Keşe Mäjılıstıŋ jalpy otyrysynda Bas prokuror Berık Asylov, Ükımet basşysynyŋ orynbasary Roman Skliar jäne basqa da qūzyrly qūqyq qorǧau organdarynyŋ basşylary qaŋtardaǧy tragediiaǧa qatysty «Jaŋa Qazaqstan» deputattyq tobynyŋ jäne özge de halyq qalaulylarynyŋ saualdaryna jauap berdı. Bas prokuror tergeudıŋ qalai jürıp jatqany, adamdar ölımınıŋ män-jaiy, azaptauǧa qatysty tergeudıŋ qanşalyqty obektivtı jürıp jatqany jaily jäne köpşılıktıŋ kökeiındegı özge de saualdarǧa tolyqqandy jauap qaitardy.
230 adam qaza tapty
Mäjılıs otyrysynda deputat Snejana İmaşeva Bas prokuror Berık Asylovtan «Qaŋtar oqiǧalary kezınde qaitys bolǧandardyŋ tızımın qaşan jariialaisyz?» dep sūraq qoidy. «Qūrban bolǧandardyŋ tızımın bız resmi türde jariialaǧan joqpyz. Ony jariialaudyŋ aldynda qūrban bolǧandardyŋ äke-şeşelerı men tuysqandaryna qosymşa qaiǧy äkelemız dep oilaimyz» dep tüsındırdı Berık Asylov. Sondai-aq ol oqiǧa kezınde mert bolǧandardyŋ qandai sanatqa jatatyny anyqtalatynyn aitty.
«Al endı 230 adam mert boldy dep aityp kettık. Osylardyŋ äreketı boiynşa köptegen ıster qozǧadyq. Adam ölımı boiynşa 94 faktı, terrorizm boiynşa 46 qylmystyq ıs qozǧaldy. Tergeu kezınde bız män-jaidyŋ bärın tekserıp, qanşa terrorist, onyŋ kım ekenın, kımnıŋ şabuyl jasauşy, kımnıŋ beibıt tūrǧyn ekenın tekserıs arqyly şeşım qabyldap, özıŋızge baiandaimyz» dedı qūzyrly organnyŋ basşysy. Mäjılıs töraǧasy Erlan Qoşanov qaitys bolǧandardyŋ tızımın jariialauǧa tergeu amaldarynyŋ şekteulerınıŋ äserı bar-joǧyn sūrady. «Şekteuler bar. Kımnıŋ kım ekenı tergeuler kezınde zerdelenedı. Sonyŋ bärı anyqtalǧannan keiın bız ony jariialai alamyz» dedı Bas prokuror.
«Jabaiy Armannyŋ» 14 serıktesı ūstaldy
Bas prokuror Berık Asylov qaŋtar oqiǧalary kezınde tergelıp jatqandar turaly statistikalyq mälımetterdı jariialady. «Qamalǧandardyŋ sany 766 küdıktı. Köbı – 30 jasqa deiıngı jūmyssyz, joǧary bılımı joq jastar. Olardyŋ ışınde 19-y – destruktivtı aǧymdardy ūstanatyndar, 27-ı adam tyiym salynǧan ekstremistık ūiymdarǧa jatady. 24-ı – qylmystyq top müşelerı, 113-ı – qylmys jasaǧandar. Qylmys jasaǧandardyŋ qatarynda būryn kısı öltırıp, ūrlyq jasaǧandar bar. Mäselen, ūstalǧandardyŋ bırı – Dikii Arman atanyp ketken Arman Jūmageldiev. Onyŋ tobyndaǧy 14 adam ūstaldy. Mūndai adamdar eş närsenı joǧaltam dep qoryqpaǧan da. Olar op-oŋai ärtürlı qylmystarǧa barǧan. Dükenderdı tonap, äkımşılık ǧimarattarǧa şabuyl jasaǧan» dep tüsındırdı ol.
Türmedegı azaptaudan 9 adam köz jūmǧan
Bas prokuror Berık Asylov qaŋtar oqiǧalary kezınde ūstalǧan 9 adam türmede azaptalyp, qaitys bolǧanyn mälım ettı. «Prokuraturaǧa tergeudıŋ rūqsat etılmegen ädısterıne bailanysty barlyǧy 301 şaǧym tüstı. Azaptau jäne bilıktı asyra paidalanu boiynşa 243 qylmystyq ıs qozǧaldy. Sybailas jemqorlyqqa qarsy qyzmette 234 qylmystyq ıs bar» dedı qūzyrly mekeme basşysy. Sondai-aq bas prokuror uaqytşa ūstau abaqtysynda adamdardyŋ qaza bolǧany turaly toǧyz jaǧdaidy arnaiy prokurorlar tergep jatqanyn mälımdedı. Būl ıster boiynşa 9 lauazymdy tūlǧa, onyŋ ışınde 8 ŪQKD qyzmetkerı jäne bır polisiia qyzmetkerı ūstalǧan. Olardyŋ barlyǧy sottyŋ sanksiiasymen qamauǧa alynǧan.
«Olardyŋ qatarynda Almaty oblysy polisiia departamentınıŋ ǧimaratynda ütık qoldanyp azaptauǧa küdıktı polisei de bar. Almaty qalasynda ŪQKD-nyŋ alty qyzmetkerı azaptaudy qoldandy degen küdıkke ılındı. Olar «Jabaiy Arman» qylmystyq toby ūrlap ketken 24 azamatty azaptaǧan degen küdıkke ılınıp otyr. Osynyŋ saldarynan barlyq jäbırlenuşıler dene jaraqatyn alyp, bır adam qaitys bolǧan. Almaty oblysy ŪQKD-nyŋ taǧy ekı qyzmetkerı uaqytşa ūstau izoliatorynda ūstalǧan adamdy ūryp-soqty (ol adam qaitys bolǧan) degen küdıkke ılındı» dedı bas prokuror.
Onyŋ aituynşa, qaŋtardaǧy alasapyranda 20 adam kezdeisoq oqqa ūşypty. Olardyŋ ışınde jolairyqta atylǧan oqqa ılıngender, tonauşylardyŋ qolynan qaza tapqandar, sonymen qatar blok-bekette äskerilerdıŋ talaptaryn elemegender bar.
3770 qylmystyq ıs qozǧaldy
«Memleket basşysy qūqyq qorǧau jäne arnauly organdarǧa qaŋtar oqiǧasy sebepterın egjei-tegjeilı tergep, tekserudı tapsyrdy. Atalǧan faktıler boiynşa barlyǧy 3770 qylmystyq ıs qozǧaldy. Basym bölıgı – Işkı ıster ministrlıgınıŋ öndırısınde. Olar: adam öltıru, ūrlyq, qaraqşylyq. būzaqylyq, qaru ūrlau» dep tüsındırdı Bas prokuror. Ol sybailas jemqorlyqqa qarsy qyzmet tergeudıŋ zaŋsyz täsılderın qoldau faktılerı boiynşa 234 qylmystyq ıstı jürgızıp jatqanyn aitty.
«Ūlttyq qauıpsızdık komitetı memleketke opasyzdyq jasau, bilıktı basyp aluǧa äreket etu jäne asa ırı mölşerde para alu boiynşa 15 ıstı tergeude. Būl ıster boiynşa Ūlttyq qauıpsızdık komitetınıŋ būrynǧy töraǧasy K.Mäsımov jäne onyŋ üş orynbasary sot sanksiiasymen qamauǧa alyndy. Osy organnyŋ taǧy 2 basşysy, bilıktı asyra paidalanu küdıgımen, qylmystyq jauapqa tartyldy» dedı Berık Asylov. Ol ŪQK būrynǧy töraǧasy Kärım Mäsımov, üş orynbasary men bölım basşysyna qandai jaza taǧaiyndaluy mümkın ekenın aitty. «Onyŋ ışınde, memleketke opasyzdyq jasau, bilıktı küşpen basyp alu, bilıktı asyra paidalanu jäne para alu boiynşa qylmystyq ıster bar. Būrynǧy töraǧa men onyŋ orynbasarlary qamauda. Olardyŋ äreketıne qūqyqtyq baǧany sot beredı dep oilaimyn. Bıraq aldyn ala aitatyn bolsaq, būl qylmystar üşın Qylmystyq kodekspen 17 jylǧa deiın bas bostandyǧynan aiyryluy mümkın. Tergeu jūmystary älı jürıp jatyr» dedı Berık Asylov.
Poliseiler nege qaru qoldanuǧa mäjbür boldy?
Işkı ıster ministrı Marat Ahmetjanov qaŋtar oqiǧalary kezınde 19 qyzmetker qaza tapqanyn mälımdedı. «Üş myŋnan astam polisiia men äskeri qyzmetşıler jaraqat aldy. Köptegen qyzmetkerler älı de emdelude. Bırazy densaulyqtaryna bailanysty bolaşaqta qyzmetterın jalǧastyra almaidy. Sondyqtan, qyzmetkerler tötenşe jaǧdai jäne terrorizmge qarsy operasiia aiasynda qaru qoldanuǧa mäjbür boldy» dedı Marat Ahmetjanov Mäjılıs otyrysynda. Ministr būl rette, qaru qoldanu «Qūqyq qorǧau qyzmetı turaly» Zaŋnyŋ 61-babyna säikes jüzege asqanyna toqtaldy. «Atap aitqanda, qaru azamattardy qorǧau, qyzmetkerlerge jäne küzetıletın nysandarǧa jasalǧan şabuylǧa toitarys beru, qaru men arnaiy kölıkterdı basyp aluǧa jol bermeu jäne qaruly adamdardy ūstau maqsatynda qoldanyldy» dedı ol.
Ütıkpen azaptaǧan jedel uäkıl ūstaldy
Qaŋtardaǧy oqiǧalardan keiın qūqyq qorǧau organdaryna küştık qūrylymdardyŋ qyzmetkerlerınıŋ äreketterıne qatysty aryzdar kelıp tüse bastaǧany mälım. Osyndai aryzdar boiynşa Sybailas jemqorlyqqa qarsy qyzmetke prokuraturadan (48) jäne IIM (77) 125 qylmystyq ıs kelıp tüsken.
Sybailas jemqorlyqqa qarsy küres jönındegı agenttık töraǧasy Oljas Bektenov Sybailas jemqorlyqqa qarsy qyzmet 234 (249 epizod) qylmystyq ıs boiynşa tergeu jürgızıp jatqanyn aitty (azaptau – 220, bilıktı asyra paidalanu – 14). «11 aryzdanuşynyŋ olardy joǧary temperaturany qoldana otyryp, azaptau faktısı boiynşa tırkelgen qylmystyq ıs şeŋberınde barlyq keşendı jedel-tergeu ıs-şaralary uaqtyly ötkızıldı. Nätijesınde, aryzdanuşylar olarǧa qatysty tyiym salynǧan tergeu ädısterın qoldanǧan polisiia qyzmetkerın tanydy. Barlyq däleldemeler bekıtılgennen keiın, atalǧan qylmystyq ıs arnaiy prokurorlarǧa berıldı. Anyqtama retınde: 18.02.2022 jyly Almaty oblysy boiynşa SJQIAD – 11 aryzdanuşyǧa qatysty ütıkpen azaptau faktısımen tırkelgen qylmystyq ıstı arnaiy prokurorǧa joldap, 23.02.2022 jyly, iaǧni 5 künnen keiın uäkıl A.Kenjebaev ūstalyp, sottyŋ sanksiiasymen qamauǧa alyndy» dedı O.Bektenov. Sondai-aq arnaiy prokurorlarǧa adam ölımı faktısımen tırkelgen 8 qylmystyq ıs berılgen. (ŞQO – 3, Almaty obl. – 3, Almaty q. – 2).
Qanşa adam sottaldy?
Sondai-aq ministr qaŋtardaǧy oqiǧalardan keiın 72 adam sottalǧanyn habarlady. «Qazır polisiianyŋ tergeuınde 2 919 qylmystyq ıs bar. 1 myŋnan astam küdıktı qylmystyq jauapkerşılıkke tartyluda. Memleket basşysy jazany jeŋıldetetın jaǧdailardy eskerudı tapsyrdy. Sondyqtan osy 400-den asa küdıktınıŋ ışınen 219-y qamaudan bosatyldy. Al auyr jäne asa auyr qylmys jasaǧan 184 küdıktı qamauda otyr» dedı Marat Ahmetjanov. Ministr tergeu barysynda 12 myŋnan astam azamattan jauap alynyp, 2 myŋdai saraptama taǧaiyndalǧanyn jariia ettı. «Ūrlanǧan mülıktıŋ köp bölıgı. Bügıngı taŋda 229 aiyptaluşyǧa qatysty ıs sotqa joldandy. Qazırdıŋ özınde 72 adam sottaldy. Onyŋ beseuı bas bostandyǧynan aiyryldy. Qalǧandary basqa jazaǧa tartyldy» dep tüsındırdı dedı Marat Ahmetjanov.
Ūstalǧandar arasynda şeteldıkter bar ma?
Mäjılıs deputat Asqarbek Düisembaev Bas prokurorǧa qoiǧan saualynda şet memleketterden qaŋtar oqiǧalary kezınde qanşa azamat ūstalǧanyn sūrady. Būl saualǧa jauap bergen Bas prokuraturanyŋ ökılı Serık Şalabaev ūstalǧandardyŋ köbı Özbekstan azamattary ekenın aitty. «Bügıngı künı bızde qylmystyq öndırıs boiynşa 19 şeteldık azamaty bar. Sonyŋ 11-ı – Özbekstan azamattary, törteuı – reseilıkter. Ekeuı – Qyrǧyzstannan. Bır-bır adamnan – Qytaidan jäne Täjıkstannan. Būl azamattardyŋ ıs-äreketterı jappai tärtıpsızdıkterge qatysqany jäne ūrlyq, basqa da qylmystarmen däleldengen. Būl mälımetter, ärine, tüpkılıktı emes» dedı Serık Şalabaev. Al jiynnan soŋ Berık Asylov jappai tärtıpsızdıkterge 20 myŋ şeteldık terrorist qatysty degen aqparatty joqqa şyǧardy.
Küştık qūrylymdardyŋ 9 qyzmetkerı tūtqyndalǧan
Jalpy otyrysta deputattar azaptauǧa qatysty 243 ıs tırkelgenımen, küştık qūrylymdardyŋ 9 qyzmetkerı ǧana tūtqyndalǧany jönınde derek keltırdı. Mäjılıs deputaty Berık Düisembinov Atyrauda sport zalda bolǧan jaǧdailar, därı-därmektıŋ berılmeuı, taǧy da azaptaular men ökılettıktı asyra paidalanu boiynşa 243 qylmystyq ıs tırkelgenın aita kele, Bas prokurordan osy 243 qylmystyq ıs qaralǧan kezde qanşa lauazymdy qyzmetker jūmysynan şettetılgenın bılgısı keldı.
«Ūstalǧan azamattarmen kezdesu kezınde ızdeuşısı joq jetım balalar bar degen äŋgıme bar. Olar şynynda da bar ma? Olar şynynda da qinalyp jatyr ma?» degen ekınşı saualyn deputat Adam qūqyǧy jönındegı uäkıl Elvira Äzımovaǧa qoidy. Bas prokuror alǧaşqy saualǧa aşyq jauap berıp, abaqtyda jasöspırım balalardyŋ joqtyǧyn aitty. «Oblys prokurorlarymen kezdesıp, būl mäselenıŋ bärın taǧy da özım zerdelep, baiandaimyn. Qazır 243 ıs tergelıp jatyr. 9 adam qamauǧa alyndy. Ūlttyq qauıpsızdık organdarynan – 8, al 1-euı – polisiia qyzmetkerı. Būl ıstıŋ bärı sotqa joldanǧan joq. Şeşım qabyldanǧan joq» dedı ol. Deputattyŋ sūraǧyna öz tarapynan jauap bergen Işkı ıster ministrı Marat Ahmetjanov polisiianyŋ bır qyzmetkerı qamauǧa alynǧanyn mälım ettı. Atap aitqanda, oqiǧa bolǧan Almaty oblysyndaǧy bükıl departament basşysymen bırge jūmystan bosatylǧan.
Al Elvira Äzımova jetım balalar turaly aitqan kezde, kämeletke tolmaǧan emes, 29-30 jastaǧy kısıler türmede qinalyp jatqanyn rastady. «Negızgı ötınışterdıŋ bırı – advokattyq kömek. Sebebı köbınde qarajat joq. Būl jaǧynan kelgen ötınışter boiynşa kömek beru üşın Qaŋtar degen qorǧa jäne qoǧamdyq komissiiaǧa jügınemız» dedı ol.
Keltırılgen şyǧyn kölemı 30 mlrd teŋgeden asady!
Qaŋtar oqiǧasy kezınde elımızdıŋ 8 oblysynda memlekettık organdardyŋ 42 ǧimaraty zardap şektı. Būl – Almaty, Şymkent, Jambyl, Qyzylorda, Atyrau, Aqtöbe jäne Şyǧys Qazaqstan oblystarynyŋ qalalary. Keltırılgen şyǧynnyŋ jalpy somasy şamamen 30 mlrd teŋgenı qūrady. Mūndai aqparatty Mäjılıstegı basqosuda Ükımet basşysynyŋ bırınşı orynbasary Roman Skliar jariialady. Ol bärınen köbırek zardap şekken Almaty qalasy äkımdıgı men «Qazaqstan» teleradiokorporasiiasynyŋ ǧimaratyn qaita jöndeu jūmystary biyl qazan aiynda aiaqtalatynyn jetkızdı.
Qaŋtardaǧy oqiǧalar kezınde 1630 şaǧyn orta biznes subektısıne şamamen 38,6 mlrd teŋgege şyǧyn keltırılgen. Memleket basşysynyŋ käsıpkerlık subektılerıne keltırılgen zalaldy öteu tapsyrmasyn oryndau şeŋberınde, tärtıpsızdıkter saldarynan tuyndaǧan zardaptardy joiu jönındegı komissiia qūryldy. Būl rette jeŋıldetılgen tärtıpte fiskaldyq derekterge süiene otyryp, käsıpkerler 10 mln teŋgege deiın ala alady. Tölemder Ükımet rezervınen, sondai-aq jeke qarajat esebınen jüzege asyrylady. «2022 jyldyŋ 11 nauryzyndaǧy jaǧdai boiynşa, öŋırlık komissiialar jalpy somasy 5,3 mlrd teŋgege 1630 ötınıştıŋ 1192 maqūldady. Qalǧan 438 käsıpker baǧalau räsımderı aiaqtalǧannan keiın ötemaqy alady» dep tüsındırdı Ükımet basşysynyŋ bırınşı orynbasary.
