Sanasyn sabaqtan aryltyp, balalyq şaqtyŋ aralynda alaŋsyz sairandaudy armandamaityn bala joq. Auyl balasy Qojadai qyryqtyqqa, şöp şabuǧa şabylyp jatpasa da kekilin künge süidirip, tabanyn qūmǧa küidire alatyn ülken mümkındıkke ie. Qala balasy şe? Olar ne ısteidı? Apasynyŋ auylyna barǧanda, aldynan şyǧatyn aq qoşaqandar qaldy ma özı? Jazǧy demalysynyŋ jartysyn ötkızıp tastaǧan qala balalary qazır qaida, qalai demalyp jür? Äŋgıme – osy jaiynda.
Astana qalasy boiynşa 83 mekteptıŋ janynan aşylǧan lagerler 29 mamyr men 23 mausym aralyǧynda jūmys jürgızdı. Oǧan 1-4-synyptarda oqityn 45 000 bala qatysty. Lagerlerdıŋ barlyǧy derlık ekı auysymda jūmys ısteidı. Är bala kündelıktı tamaǧy üşın 500 teŋge tölese, az qamtylǧan otbasylar üşın būl 319 teŋgenı qūrady. Mektep janyndaǧy lagerler №2, 29, 31 mektepterde ūiymdastyrylǧan joq. Öitkenı būl mektepterde biyl kürdelı jöndeu jūmystary jürude. Mektep jasyndaǧy balalardyŋ şyǧarmaşylyq äleuetın damytyp qana qoimai, densaulyǧyn nyǧaituǧa, sauyqtyruǧa, olardyŋ boiynda salauatty ömır süruge yntasyn qalyptastyruǧa, tıptı, balalardyŋ eresekter tarapynan qarausyz qalǧan bos uaqytyn qysqartu üşın būl demalystardyŋ maŋyzy zor.
Aqyly demaluǧa mümkındık köp
Qalalyq Bılım basqarmasy qosymşa bılım beru jäne tärbie jūmystary bölımınıŋ jetekşı mamany Erkökşe Kafizov: «Osy jaz boiy jürgızıletın 5 auysymnyŋ 3 auysymy äleumettık jaǧdaiy tömen balalar üşın tegın ūiymdastyryldy. Aqmola oblysy Ereimentau audanynyŋ Alǧabas auyly maŋynda ornalasqan «Batyr» şatyrly lagerınıŋ 3 auysymynda 12 mausym men 20 şılde aralyǧynda 375 jetım balaǧa, az qamtylǧan otbasylarynan şyqqan balalarǧa tegın demalys ūiymdastyryldy. Lager turistık-ölketanu jäne ekskursiialyq, dene şynyqtyru-sauyqtyru qyzmetın de qosa atqarady» deidı. 29 mamyr men 10 şılde aralyǧynda «Balalar qalasy» men Oquşylar saraiyndaǧy «Jazǧy demalys akademiiasynda» demalys ūiymdastyrylǧan. Qūny – 20000 teŋge. 12 künnen tūratyn lagerde oqytu, jüzu elementterı, syrǧanau, mūzdaǧy sabaqtar, lingvistika, bastauyş şahmat, interaktivtı park, beineleu önerı, teatr studiiasy syndy türlı üiırmeler qamtylǧan.
Mahambet Ötemısūly atyndaǧy Oquşylar saraiynda jürgızıletın «Jazǧy şyǧarmaşylyq mektebı» jobasy da oquşylar üşın öte qyzyqty bolypty. Tek balalardyŋ şyǧarmaşylyq, tanymdyq jäne ziiatkerlık qabıletterın, bastamalary men müddelerın, ūiymdastyrylǧan demalys üşın qolaily jaǧdai jasai otyryp, qyzyqty demalys ūiymdastyrudyŋ aqyly ǧana jüruı janǧa batady. Endı qaraŋyz. Balalardyŋ jazǧy demalysy 90 kün. Olar mektep janyndaǧy lagerlerde 10 kün ǧana boldy. Aqyly lagerlerdıŋ özı uaqyttaryn aiaqtap, balalardyŋ naǧyz bos uaqyty bastaluda. Būl on künde oiyn balasynyŋ qūmary qandy ma? Qysqa ǧana uaqytta qandai demalysty sezınıp ülgerdı?
Ata-analar uäjı
«Menıŋ balam №74 mektep janyndaǧy lagerge bardy. 5 myŋ teŋge töledık degen aty bolmasa, jalpy demalysymyzǧa 20-30 myŋ teŋge kettı. Men osy on künımız aiaqtalǧan kezde ökındım. Osy aqşaǧa qala syrtyndaǧy jeke menşık lagerlerdıŋ bırıne jıberuge bolatyn edı. Mekteptı de tüsınuge bolady. Olar ne ıstei alady? Tamaǧy tölengen. Endı jetekşılerı toptaǧy balalardyŋ demalysy qyzyqty ötsın dep är künı är jerge apardy. Aqyly avtobustar jaldady. Onyŋ syrtynda basseinge barsa 4 myŋ, sirkke barsa 500 teŋge, oiyn-sauyq ortalyqtaryna barsa 2 myŋ… mıne, osylai kün saiyn aqşamen baryp otyrdy. Qatarynan qalmasyn dep berdık. Bıraq balamnan estuım boiynşa, aqyly qydyruǧa bara almaǧan balalar topta qalyp ketedı eken. Dostary keşegı künnıŋ qyzyǧyn jyrlap jatqanda, qyzyǧyp otyratyn lagerdıŋ balalarǧa nege keregı bar? Jalpy demalystyŋ özı tek aqşamen bailanysty. Aqşaŋ bolsa, jaqsy jerge qydyrtyp, demaldyrasyŋ. Bolmasa aulada jürgenın qanaǧat tūtasyŋ» deidı Gülnūr esımdı qala tūrǧyny.
Aulada asyr salyp jürgen balalardyŋ ata-analary uäjderın mūnymen bıtırmedı. «Menıŋ küieuım taksist. Özım üidemın. Üş balamyz bar. Bır demalsyn dep ortalyqqa saiabaqqa aparǧanymyzda üşeuıne 30 myŋ teŋge jūmsadyq. Ondaǧy attraksiondar qymbat. Ünemdep oinatqannyŋ özınde osynşa qarjymyz jelge ūşty. Myna oiyn alaŋdaryn rettep, jaqsy jasap berdı. Soǧan quanyp otyrmyz. Jazǧy demalysymyz osy aulada ötedı endı. Öitkenı aqyly lagerlerge tıptı jaǧdaiymyz kelmeidı» deidı Samal esımdı kelınşek.
Zaŋǧa özgerıs qaşan enedı?
Mıne, qala balasynyŋ jaiy osyndai. Jetım, ata-anasynyŋ qamqorlyǧynan aiyrylǧan, äleumettık az qamtylǧan jäne köp balaly otbasydan şyqqan balalardyŋ demalysyn jäne qamtyluyn ūiymdastyrudy memleket jaqsy jolǧa qoidy deiık. Oǧan bölıngen qarjy da özınıŋ ornyn tabar. Sonda basqa balalar ne ısteidı? Olardyŋ demalysymen ata-anasynyŋ ǧana basy auyra ma?
Soŋǧy jyldary bırınen soŋ bırı jarysa boi kötergen jaŋa mektepterımızde demalysty ūtymdy ūiymdastyruǧa arnalǧan qajetti alaŋdar, täjiribeli mamandar, studentter, eriktiler, bos kabinetter men zaldar barşylyq. Bıraq bızde osylardyŋ özın paidalanu üşın normativtik qūqyqtyq aktige özgerister engizu qajet eken. «Būl jūmysty retteu kerek. Qamqorşylyq keŋestiŋ baqylauymen jazǧy demalysty ūiymdastyru üşin mektepke oqu ornynyŋ mülkin öz erkimen basqaru qūqyǧyn beru kerek. Aldaǧy uaqytta balalardyŋ demalyspen qamtyluyn ūlǧaitu maqsatynda jedel şaralar qabyldau üşin Bilim turaly zaŋǧa özgerister engizemiz» degen edı Bılım jäne ǧylym ministrı Erlan Saǧadiev öz sözınde. Būl özgerıs endı qaşan enedı? Uaqytty sozyp jürgende, ekı qoldy bos qoiyp jürgen oquşylarymyzdyŋ äserınen oryn alǧan oqiǧalar köbeiıp ketpese jarady.
Oiynǧa qūmardyŋ bärı oquşy
Oqiǧa degennen şyǧady, bos bala paidaly ıs qylyp, jaqyndaryn jerge qaratpasa jaqsy, ärine. Olai bolmasa, köşe kezıp, türlı qylmystyŋ oryn aluyna da öz ülesterın qosyp ketulerı mümkın. Işkı ıster ministrlıgınıŋ mälımetterıne sensek, byltyr jasöspırımder jasaǧan qylmys 11 paiyzǧa artqan. Jylyna 100 myŋ jetkınşek polisiialyq bölımşege kırıp şyǧady eken. 2015-2016 jyly jasöspırımder 3800 qylmys jasaǧan. İnternet klub dep at qoiyp, aidar taǧyp alǧandarymen tün aua oquşylardy osylai qarai tartyp tūratyn küş älı de köp. Jaz uaqytynda bos jürgen oquşylardyŋ osyndai qylmystarǧa barmauyn qadaǧalau da bügıngı künnıŋ basty taqyryby bolyp otyr.
Auylǧa bala syia ma?
Qala balasy būrynǧydai auylǧa qarai aǧylmaidy. Onyŋ naqty sebepterıne kelsek, köbınıŋ auylda tuystary qalmaǧan. Ekınşıden, özderı aqqa jarymai otyrǧan auyldaǧy aǧaiyn qaladaǧy tuysyn jarylqauǧa kelgende qyrsyz. Üşınşıden, qalalyqtar özderı ösken auylǧa balalaryn jıberuge jüreksınedı. Bügıngınıŋ tynymsyz balalaryn qūdyqtan, joldan saqtaityn saqtyq şaralarynyŋ azdyǧyn alǧa tartady. Bırte-bırte qala balalary auylǧa syimai barady. Osyndai sebeptermen auyldyŋ ne ekenın bılmeitın balalar ösıp keledı.
P.S. Elımızdegı jazǧy demalys lagerlerınıŋ köbısı jekeşelendırılgen. Jekeşelendırılgen lagerlerge baru üşın berıletın joldamalardyŋ qūny memlekettık lagerlermen salystyrǧanda ekı esege qymbat. Osy sebeptı köptegen ata-analardyŋ öz balalaryn jekemenşık lagerlerge jıberuge qaltasy kötermeidı. Balalardyŋ jazǧy demalysyn dūrys ūiymdastyru köptegen tüitkıldı mäselelerdıŋ aldyn alatynyn eskersek, būl ıske bılım salasynyŋ ǧana emes, ırı kompaniialar jetekşılerınıŋ de kömekterı qajet.
Güljan RAHMAN
