Qanǧa bökken Gaza

HAMAS pen İzrail soǧysyndaǧy gumanitarlyq üzılıs taǧy ekı künge ūzardy. Onyŋ alǧyşarty HAMAS ekı künde taǧy da 20 adamdy bosatuy tiıs. Ūzartu Qatar, Amerika Qūrama Ştattary jäne Egipet elderınıŋ ara-aǧaiyn boluymen jüzege asty. İzrail atysty toqtatu turaly kelısımdı naqty rastamaǧanmen, İzrail premer-ministrı Beniamin Netaniahudyŋ keŋsesı Twitter-de 50 palestinalyq äieldı bosatuǧa daiyn ekenın jariialady.

Kelısım taǧy ūzara ma?

Bır aptalyq tynyştyq būdan ärı sozyluy mümkın be? Keibır memleket basşylary osyǧan ümıttı, basty sebep retınde tūrǧyndarǧa gumanitarlyq kömek kerek ekenın alǧa tartyp otyr. Uaqytşa kıdırıs tapqan soǧysty bırjolata toqtatudyŋ jolyn qarastyru üşın osy aptada AQŞ Memlekettık hatşysy E.Blinken İzrailge jäne basyp alynǧan Batys jaǧalauǧa barady dep kütılude. Bıraq sarapşylar beibıtşılıktıŋ auyly alys deidı, öitkenı İzrail HAMAS-ty tolyq jeŋudı közdeidı. Iаǧni qaqtyǧys älı bırneşe aptaǧa jalǧasuy mümkın.

Soǧysty uaqytşa toqtatu küşıne engen ötken jūmadan berı İzrail öz türmelerınde otyrǧan 3260 palestinalyqtyŋ arasynan 150 tūtqyndy üşke bölıp bosatty. Al Europa Odaǧy men AQŞ «terror ūiym» dep tanyǧan HAMAS toby özı kepılde ūstap otyrǧan 200-den astam tūtqynnyŋ arasynan 69 äiel men balany bosatty, onyŋ 51-ı – izraildık, 18-ı – şeteldık azamat.

Palestina tarihyndaǧy eŋ auyr qandy qyrǧyn

İzrail armiiasy «beibıt halyqqa tiıspeimız, bızdıŋ äskeri operasiia HAMAS-tyŋ közın qūrtuǧa baǧyttalǧan» dep mälımdegenmen, būl retkı qaqtyǧysta Gazadaǧy beibıt tūrǧyndar qynadai qyryldy. Naqtylap aitqanda, qazırge deiın 16 myŋ adam köz jūmdy, onyŋ 6000-nan astamy bala, 4000-nan astamy äiel degen mälımet bar. Osy jaǧdaiǧa bailanysty BŪŪ Bas hatşysy Antoniu Guterriş İzrail äue şabuyldary küşeigen saiyn Gaza sektory «balalar beiıtıne» ainalyp barady dep mälımdegen edı. Qazırge deiın HAMAS qarulylarynan qanşa adamnyŋ közı joiylǧany, qiraǧan ǧimarattardyŋ astynda qanşa adamnyŋ mäiıtı jatqany belgısız, İzrail tarapynyŋ mälımetınşe, on şaqty HAMAS qolbasşysynyŋ közı joiylǧan. Qaqtyǧys bastalǧannan berı İzrailde 1500-ge juyq adam qaza tapqan. Mūnyŋ 360-y – äsker. Degenmen äskeri sarapşylar İzrail äskerınen ölgenderdıŋ sany būdan äldeqaida köp boluy mümkın dep sanaidy.

7 qazannan berı İzrail Gazaǧa 32 myŋ tonnadan astam bomba tastaǧan. Demek, onyŋ quaty Hirosimaǧa tastalǧan bombadan 3 ese köp degen söz. İzrail armiiasynyŋ soqqysynan soltüstık Gaza, negızınen, jermen-jeksen boldy. Olar HAMAS qarulylary boi tasalady degen jeleumen tūrǧyn üilerge, äleumettık nysandarǧa, kerek deseŋız, emdeu, oqu oryndaryna deiın soqqy jasap, İslam universitetı, äl-Şipa auruhanasy siiaqty oryndardy da qiratty. Saldarynan emdeu, densaulyq saqtau salasy bükıldei tūralap, jaralanǧandarǧa, sondai-aq bosanǧan äielder men jaŋa tuǧan säbilerge de medisina qyzmetı körsetılmei jatyr. Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ mälımetınşe, Gaza sektoryndaǧy tūrǧyn üilerdıŋ 60 paiyzy qiraǧan. Qalanyŋ qūbyr jelısıne zaqym kelgendıkten, tūrǧyndar auyz sudan da taryǧyp otyr. Halyqaralyq qauymdas­tyq gumanitarlyq kömek qolyn sozǧanmen, bosqynǧa ainalǧan (1,7 million halyqtyŋ barar jer, basar tauy qalmai, bosyp ketken) qisapsyz halyqtyŋ qajetın qanaǧattandyra almai jatyr.

İzrail de qyspaqta qaldy

7 qazandaǧy HAMAS bastaǧan şabuyldy aiyptap, «būl Pales­tina halqyn ūjymdyq jazalauǧa sebep bola almaidy» dep mälımdegen Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ Bas hatşysy Antonio Guterriş düisenbı künı «palestinalyqtar öz tarihyndaǧy eŋ qasırettı tarihty bastan ötkerıp jatyr» dep mälımdedı. Sondai-aq ol taraptardy soǧysty jappai toqtatuǧa jäne HAMAS ūstaǧan barlyq tūtqyndy bosatuǧa şaqyrdy.

Qaqtyǧys bastalǧannan berı ­İzrail armiiasy jaulap alǧan Batys jaǧalauda da İzrail armiia­synyŋ qolynan qaza tapqandar köbeigen. Iаǧni 222 adamdy ­İzrail äskerı atyp öltırgen. Bırıkken Ūlttar Ūiymy gumanitarlyq üilestıru basqarmasy mūny 2005 jyldan berı rekordtyq körsetkış dep mälımdedı.

Soǧys bastalǧan kezde ­«HAMAS-ty tüp-tūqiianmen qūrtyp, Gazany jau küşınen jappai tazartamyn» dep örekpıgen İzraildıŋ de qazır aryny qaita bastady. Sebebı Gazadaǧy jerasty tonnelderıne bekınıp alǧan HAMAS qarulylary oŋai şaǧyla salatyn jaŋǧaq emes ekenın körsettı. «Äl-Aqsa su tasqyny» dep atalatyn operasiiany bastaǧan kezde-aq 20 minut ışınde Gaza sektorynan İzrailge 5000-nan astam zymyran atqan HAMAS būl joly soǧys taktikasyn jaŋalap, bırqydyru ozyq qarularǧa da qol jetkızgenın aŋǧartty. İzrail küşterı olardy Soltüstık Gazaǧa deiın tyqsyryp kelgenmen, qalanyŋ astyn tyşqannyŋ ını sekıldı qyryq tesık tonnelge ainaldyrǧan olar (keibır derekterde Gazadaǧy tonnelderdıŋ ūzyndyǧy 500 şaqyrymǧa deiın jetkenı aitylady) quatty qarsylyq körsetıp jatyr.

Qazır HAMAS-tyŋ İzraildı atqylauy toqtady. Bıraq soǧystyŋ alǧaşqy mezgılınde HAMAS atqan 10 myŋnan astam zymyrandy qaǧyp tüsıru üşın İzrail qyruar şyǧynǧa batty. Atap aitqanda, HAMAS qarulylary atqan zymyrandardyŋ qūny ärı ketse 3000 dollar bolsa, ony aspannan qaǧyp tüsırıp jatqan İzraildıŋ äue şabuylynan qorǧanu jüiesı – «temır kümbezdıŋ» bır snariadynyŋ qūny 30 myŋ dollardan joǧary.

«The Times of Israel» gazetınıŋ mälımetıne qaraǧanda, 7 qazannan bastap İzraildıŋ Gaza sektoryndaǧy soǧystyŋ bır kündegı şyǧyny kemınde 1 milliard şekeldı (şamamen 269 million AQŞ dollary) qūraidy eken. İzrail Qarjy ministrlıgınıŋ aldyn ala jasaǧan boljamynşa, būrynǧy qaqtyǧys­tarmen salystyrǧanda būl retkı soǧys İzrail ekonomikasyna ülken äser etedı. 28 qaraşa künı İzraildıŋ Ortalyq bankı özınıŋ makroekonomikalyq boljamyn jariialap, İzrail-HAMAS soǧysy İzrail ekonomikasyna şamamen 198 milliard şekel (53 mil­liard AQŞ dollary) şyǧyn äkeluı mümkın dep jariialady.

Qazır İzrail bilıgıne ışkı jäne syrtqy qysym da küşeidı. İzrail halqy bilıktıŋ qazırge deiın tūtqyndardy tolyq bosata almaǧanyna narazylyq tanytsa, älemnıŋ är būryşynda soŋǧy künderı Gazadaǧy palestinalyqtardy qoldaǧan mitingıler jiıledı. Soŋǧy kezderı qarym-qatynasy jaqsara bastaǧan Saud Arabiiasy men Türkiia elderı de İzrailden terıs ainaldy. Erdoǧan «İzrail – terrorist memleket!» dese, Türkiia ükımetı İzrail premer-ministrı Beniamin Netaniahudyŋ üstınen Gaagadaǧy Halyqaralyq qylmystyq sotqa talap-aryz joldady. Ankara ony Gaza sektorynda tūratyn tūrǧyndarǧa genosid jasady dep aiyptaidy.

İzraildıŋ Gazada qan-qasap qyrǧyn jasauy būl eldıŋ negızgı qoldauşysy – AQŞ-ty da yŋǧaisyz jaǧdaiǧa qaldyrdy. Al AQŞ-tyŋ kömegı bolmasa, ūzaq soǧysudy İzraildıŋ da ekonomikasy kötermeidı.

Palestina memleketı qūryluy mümkın

Ötken aida Mysyr (Egipet) astanasynda «Beibıtşılıktı jaqtau sammitı» öttı. Mysyr prezidentı Äbdel Fattah as-Sisi bastamaşy bolǧan qūryltaiǧa Europa, Afrika, Taiau Şyǧystyŋ jäne basqa aimaqtardyŋ 30-ǧa juyq memleketı, sonyŋ ışınde arab elderı, AQŞ, Ūlybritaniia, Germaniia, Fransiia, Grekiia, Qytai, Resei ökılderı qatysty. Sammit qorytyndysynda taraptar eşqandai qūjatqa qol qoimady. Tıptı bırlesken mälımdeme de qabyldanbady. Jiynǧa qatysqan basşylar qaqtyǧys üşın barlyq jauapkerşılıktı HAMAS-qa jükteitın tūjyrymǧa kelıspedı de, bırlesken mälımdeme ornyna sammitke bastamaşy bolǧan, oǧan töraǧalyq etken prezident Äbdel Fattah as-Sisi arab elderımen kelıse otyryp, öz mälımdemesın jariialady. Atalǧan qūjatta qaqtyǧysqa «halyqaralyq qoǧamdastyqtyŋ ädılettı şeşımdı ūzaq uaqyt taba almauy» synǧa alynyp, älem liderlerı «qaqty­ǧysty toqtatuǧa emes, qaqtyǧysty retteuge» küş salyp, «zardap şeguşı halyqtyŋ tıptı eŋ tömengı mūqtajdyǧyna säikes kelmeitın uaqytşa şaralardy» ūsynyp, uaqyt joǧaltty delıngen. Osy jinalysta būǧan deiın İzrailge bırjaqty qoldau körsetken Europanyŋ liderlerı sammit soŋynda ūstanymyn jūmsartyp, Palestina halqyn Euroodaqta «terrorist ūiym» dep tanylǧan HAMAS-pen teŋestırmeuge şaqyrdy.

Sammitte söz alǧan Palestina avtonomiiasynyŋ basşysy Mahmūd Abbasqa «Bız halqymyzdy Gazadan köşırudıŋ, palestinalyqtardy ­İerusalimnen nemese İordaniianyŋ Batys jaǧalauynan alastaudyŋ kez kelgen talabynan bas tartu keregın eskertemız. Qandai qiynşylyq körsek te, öz jerımızde taban tırep qalamyz. Bız ketpeimız!» dep aşyq aitty.

Eŋ bastysy, Kair sammitı qorytyndysynda onyŋ qatysuşylary «täuelsız Palestina memleketın qūru öŋırdegı naǧyz beibıtşılık pen tūraqtylyqtyŋ jalǧyz ūstyny bolady» degen bailamǧa keldı. Būl turaly da BŪŪ basşysy Antoniu Gutteriş mälımdedı. Osydan būryn Qytai men Resei de «Palestina memleketı qūrylu kerek» degen talapty jaqtaǧan. Elımızdıŋ Syrtqy ıster ministr­lıgı de «Qazaqstan Palestina memleketın qūrudy qoldaidy» dep mälımdegen. Demek, osy retkı qandy qyrǧyn aiaqtalǧannan keiın «Palestina memleketı» qūryluy äbden mümkın. Alaida soǧystan keiın Gazany kım basqarady degen sūraq älı şeşılgen joq.