Aldaǧy jeltoqsan aiynda ötetın Astana qalalyq mäslihatynyŋ kezektı sessiiasynyŋ qarauyna elordadaǧy ekologiialyq qauıpsızdık jäne qorşaǧan ortany qorǧau mäselesı şyǧarylady. Osyǧan orai mäslihat deputattary bırneşe nysandy aralap şyqty. Olardyŋ qatarynda qoqys öŋdeu zauyty, oǧan jaqyn ornalasqan ekologiialyq poligon jäne «Astana – Kögaldandyru qūrylysy» aksionerlık qoǧamyna qarasty №1 tälımbaq boldy.
QOQYS ÖŊDEU QUATY ARTADY
Deputattar aldymen qoqys öŋdeu zauytynyŋ tynys-tırşılıgımen tanysty. Būl käsıporyn jūmysy jyldar boiy maŋdymai qoidy. Byltyr «KazRecycleService» JŞS tiıstı şaruany qolǧa aldy.
«2016 jyldyŋ şıldesınde jūmysymyzdy bastadyq. Zauyt künıne 800 tonna qoqys qabyldaidy. Negızınen, quaty 1200 tonnaǧa jetedı. Qazırgı taŋda sūryptau, öndırıstık, ekomaqta sehtary jūmys ıstep jatyr. Piroliz sehyn jaŋa jyldan keiın tolyq quatyna ıske qospaqpyz. Jūmysşylardyŋ sany – 200. Bügınderı plastiktı, polietilendı öŋdeimız. Odan soŋ qaǧazdy öŋdep, ǧimarattardy jylytuǧa arnalǧan ekomaqtany şyǧaramyz» deidı kompaniia bas direktorynyŋ kömekşısı Qanat Baiymbetov.
Salystyrmaly türde alǧanda, byltyr tūrmystyq qaldyqtardy öŋdeu quaty 5 paiyzdan aspaityn. Bügınderı būl körsetkış 15 paiyzǧa jettı. Zauyt basşylyǧynyŋ sözınşe, 2020 jyly ony 75 paiyzǧa jetkızu josparlanyp otyr.
JAǦAR MAIDAN OTYN ÖNDIRILEDI
Sondai-aq, 1,5 gektar aumaqqa jylyjai salu da josparda bar. Būl jobany jüzege asyru üşın Latviia jäne Türkiia mamandary tartylmaq. Jylyjaida qyzanaq pen gülder ösırılmek.
Tolyqtai avtomattandyrylǧan piroliz sehyna ornatylǧan qondyrǧylardy Ukraina tehnologiiasymen Astanadaǧy «Sintez» käsıporny jasady. Mūnda öŋdeuge kelmeitın plastik, polietilen küidırıledı. Būǧan qosa, paidalanylǧan jaǧar mai öŋdeledı. Odan qazandyqtarǧa arnalǧan otyn şyǧady.
Zauyttaǧy özektı mäselelerdıŋ bırı – sumen qamtamasyz etu. Onyŋ sebebı, qazırgı taŋda käsıporynǧa su tasuşy kölıkpen jetkızılıp jür. Būl jait sehtardyŋ önımdılıgın bıraz tejep tūr.
Käsıporynnyŋ janynda ornalasqan ekologiialyq poligonǧa byltyr qaladan şyǧatyn qaldyqtardyŋ 95 paiyzy kömıldı. Biyl būl körsetkış 85 paiyzǧa tömendedı. Al 2020 jylǧa qarai ony 25 paiyzǧa deiın azaitu közdelıp otyr. Ol üşın qoqysty öŋdeu quaty artuy tiıs.
Deputattar ekopoligonǧa da bardy. Poligon qos qaptalǧa bölıngen. Onyŋ bır jaǧyna tūrmystyq qaldyqtar kömılse, ekınşı jaǧyna qūrylys qaldyqtary kömıledı.
«Tūrmystyq qaldyqtar aumaǧyndaǧy bırınşı ūiaşyq tolyp qaldy. 2006 jyly salynǧan ol 3 million tonnaǧa arnalǧan edı. Sol sebepten janynda 2 million tonna qoqysty kömuge jetetın ekınşı ūiaşyq salynyp jatyr. Jylyna 300 myŋ tonnadai kömetın bolsaq, būl ūiaşyq jetı jylda tolady. Būl aumaqqa, negızınen, 1974 jyly qoqys poligony salynǧan. Bıraq qaldyqtardy kömetın tehnologiia saqtalmady. Bız tiıstı talaptardy saqtap otyrmyz. Negızınen, şetelde halyqqa qoqysty äkelıp, tapsyrǧany üşın aqşa tölenedı. Al bızde kerısınşe, halyqtan alynady. Būl mäselenı de retteuge tiıstımız» deidı ekopoligon direktory Dulat Öskenbaev.
BOTANİKALYQ BAQTY JAINATTY
Astanadan Qaraǧandyǧa aparatyn küre joldan şetkerırek №1 tälımbaq ornalasqan. Astanaǧa äkelınıp, otyrǧyzylatyn aǧaştar men köşetter sol jerde ösırılıp, baptalǧan. Mäselen, qalaǧa sän berıp tūrǧan Botanikalyq baqtaǧy aǧaştardyŋ 98 paiyzy osy tälımbaqtan alynǧan.
Tälımbaqtyŋ jalpy audany 349,5 gektardy alyp jatyr. Mūnda aǧaştar men köşetterdıŋ 50-den astam tūqymy ösedı. Olardyŋ arasynda üieŋkınıŋ, terektıŋ, şyrşanyŋ, almanyŋ, şegırşınnıŋ tür-türı, qaiyŋ, qyzyl şeten, emen, qaraǧai, jöke, şaǧan, t.b. aǧaştar bar.
«Isımız qys tüsıp, jer qatqanşa toqtamaidy. Aǧaştardy ösırıp, baptau oŋai jūmys emes. Bır jerge otyrǧyzǧannan keiın orynnyŋ üş-tört ret auystyruymyzǧa tura keledı. Qazylyp alynyp, Astanaǧa jöneltılgen aǧaştardyŋ ornyn da bos qaldyrmauǧa tiıstımız. Äitpese, qorymyz tausylady. Jerdıŋ qūnaryn arttyru jūmysy da bar. Aǧaştar japyraǧyn jaiǧanda, bır-bırıne jaqyndap ketedı. Būl – öte ziiandy. Sondyqtan aralaryn aşudy da jasaimyz» deidı tälımbaqtyŋ basqaruşysy, osy jerde otyz jyldan astam tapjylmai jūmys ıstep kele jatqan Gennadii Li.
Onyŋ aituynşa, köp aǧaş türlerı öte baiau ösedı. Mysaly, şyrşa 5 jylda 20 santimetrge ǧana jetedı. Osydan on jyldai būryn Astanaǧa kädımgı japyraqty aǧaştardy jöneltudı azaityp, onyŋ ornyna qylqan japyraqtylardy köbeitu şeşıldı. Sondyqtan şyrşalar köp egıldı. Mūnda aǧaştardy qamyspen baulau da jasalady eken. Onyŋ sebebı, maŋaiyndaǧy köp qoian aǧaştarǧa «jaudai tiıp» kemırıp tastaidy.
TÄLIMBAQ TÜITKILDERI
Tälımbaqta būl künderı toqsan adam jūmys ısteidı. Arnauly tehnikanyŋ sany – 12. Mūnda da su mäselesı bar. Aǧaştardy suaru üşın su tasuşy kölık keledı.
«Tälımbaqta joldar joq. Arnauly tehnika da jetıspeidı. Bar tehnikanyŋ köbı de eskırgen. Bıreuı būzylatyn bolsa, eŋbek önımdılıgı tömendeidı. Tehnikany jöndeitın jyly bokstar da joq. Qūral-saimandar da qymbat. Bızdı qarjylandyru ūlǧaitylsa degen tılegımız bar» deidı «Astana – Kögaldandyru qūrylysy» AQ basqarma töraǧasy Ädılhan Äbıldinov.
Käsıporyndardy aralau qorytyndylary, anyqtalǧan tüitkılder endı Astana qalalyq mäslihatynyŋ aldaǧy kezektı sessiiasynda qaralady.
P.S: Keşe Astana qalalyq mäslihatynyŋ tūraqty komissiialarynyŋ qoǧamdyq tyŋdaulary öttı. Onda qala audandaryndaǧy uchaskelık inspektorlardyŋ qoǧamdyq tärtıp pen qoǧamdyq qauıpsızdıktı qorǧau jaiy qaraldy. Būl turaly gazettıŋ kelesı nömırınen tolyǧyraq bılesızder.
Amanǧali QALJANOV
