Qar jaumasa, kömır almaimyz ba?..

Küzdıŋ alǧaşqy künderınen-aq Arqa törınde kün kürt suyp, qystyŋ jaqyndap qalǧanyn bıldırdı. Tiısınşe, halyq «alty ai qysqa» daiyndaluǧa kırıstı. Būl künderı jūrtty alaŋdatatyn basty mäsele – kömır tapşylyǧy bar ma, qymbattap ketken joq pa? Bız osy tūsta Astanadaǧy jaǧdaidy baǧamdau üşın tabiǧi otyn satylatyn bırneşe oryndy aralap, män-jaidy öz közımızben körıp qaittyq.

Qalada qatty otyn möl­­şerı jetkılıktı me? Tūrǧyndar qysqa qanşalyqty qamdanyp jatyr? Osy tūrǧyda Astanadaǧy kömır satatyn käsıp­oryndarǧa arnaiy baryp, jaǧdaidy közımızben kör­dık. Ondaǧy jūmys barysyn baqylap, jergılıktı bilık taratqan aqparatqa qanyqtyq.
Ötken aptada Astana äkımdıgı qalada kömır satatyn 7 negızgı oryn baryn, sondai-aq onyŋ jalpy qory 15111 tonnany qū­raitynyn habarlaǧan bolatyn. Būǧan qosa, 17-25 tamyz aralyǧynda bas qalaǧa 90 vagon, iaǧni 6223 tonna kömır jetkı­zılgenı belgılı boldy.
Qalalyq äkımdık kömır naryǧyndaǧy jaǧdaiǧa kün saiyn monitoring jürgızıp, baqylauda ūs­tap otyr. Sonymen, Şū­­barköl kömırınıŋ bır ton­nasy 12500-14500 teŋge bolsa, Qarajyra 14000 teŋgege baǧalanyp otyr. Al Maiköbe 12500 teŋgege satylyp jatyr.

Bız äkımdık taratqan mälımet boiynşa Gersen köşesı, 4/1 mekenjaiyna qarai aiaŋdaǧan edık, qyzmetkerlerı kıreberıs­ten-aq jolymyzdy kese-köldeneŋdep, ışke qarai en­gızbedı. Jön sūrap, oi­daǧy sūraqtarymyzdy qoi­ǧanymyzda, kezekte tūrǧandardyŋ baryn ärı kömırdıŋ jetıspei jatqanyn alǧa tartyp, jauap beruden üzıldı-kesıldı bas tartty. Iştei «Qalalyq äkımdık taratqan mälımette jaǧdai müldem basqaşa edı ǧoi» degen oida qaldyq.
Jä, mäselenıŋ bır şetın anyqtaǧannan keiın jo­lymyzdy ary qarai jal­ǧadyq. Gersen köşesınıŋ maŋaiy qaladaǧy kömır satylatyn negızgı mekenderdıŋ bırı bolǧannan ke­iın, ırgesınde ornalasqan oryndardyŋ bırıne endık. Mūnda jaǧdai basqaşa eken. Kezek kütıp, sarylyp tūrǧandardyŋ da qarasy baiqalmaidy. Bıraq kö­mırı tolyp tūr. Satuşy jıgıtpen tıldeskenımızde, sūraqtarymyzǧa ırkılmes­ten jauap berdı.
– Qazırgı uaqytta qatty otynnyŋ üş türın satamyz. Maiköbe kömırınıŋ 250 tonnasy, Bogatyr kömırınıŋ 160 tonnasy, Kuzneskii kömırınıŋ 350 tonnasy bar. Künıne jalpy alǧanda 30-40 tonnasyn satamyz, – dep sözın bastaǧan Janat Türgeşov osy aidyŋ basynda 20-ǧa juyq vagon kömır jetkızılgenın aitty. Söz arasynda ol sūranysqa bailanysty aiyna 30-40 vagonǧa deiın kömır satylatynyn mälım ettı.

Būǧan qosa, ol özı qyzmet etetın orynda kömır tapşylyǧy joqtyǧyn aitqanmen, Şūbarköl men Qarajyra türıne sūranys joǧary ekenın jetkızdı. Atalǧan kömır türlerı joǧaryda bız barǧan mekenjaida satylady eken. Osyǧan bailanysty kezekte tūrǧandardyŋ da qatary qalyŋ. Mäselenıŋ tüpkı sebebı osy jerde belgılı boldy. Bıraq jūrt Şūbarköl men Qarajyra otynyn nege köbırek satyp alady degen oida qaldyq. Oiymyzdy sezıp qoiǧan bolsa kerek, Janat sözın ary qarai jalǧai jöneldı.
– Biyl jūrt, negızınen, toqtausyz janatyn peş ornatyp alǧan körınedı. Sebebı olardyŋ temperaturasyna Şūbarköl men Qarajyra kömırlerı ǧana jete alady, – dep mäselenı tüsındırıp tūrǧan sätte syrt­tan kelgen bır kısı: «Şūbarköl kömırı bar ma? Biyl toqtausyz janatyn peş ornatyp alyp edım» dep sūrady. Būl Janattyŋ sözıne dä­lel bola tüstı.
Janat qyzmet etetın orynnyŋ jaǧdaiy belgılı boldy. Endı Gersen köşesındegı 6 B mekenjaiyna qarai bet tüzedık. Mūnda da üzdıksız kömır tiep jatqan auyr kölıkter bar. Bıraq kezekte tūryp, qatty otynǧa daulasqan jūrttyŋ qatary körınbeidı.
– Aptasyna tört-bes vagon jetkızıledı. Al kü­nıne şamamen 30-40 tonna otyn saudalaimyz. Al ba­ǧalaryna keler bolsaq, eŋ qymbaty, iaǧni jyluy qatty sanalatyn – Şūbarköldıkı. Onyŋ bır tonnasy 17500 teŋgege saty­lady. Al Maiköbenıkı 12500 teŋge tūrady. Bızde ūzyn-sonar kezek joq. Tiısınşe, är klient qalaǧanynşa satyp ala alady. Eseptep şyqqanymyzda bır qysta 30-40 myŋ tonna kömır satady ekenbız, – dedı «Ait­qojinov» JK menedjerı Iliias Nasipov. Onyŋ aituynşa, özı qyzmet etetın orynda Jalyn kömırınıŋ 800 tonnasy, Maiköbenıŋ 770 tonnasy bar eken. Al Şūbarköl men Qarajyranıkı mūnda da joq.
Būryn küzdıŋ alǧaşqy künderınen-aq kömırdıŋ qymbattaityny qalypty jaǧdai bolatyn. Al oǧan orta joldan alypsatarlar aralasyp, baǧa kürt köterıletın. Biyl būl jaǧdaidyŋ qaitala­nuy ekıtalai. Astana qalasynyŋ äkımdıgı kömır naryǧyndaǧy jaǧdaiǧa kün saiyn monitoring jürgızıp ärı baqylauynda ūstap otyr. «iKömek» ortalyǧynda halyqpen tıkelei bailanys jelısı qūryldy.
Būǧan qosymşa qala äkımdıgı otyn-energeti­kalyq resurstar bölı­mınıŋ basşysy Maqsat Esmaǧūlovtyŋ aituynşa, Tabiǧi monopoliialardy retteu, bäsekelestıktı jäne tūtynuşylardyŋ qūqyqtaryn qorǧau komitetımen bırlesıp, tiıs­tı şaralar qabyldandy. Iаǧni kömır satuşylarmen baǧany tūraqty ūs­tap tūru üşın kelısım jasalǧan. Ol söz arasynda byltyr otyn qūnyn aspandatyp jıbergen satuşylardan sot arqyly 24 mln teŋge tärkılengenın tılge tiek ettı.
Qoryta aitar bolsaq, biyl elordada äzırge kö­mır tap­şylyǧy joq. Bırer apta būrynǧy mälımet boiyn­şa 15 myŋnan asa qatty otyn bar. Alaida köp­şılıktıŋ sūranysyna ie, jyluy qatty ärı sapaly sanalatyn, sondai-aq külı az şyǧatyn Şūbarköl önımı byltyr da tapşy bolǧan. Būryn­ǧy jartas – sol jartas. Qys tüspei-aq küzdıŋ alǧaşqy künderınde sapaly otynnyŋ azdyǧy qaitadan bılınıp otyr. Al qystan aman şyǧu üşın audany 100 şarşy metrdı qūraityn üige ortaşa eseppen alǧanda 7-10 tonna kömır qajet.

Aian ÄBDUÄLİ