obektılerınıŋ toqtap tūruyna qaramastan aǧylyp kelıp jatqan adam sany tolassyz. Bügıngı Astana men būrynǧy Aqmolanyŋ arasy jer men köktei. Halqy 300 myŋǧa jetpeitın Astana bügınde 800 myŋǧa juyq qazaqqa şūraily meken bolyp otyr.
Astana qalasynyŋ äkımı İmanǧali Tasmaǧambetovtyŋ aituynşa, «Astanaǧa jylyna 40 myŋ adam köşıp keledı eken. Kez kelgen elde halyq sanynyŋ ösuı nemese azaiuy, köşı-qon, säbidıŋ düniege keluı nemese şetıneu tendensiialary äleumettık transformasiialarǧa, ekonomikalyq özgerısterge eleulı äser etedı.
Mäselen, joǧaryda körsetılgen tūraqty demografiialyq ösu jaǧymdy jaŋalyq bolǧanymen, astanalyqtardyŋ eŋ özektı de ötkır mäselelerınıŋ bırı – jūmyssyzdyq, mektepter, balabaqşalar, baspana jetıspeuşılıgın tudyrdy.
Astana tūrǧyndaryn jūmyspen qamtamasyz etu problemasy bügıngı taŋdaǧy eŋbek naryǧynda özektı mäselelerdıŋ bırıne ainalyp otyrǧany jasyryn emes. Sondyqtan Elbasy «Äleumettık-ekonomikalyq jaŋǧyrtu Qazaqstan damuynyŋ basty baǧyty» dep atalatyn Joldauynda elımızdegı halyqtyŋ äleumettık problemalaryn belsendı türde şeşu üşın Ükımette jūmyssyzdyqpen kürestı bırınşı orynǧa qoiyp otyr. Älemnıŋ ärtürlı elderınde bolyp jatqan jaǧdailarǧa nazar audaratyn bolsaq, qarjylyq daǧdarystyŋ saldarynan dünie jüzınde jūmyssyzdyqtyŋ beleŋ alyp otyrǧanyna köz jetkızemız.
Sondyqtan jūmyssyzdyq mäselesı ülken äleumettık ekonomikalyq qaterge ainalyp ketu qaupı joiylǧan joq.
Astana qalasynyŋ halyqty jūmyspen qamtu men äleumettık baǧdarlamalar basqarmasynyŋ däiekterıne säikes 2008 jyly jūmyspen qamtuǧa kömek sūrai tırkelgenderdıŋ sany 11 130 adam bolsa, 2011 jyly jūmyspen qamtu organyna tırkelgenderdıŋ sany 14 855 adam, sonyŋ ışınde 8 myŋy jastar bolyp otyr.
Iаǧni, būl degenımız – jalpy jūmyssyzdardyŋ 50%-yn qūraidy degen söz. Osy faktını esepke ala otyryp, qala äkımşılıgı tarapynan jūmyssyzdardyŋ ärtürlı därejedegı esebıne orai, bos jūmys oryndarynyŋ järmeŋkesın ötkızudı, qala mekemelerı men öndırıs oryndaryndaǧy bos jūmys oryndarynyŋ derekter qorlaryn qūrastyrudy, jūmys beruşı men jūmyssyzdar arasyndaǧy tıkelei bailanysty qosa otyryp, bırqatar şaralar qabyldanyp jatyr. Jūmys ızdegenderdıŋ bastapqy alynǧan bılımı men jūmys täjıribesı ärdaiym bos jūmys oryndaryndaǧy qyzmettıŋ talabyna säikes kelmegendıkten, käsıbi baǧdarlau, mamandardy qaita daiarlau kursynan ötkızu tiianaqty qolǧa alynuda.
Joǧary oqu ornyn endı ǧana tämamdap, eŋbek ötılın jinap ülgermegen studentter men kolledj oquşylary üşın oqudan bos uaqytynda jūmysqa ornalastyru üşın «Jastar täjıribesı» qarastyrylǧan. Jastar täjıribesı keşegı studentterge mamandyǧy boiynşa bastapqy jūmys täjıribesın aluǧa mümkındık beredı. Joldama bıtıruşınıŋ kelısımımen biudjet esebınen eŋbekaqysy tölenetın 6 ai merzımge berıledı. Būl baǧdarlamanyŋ neǧūrlym tiımdı ekenın tömendegı körsetkışten köruge bolady: 2008 jyly Astanadaǧy JOO – 7940 maman bıtırıp şyqqan, osy jyly jūmysqa ornalasqandar sany – 6975 (87,8%), – 109 maman «Jastar täjıribesıne» j ol da ma a ld y. 2009 j yl y būl körsetkış 8083 myŋǧa jettı, jūmysqa ornalasqandar sany – 7006 (86,7%), joldama alǧandar – 1337.
2010 jyly – 8425 maman bıtırse, jūmysqa ornalasqandar – 6943 (82,4%), joldama alǧandar sany – 1948. 2011 jyly – 9614 maman bıtırdı, jūmysqa ornalasqandar – 7823 (81,4%) jäne joldama alǧandar – 783 [8].
Bügınde qala äkımşılıgı jastarymyzǧa naqty järdem beru üşın käsıptık daiarlau, qaita daiarlau jäne qabılettılıgın arttyrudy 57 mamandyq boiynşa qolǧa alǧan. Ekınşı özektı problema – tūrǧyndardy balabaqşamen qamtu mäselesı. 2012 jyldyŋ 9 aqpanynda Astana qalasynyŋ äkımı elorda tūrǧyndarymen esep beru kezdesuın ötkızıp, öz sözınde, jalpy, Astanada öte qyzyq jaǧdai qalyptasyp otyr: bir jaǧynan, būl, ärine, köŋil quantady, ekinşi jaǧynan, tiisti qiyndyqtar tuyndatady. 2006 jyly balabaqşa kezeginde – 8 myŋ bala, 2008 jyly – 28 myŋ, al, 2012 jyldyŋ 1 qaŋtarynda 52 myŋ bala tūr. Mūndai bala sanynyŋ köptigi men kezektiŋ ösip ketui, birinşiden, migrasiialyq aǧynyŋ äserınen. Ekinşiden, soŋǧy jyldary bizde bala tuu körsetkişi kürt köterilip, ösim joǧarylady. Ötken jyly bizdiŋ qalada 19000 säbi düniege keldi. Ärine, būl – jas otbasynyŋ bolaşaqqa nyq senimdiligin körsetedi äri qalamyz üşin de, memleketimiz üşin öte jaqsy körsetkiş. Al, ekinşi jaǧynan, bala tuu körsetkişiniŋ kürt ösuine bailanysty problemalardy ūsynyqty şeşudi talap etedi.
QR Prezidentı N.Ä.Nazarbaevtyŋ bastamasymen ıske qosylǧan «Balapan» baǧdarlamasynyŋ aiasynda 2010 jyly tek Astananyŋ özinde – 50, 2011 jyly 33 ärtürli ülgidegi mektepke deiingi mekemeler aşyldy. Osylaişa eki jyldyŋ işinde 83 balabaqşa iske qosylyp, 20 myŋnan asa qosymşa oryn jasaqtaldy. Osy jyly tek memlekettik biudjettiŋ esebinen 10 balabaqşa salynuda. Būl – jeke balabaqşalar men mini-ortalyqtardy esepke almaǧanda, qosymşa 3 myŋ oryn aşylady degen söz.
Elordasy Astana qalasynda jalpy elımızge tän, sonymen qatar özındık erekşelıkterı bar äleumettık-ekonomikalyq problemalar jeterlık.
Elbasynyŋ syndarly saiasaty būl mäselelerdı örşıtpei, der kezınde şeşımın tabuyna, halyqtyŋ äleumettık-ekonomikalyq jaǧdaiyn jaqsartuǧa baǧyttalǧan. Elordamyz Astananyŋ damuyna qarap bükıl memleketımızdıŋ damuy turaly oi tüiuge bolady. Demek, alda atqarylar ıster köp. Mūndai auqymdy şaralardyŋ üdesınen şyǧu üşın bızge qoǧamnyŋ tūraqty jäne auyzbırlıktıŋ boluy qajet dep oilaimyn.
Olai bolsa, ärqaisysymyz özımızge jüktelgen mındetterge asa jauapkerşılıkpen qarap, bas qalamyzdyŋ, demek, elımızdıŋ körkeiuıne öz ülesımızdı qosu – azamattyq paryzymyz.
Aitbala ÄBENOVA,
Memleket tarihy institutynyŋ ǧylymi qyzmetkerı
