Bärımızge belgılı, qan qysymymen («gipertoniia»: giper – artyq, köp; tonus – qysym, syǧym) jer şary tūrǧyndarynyŋ 40 paiyzy auyrady eken. Elımızdegı kardiologiia institutynyŋ 2015 jylǧy deregı boiynşa qazaqstandyqtardyŋ 27 paiyzy osy keselge şaldyqqan. Onyŋ 11 paiyzy ǧana därıger keŋesın eskerıp, em-domyn da üzbei, qalypty ömırın sürıp jatyr. Osy rette Astana medisinalyq universitetınıŋ internatura boiynşa ışkı aurular kafedrasynyŋ assistentı, №1 klinikalyq auruhananyŋ bazasynda kardiologiiadan sabaq beretın joǧary sanatty därıger-kardiolog Raihan Eşimhanovamen äŋgımelesıp, qan qysymyna qatysty adam aǧzasyndaǧy özgerıster men aurudyŋ aldyn alu jaiynda keŋes aldyq.
– Adam qan qysymynyŋ köterılu sebepterın anyqtap, tiısınşe emdelmese, būl tonometrdıŋ synap baǧanasy boiynşa körsetken jai sifrlar emes ekenıne köp ūzamai közı jetetın bolady. Alaida ol sätte keş boluy mümkın. Būl keselden jürek, mi, qan tamyrlary, büirek jūmysy zardap şegıp, onyŋ asqynuynan adam infarkt, insult alyp, tamyrlarynyŋ trombozy büirek qyzmetınıŋ jetkılıksızdıgıne alyp keluı mümkın.
Tonometrdegı joǧarǧy synap baǧanasy – sistolikalyq qysym, al tömengısı – diastolikalyq bolyp bölınedı. Eger medisinalyq tılmen tüsındırsek, joǧarǧy sistolikalyq qysym – jürek jiyrylǧannan keiın aǧyzylǧan qannyŋ tamyrlardy keŋeituımen tüsındırıledı. Dese de, būl tek jürektıŋ ǧana emes, jürektıŋ eŋ ülken tamyry – aorta qysymynyŋ qarsylasu küşıne bailanysty.
– Onda ärbır adamnyŋ qan qysymynyŋ sistolikalyq körsetkışı 130-dan, al diastolikalyq 80-90-nan joǧary bolmauy kerek. Ony bılemız. Bıraq sebepsız künde ölşep jatpaimyz. Al «davleniemız» köterılıp, därıgerge körıngende «gipertonikalyq kriz» dep jatady. Sonda qalai?
– Ökınışke qarai, būl auru ūzaq uaqyt boiy eşqandai klinikalyq körınıs bermeidı. Nauqastar aurudy asqynǧanda ǧana bılıp, därıgerdıŋ kömegıne jügınedı. Būl – adam aǧzasynyŋ maŋyzdy müşelerınıŋ saulyǧynyŋ tömendeuınıŋ naqty belgısı.
Mūnyŋ soŋy miokard infarktısı men insultke alyp barady. Statistikalyq mälımetter boiynşa qazır infarktpen salystyrǧanda insultten köz jūmyp jatqandardyŋ sany basym. Gipertoniianyŋ bastapqy kezeŋderınde bas müldem auyrmai, tek jūmys qabıletıŋız tömendep, ūiqyŋyz būzylyp, jaiau jürgende şarşap, şamaly entıguıŋız mümkın. Negızgı qauıp faktorlaryna temekı şegu, artyq salmaq qosu, qandaǧy qant deŋgeiınıŋ joǧarylauy, qimyl-qozǧalystyŋ az boluy jäne jiı strestık jaǧdailarǧa tüsu jatady. Qauıp tobyna 65-ten asqan erler men menpauzasy bastalǧan äielder kıredı. Qazır kesel jasaryp keledı.
Skriningten ötu kezınde qan qysymyn, qant qūramyn, jalpy holesterin mölşerın, dene massasynyŋ indeksın tegın tekseredı. Degenmen eger kenetten boiyn älsızdık jailap, aiaq-qoly men tılı ūiyp qalsa, onyŋ aldynda kışı däretı toqtap, jürek tūsy auyrlai bastasa, onda jedel järdem şaqyrǧan dūrys.
– Jedel järdem jetem degenşe qareket etu kerek bolar?
– Ärine, aiaqastynan qan qysymy köterılıp, sistolikalyq körsetkışı 160-tan asyp bara jatsa, jedel järdem jetkenge deiın kaptopril (25 mg) ışıp, qan qysymyn uaqytşa tez tüsıruge bolady. Ärı qarai tek därıgerdıŋ nūsqauymen emdeledı. Uaqytyly gipertoniiany emdeu jürektı, midy, tamyrlar men büirektı auyr asqynulardan qorǧaidy.
– Köbımız «davlenienıŋ» aldyn alyp kök şai ışemız. Sülık salyp, hidjama jasatamyz. Būl dūrys pa?
– Kök şaidyŋ däl gipertoniialyq auruǧa septıgı şamaly. Kerısınşe, köp su ışıp odan saiyn jürek jūmysyna auyrlyq jasauy mümkın. Būl em emes. Sülık, hidjama siiaqty halyq emderı bızdıŋ nauqastardy bıraz jaŋylystyrady. Odan bırşama oŋ özgerıs bolǧanymen, basty emdeu joly emes. Barlyq sozylmaly aurulardai gipertoniianyŋ da emı kündelıktı ışıp otyrǧan därı-därmekpen tüzeledı. Dūrysy, gipertoniiaǧa alyp keletın ädetterımızdı qaita qaraǧan jön.
Qazır qan qysymyn ölşeitın tonometrdı satyp aludyŋ qiyndyǧy joq. Eger qan qysymy tūraqty bolmai mazaŋyz ketse, därıgerge körıner aldynda üş kündei qan qysymyn tekserıp, qaǧazǧa jazyp otyryŋyz. Täulıgıne bes ret ölşegen dūrys.
