Äleumet

Qaiym Mūhamedhanov köşesı



Elordanyŋ «Jaǧalau» tūrǧyn alabynda Şyŋǧys Aitmatov pen Ūlbike aqyn köşelerı aralyǧyn jalǧap tūrǧan, būrynǧy jobalyq atauy E250 köşe tarihi tūlǧa Qaiym Mūhamedhanovtyŋ esımımen atalady. Sondai-aq Qazaq biznes jäne tehnologiia universitetınıŋ qabyrǧasyna ǧalymnyŋ eskertkış taqtasy ılıngen.

Körnektı ǧalym, abaitanudy ǧylymi negızdeuşı, şäkärımtanudyŋ negızın qalauşy, tekstolog, ūstaz, aqyn, jazuşy, dramaturg, ädebi audarmaşy, qoǧam qairatkerı Qaiym Mūhamedhanov (Ǧabdulqaiym) 1916 jyly 5 qaŋtarda Semei qalasynda düniege kelgen.
Ädebietke 1930 jyldyŋ orta şenınde kelgen ol alǧaşqyda öleŋ-jyrlar, dramaturgiia janrynda bırqatar şyǧarmalar jazdy, tärjıme jasaumen de köbırek şūǧyldandy. 1941 jyly Semei pedagogika institutynyŋ filologiia fakultetın bıtırdı. Köp jyl ädebiet pänınıŋ mūǧalımı, Abai mūrajaiynyŋ direktory qyzmetın atqardy, «Abaidyŋ ädebiet mektebı» taqyrybyna kandidattyq dissertasiia qorǧady (1951). Abai töŋıregındegı ataqty änşıler: Kökbai, Aqylbai, Maǧauiia turaly, ötken zamannyŋ keibır mūralary jaiynda zertteuler, kölemdı maqalalar jazdy. «Abaidyŋ aqyn şäkırtterı» atty tört kıtaptan tūratyn jinaq qūras­tyrdy. «Abai» jurnalynyŋ qaita jaryq köruıne köp eŋbek sıŋırdı. Abai jäne Şäkärım – sözderınıŋ tüpnūsqasyn saqtaǧan maitalman pedagog, tyiym salynǧan kezeŋge qaramastan jüzdegen jazbalardy saqtap qalǧan tūlǧa. 1951 jyly Abai mektebın saqtap qalu äreketterı üşın repressiia men azapty bastan keşırdı. Sol üşın de 1951 jyly qamauǧa alynyp, Semei, Almaty türmelerınde, Qaraǧandy lagerınde otyrdy.
«Tolqyn», «Maidannan maidanǧa», «Er Bılısbai» pesalarynyŋ avtory. Äzerbaijan dramaturgı U.Gadjibekov­tyŋ «Arşin mal alan», tatar jazuşysy Ş.Kamaldyŋ «Qajy äpendı üilenedı» pesalaryn qazaqşalaǧan.
1996 jyly «Abai» ensiklopediiasyn şyǧarudaǧy eŋbegı üşın QR Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty atandy. Qazaq KSR Gimnınıŋ avtory, KSRO Jazuşylar odaǧynyŋ müşesı, ädebi audarmaşy, Semeide Abaidyŋ mūrajaiyn ūiymdastyruşy, Qazaqstannyŋ Memlekettık syilyǧynyŋ, Jazuşylar odaǧy syilyǧynyŋ, Halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧynyŋ jäne Halyqaralyq Abai akademiiasynyŋ (London) Altyn medalınıŋ iegerı, professor, KSRO jäne Qazaqstan halyq aǧartu ısınıŋ üzdıgı; Semei qalasynyŋ, Aiagöz, Jaŋasemei, Abai audandarynyŋ Qūrmettı azamaty; jariialanǧan 800-den asa ǧylymi eŋbektıŋ avtory.
Äkesı Mūhamedhan Seiıt­qūlov öz zamanynyŋ közı aşyq, kökıregı oiau azamaty edı. Onyŋ üiınde Şäkärım Qūdaiberdıūly, Mūhtar Äuezov, özge de Alaş qairatkerlerı jiı bas qosatyn. Mūhamedhan Semeide şyǧyp otyrǧan «Saryarqa» gazetı men Jüsıpbek Aimauytov pen Mūhtar Äuezovtıŋ basşylyǧymen şyqqan «Abai» jurnalyn qarjylandyryp otyrdy. Söitken äke ötken ǧasyrdyŋ otyzynşy jyldary «halyq jauy» atanyp, atylyp kettı.
Kezınde ūlt ūstazy Ahmet Baitūrsynūly Qaiym turaly «Būl bala bızdıŋ esımızdı jaŋǧyr­tady» degen eken. Qaiymnyŋ özı «Ölsem, Alaş azamattarynan janym artyq emes» dep jazyp ketken. Onyŋ ömırı men taǧdyry – tuǧan elge qyzmet etu men adam boiyndaǧy ruhtyŋ asqaqtyǧyna, ar-namystyŋ tazalyǧyna mysaly bolyp tabylady.




Taǧyda

admin

«Astana aqşamy» gazetı

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button