Biyl – aqyn, Memlekettık syilyqtyŋ iegerı Fariza Oŋǧarsynovanyŋ 80 jyldyǧy. Onyŋ erekşe poeziiasy turaly jazylǧan maqala jeterlık, al jurnalistık eŋbegınıŋ bır töbe ekenı aityla bermeidı. Teŋız ben qūmnyŋ arasynda auyzsudan zärulık körgen kışkentai auyldyŋ qarşadai qyzy bala şaǧynda su mamany bolsam, auylymyzǧa su tartsam degen armanmen ösken eken. Mümkın, osy bala armany onyŋ keiın öskende eldıŋ jaiyn aityp, jūrttyŋ taǧdyryna alaŋdaityn jurnalist boluyna sebepşı bolǧan şyǧar.
Ocherk – janrlardyŋ töresı
Baiaǧyda mektepte, keŋsede, köşedegı taqtalarda ılınetın «Barlyǧy da halyq üşın», «Eŋbek etpegen ışıp-jemeidı» degen ūrannyŋ ber jaǧyndaǧy slesar aǧaidyŋ, sauynşy apaidyŋ beinesı bızge jyly ūşyraityn. Kıtaphanada arnaiy būryş jasaqtalyp, eŋbek adamdarynyŋ ömırı turaly şyǧarmalardy el jazdyryp alyp oqityn. Mūnyŋ bärı «eŋbek» degen ūǧymdy biık kötergen dūrys tärbie edı. «Leninşıl jasta» O.Bökei, S.Berdıqūlov, F.Oŋǧarsynovalardyŋ eŋbekkerler turaly ocherkterı jiı şyǧatyn. Qazır bız ocherk jazbaimyz, ocherktıŋ janrlardyŋ töresı ekenın bılmeitın jastar qanşama. Qazır eŋbek adamyn emes, toişylar men änşılerdı töbege köteremız, baiaǧydaǧy eŋbek adamdary da qalmaǧan, eŋbektıŋ körıgın qyzdyratyn auyldar bos qalyp jatyr. Ötken jyldyŋ özınde şyǧys şekten 85 myŋ adam köşıp ketken. 80-nen astam auyl kartadan joiyldy. Qanşama auyldyŋ taǧdyry sūraq küiınde qalyp tūrǧany taǧy bar. Jer kölemı bızden üş esege juyq ülken, alty qūrlyqtyŋ eŋ qūrǧaq aimaǧy esepteletın Avstraliia (tūrǧyndarynyŋ sanynda bızdıŋ sanymyzdan aitarlyqtai aiyrmaşylyq joq) jerınıŋ jartysy şöl jäne şöleit jerler bola tūra, auyl şaruaşylyǧy şikızattary men azyq-tülıktı köp öndıredı. Al bız jerımızdıŋ denı ıske alǧysyz dep jylaimyz. «Auyldy jüdetken – ūranşyl saiasat. Oblys ortalyǧynda, astanada otyryp ötkınşı, bır kündık boljammen halyqtyŋ taǧdyryn şeşemız. Erteŋ bes jyl, on jyl ötkende eldıŋ jaǧdaiy qandai bolmaq, sol kezde halyqtyŋ betıne tura qarai alamyz ba, soŋymyzdaǧy ūrpaq bızge qandai ükım şyǧarady – är basşy osyny oilap ıs qylsa, zaman tüzeler edı» degendı jurnalist Fariza aitqan edı.
Eŋbek adamyna qūrmet – el boludyŋ nyşany
Fariza Oŋǧarsynovanyŋ suretteuındegı teŋızdı Hemingueidıŋ teŋızımen şatastyrmaisyz. Yzǧyryq jel. Seŋ-seŋ mūz ben aqburyl tolqyndar arpalysyp jatyr. Ülken mūzdyŋ üstınde jiyrma şaqty balyqşy ketıp barady. Kün raiy jaqsy bolyp tūrǧan kezde balyq aulauǧa şyǧyp, äp-sätte aua raiy kürt būzylyp, qapyda qalǧan balyqşylar kez kelgen uaqytta tolqyn bır ūryp jalp etkızse, su astyna ketuı mümkın. Nemese taǧy aiaz tūrsa üsıp qatyp qalmasyna eşkım kepıldık bere almas edı. Ainalada özderıne qol ūşyn sozar eşkım joq, aşyq teŋız üstınde qala barǧandaryn oilaǧanda boilaryn ürei jailaǧan. Özgelerdı sabyrǧa şaqyryp, tırı qaludyŋ amalyn oilaǧan balyqşy Fazyldyŋ qairaty täntı etedı. Olar bala-şaǧalaryn asyrai almaǧannan mehnat keşıp jürgen joq, memlekettıŋ balyq öndıru josparyn oryndau mındetımen osyndai jaǧdaiǧa duşar boldy. On segız täulık boiy aşyq teŋızdıŋ üstınde qalu turaly oidyŋ özı boiyŋdy tıtırkendıredı emes pe? Şana jekken bır at tolqyn soqqanda suǧa ketken, bır atty aştyqtan özderı soiyp jegen. Şanany būzyp, otqa jaǧyp, aulaǧan aq balyqtaryn azyq qylyp, äldeneden ümıttı küide köz ıletın būl adamdardyŋ da arman-tılegı, aldan küterı köp edı. Soŋǧy ekı künde qalyŋ ekı tondy jaǧyp jylynǧandary, äiteuır, ölmeudıŋ qamy. Dymqyl tondy otqa jaǧu qaibır oŋai deisız, balyqşylar ony özderı as qylǧan aq balyqtyŋ maiyn bylǧap baryp jaqqan. Avtor ömırde körgen-bılgenın, estıgenın ilanymdy suretteidı. Peşnoi aralynyŋ qarasy körınıp, ekı tıkūşaq kelıp qūtqarǧanşa balyqşylar osylai amaldaǧan. Balyq şaruaşylyǧynda bız bılmeitın, bılsek te asa köŋıl audarmaityn qanşama qiyndyqtar bar, jurnalist bolsa būl jerde jazuşynyŋ mındetın, jauapkerşılıgın ala otyryp, balyqşylar ömırın, taidai tulaǧan balyqty, jospar oryndau üşın arqa etı arşa, borba etı borşa bolǧan azamattardyŋ jankeştı eŋbegın köz aldyŋa äkeledı. Fariza apai eŋbek adamyn tek alyp derjavaǧa qyzmet etken köp «jūmys atynyŋ» bırı ǧana emes, aq jüregı, armany, keleşegı bar, qoǧamnyŋ özınşe bır bölşegı ekenın körsetuge tyrysty.
On segız jasynda aldymen naǧaşysynyŋ qasynda jürıp, mal jaiyn äbden bılıp, keiın öz aldyna otar alǧan şopan Ysqaqtyŋ ömırı berılgen «Talastyŋ tarlandary» ocherkınde jurnalist keiıpkerınıŋ käsıbın baqylap qoimaidy, ışıne üŋıledı. Al jurnalist Fariza jan-düniesıne üŋılgen keiıpkerdı oisyz, mūŋsyz, maŋ dalada qoimen bırge jaiylyp jürgen bıreu deuge auzyŋ barmas edı. «Mūnaraly Maŋǧystau» – öndırıstı közımen körıp, eŋbek adamdarynyŋ qandai qiyn kezeŋderden ötkenın baiypty baian etıp, jalpy bütın elge, bar qazaqqa yrys bolǧan Maŋǧystaudy tolyq tanystyryp jazǧan şyǧarma. Üş jyl boiyna beinettenıp, Jetısbai alaŋyn şarlap maŋdai terı sorǧalaǧan būrǧyşylardyŋ bükıl bastan keşkenderı mūnai būrǧylauşy Qarşyǧa Taipaqovtyŋ közımen suretteledı. 17 jasynan būrǧyşynyŋ kömekşısı, Embıde, Dossorda, Qaraton men Daŋǧarda bolyp, eŋbektıŋ qazanynda äbden qainap, şyŋdalǧan Bazarbai obrazyn, zaty näzık äiel bolǧanymen, öndırıs jūmysyn ūiymdastyruda erlerden qalyspai eŋbek etken Özen mūnai öndıru basqarma basşysy Qamqaş İbraevnanyŋ beinesın bügıngı oqu bıtıre sala kabinettegı kresloǧa bailanǧan, şaruaşylyq jaiyn bılmeitın, halyqpen dūrystap äŋgımelese almaityn basşylarmen salystyruǧa bolmaidy. Avtordyŋ «Mūnaralar alystan körınedı», «Senım», «Jer astyndaǧy teŋız», «Japandaǧy janartaular» ocherkterınıŋ qai-qaisysynda da adamdar qolynan kelgenınşe eŋbek etedı, el, jer aldyndaǧy paryzyn tüsınedı. «Aq erkesı Aqköldıŋ» ocherkındegı basşy qyzmettegı äiel Bekzada – naǧyz qairattyŋ iesı, ne närsenı salmaqtap baryp şeşım qabyldaityn baiypty basşy. Basşynyŋ bärı bırdei äperbaqan ne biurokrat emes qoi. Äsırese, halyqtyŋ öz arasynan şyǧyp, eŋbekpen köterılgen, eldıŋ, jerdıŋ jaiyn bıletın basşylarǧa bız qaşanda zärumız.
15 qaraşa künı saǧat 09:00-de Nūr-Sūltan qalasynda Fariza Oŋǧarsynova atyndaǧy köşe aşylady.
10:30-da Ūlttyq panteondaǧy Fariza Oŋǧarsynovanyŋ beiıtıne gülşoqtary qoiylady.
Ruhyna baǧyştalyp as berıledı.
16:00-de QR Ūlttyq akademiialyq kıtaphanasynda Fariza Oŋǧarsynovanyŋ «Şılde» jäne «Poldnevnyi jar» kıtaptarynyŋ tūsaukeserı ötedı.
19:00 «Jastar» teatrynda – «Fariza» qoiylymy.
Bız namyssyz el me edık?
Täuelsızdık alǧannan keiıngı jyldary jazylǧan bır maqalasynda sessiia, plenumdardaǧy jiyndardyŋ «Qazaqstanda ötıp jatqan jinalys ekenıne jūrt nazaryn audarǧysy kelgendei, qazaqşa jazyp alǧan bastapqy ekı söilemın ejıktep oqyp şyǧatyn» ädet turaly da, ūşaqtardaǧy aǧylşyn, orys, fransuz tılın bıletın stiuardessalardyŋ arasynda qazaqşa söileitın qazaq qyzdary joq ekenın de aşyna jazǧan edı. Odan berı de neşe ret su aqty, älı de orys tılı «aqsüiekterdıŋ», qazaq tılı qara halyqtyŋ tılı bolyp otyrǧany ras. Bärın bıletın, bärın oilauǧa şamasy jetetın, tek qazaqşa oilauǧa, qazaqy közqaraspen qabyldauǧa ǧana şorqaq ūrpaqpen qai şamaǧa jetemız degen oilar mazasyn alǧandyqtan da, «Bız jūrtqa jaǧynumen, özımız öleusırep jatsaq ta, bıreudıŋ babyn tabuǧa tyrysumen kele jatqan
halyqpyz. Al özın syilata almaǧandy özge eşkım de syilap jarytpaidy» degen. Ras, täuelsızdıktıŋ bastapqy jyldary bızde ruh bar edı, şarbolattai qairalǧan jıgerımız tau jyǧardai-tūǧyn. Däl qazır qai salany alsaŋyz da serpılıs baiqalmaityndai, onyŋ ornyn salbökselık jailap alǧandai körınedı. Fariza apaidyŋ maqalasynyŋ taqyrybyndaǧydai
«El bolyp qalamyz ba?» degen ülken saual būrynǧysynşa ötkır küiınde tūr.
P.S: Fariza apai «Tūmar» ädebi jurnalynda jūmys ıstegen kezde de ol kısınıŋ talǧamy biık, talaby joǧary redaktor ekenın baiqadyq. «Bızdıŋ jurnalisterımız jalǧan sensasiia quyp, otqa mai qūiyp jazǧanǧa maşyqtanyp bara jatqan tärızdı. Jaqsy adamdar, jaqsylyq jasaityn adamdar jaily jiı jazsaq, janymyz jamandyqtan aulaq bolar edı» deitın ūstanymdaǧy redaktor-jurnalisterden sony talap etetın.
Jadyra ŞAMŪRATOVA
