Äzırbaijan men armiandar arasynda mıne, 8-şı kün soǧys jürıp jatyr. Ūrys dalasynda jappai qyryp-joiatyn qarudan basqasynyŋ bärı qoldanyluda.
Äzırbaijan Qorǧanys ministrlıgı Armeniianyŋ 230 tankısın jäne basqa da brondy tehnikasyn, 250 artilleriialyq qondyrǧyny, minometterdı, dürkıretıp atu jüiesın, 38 äue qorǧanys qūrylǧysyn, 10 komandalyq punktterdı, 7 qaru-jaraq qoimasyn jäne S-300 zymyran keşenın joiǧanyn habarlady. Degenmen BAQ betterınde ekı taraptyŋ naqty qandai şyǧynǧa ūşyraǧany turaly bırızdı aqparat joq.
El prezidentı İlham Äliev Twitterde 3 qazan künı alty auyldy azat etkenderın, al 4 qazan künı ırı audan ortalyǧy Djebrail qalasyn basyp alǧandaryn quana jetkızdı.
Kezektı keskılesken ūrystan keiın Madagiz auyly äzırbaijan qaramaǧyna köşken soŋ, Äliev ädetınşe Twitterde «Qarabaq – būl Äzırbaijan!» dep jazdy.
BIRIN-BIRI ATQYLAUDA
Armeniia Qorǧanys ministrlıgınıŋ baspasöz hatşysy Stepaniannyŋ aituynşa, 5 qazan künı äzırbaijan jaǧy oŋtüstık baǧytta şabuyldy üdetıp, Stepanakerttı atqylaǧan. Äzırbaijandar bolsa armiannyŋ Terter men Goradiz baǧytyna şabuylǧa şyqqanyn aitady. Bır anyǧy, ūrys qimyldary maidan dalasynyŋ ärtürlı uchaskelerınde ärtürlı qarqynmen jürgızılıp jatyr.
Äzırbaijannyŋ bas prokuraturasy armiandar eldegı ekınşı ırı qala Giandjdy atqylaǧanyn mälımdedı. Sonyŋ saldarynan 32 tūrǧyn jaraqattanǧan. Äzırbaijan Qorǧanys ministrı Zakir Gasanov el qalalarynyŋ atqylanuy «soǧys qimyldarynyŋ aumaǧyn keŋeite tüsedı» dep mälımdedı. Armeniia Qorǧanys ministrı Ovsisian oǧan eregıskendei, Äzırbaijannyŋ ırı qalalarynda ornalasqan äskeri nysandary endı armian küşterınıŋ nysanasyna ainalady dep mälımdedı.
İlham Äliev Armeniia Tauly Qarabaqtan jäne onyŋ maŋaiyndaǧy aumaqtardan äskerın şyǧarmai, Äzırbaijan ūrys qimyldaryn toqtatpaitynyn eskerttı.
EQYŪ Minsk toby ölgenderdıŋ mürdelerın alyp şyǧu üşın tynyştyq rejimın sūrady.
Armeniia premerı E.Paşinian RF qandai jaǧdaida äskeri küşın paidalanuy mümkın ekenın aitty (BBC News):
«Armeniiada 102-resei äskeri bazasy ornalasqan jäne bızdıŋ äue qorǧanys qūrylǧysy jüiemız bır. Ekı el arasynda naqty qandai jaǧdaida Resei äskeri küşterın qoldanuy mümkın ekendıgı jönınde kelısım bar. Eger Armeniia qauıpsızdıgın qorǧau üşın ondai jaǧdai tusa, Resei özınıŋ moinyna alǧan mındettemesın oryndaidy dep senemın» dedı.
Kremlde tek ekı tarap kelısken jaǧdaida ǧana bıtımgerlerdı engıze alatynyn mälımdedı.
TOVUZGE NEGE TİISTI?
Saiasat – ekonomikanyŋ şoǧyrlandyrylǧan körınıs dep tegın aitylmaǧan. Aǧymdaǧy jyly şılde aiynyŋ ortasynda armian-äzırbaijan arasynda tört kündık soǧys örtı būrq ete qalǧany belgılı. Jäne onyŋ Äzırbaijannyŋ asa maŋyzdy strategiialyq Tovuz audanynda tūtanuy tegınnen-tegın emes. Tovuzda Äzırbaijannyŋ barlyq energoresurstary şoǧyrlanǧan. Armeniia men Gruziianyŋ aralyǧynda enı 35-40 şaqyrymnan aspaityn aumaqtan Jeihan-Baku gaz qūbyry, Baku-Tbilisi-Erzurum (Türkiia) gaz qūbyry jäne Baku-Supsa (Gruziia) mūnai qūbyry ötedı. Ol Gruziianyŋ Qara teŋız porttaryna deiın jetedı. Sonymen qatar Baku-Tbilisi-Kars (Türkiia) temırjoly, Baku-Tbilisi avtojoly jatyr. Iаǧni Tovuz dälızı Äzırbaijannyŋ bükıl ekonomikasyn qarjymen qamtamasyz etıp otyr.
Osy ömırlık maŋyzdy kommunikasiia ötetın dälızdı baqylauǧa qolaily biıktı armiandardyŋ basyp aluy äzırbaijannyŋ aşu-yzasyn tuǧyzǧany tüsınıktı. Sol biıktıkten dälızdı gaubisamen, minometpen nemese dürkın atqylau jüiesı arqyly atqylai alady. Būl Äzırbaijannyŋ tamaǧyna pyşaq tırep tūrǧanmen bırdei.
KIM ŪTADY, KIM ŪTYLADY?
Äzırbaijan gazyn Tovuz dälızı arqyly Türkiia, sosyn – İtaliiaǧa, odan ärı ırı europalyq hab – Avstriia, Baumgartenmen jalǧau josparlanǧan. «Soltüstık aǧysty-2»-nıŋ jaǧdaiy ärkı-tärkı bolyp tūrǧan kezde būl Reseige, ärine, tiımsız. Mūndai jaǧdaida Resei Türkiia men EO energetikalyq kommunikasiiasyna kesırın tigızuge müddelı. Eger Oŋtüstık Kavkazdy soǧys örtı şarpyp jatsa, atalǧan joba jüzege asuy qiyn. Sonda Europany otyn-energetikamen qamtamasyz etu üşın «Soltüstık aǧyn-2» jobasyn alǧa jyljytuǧa jaǧdai tuady.
«Soltüstık aǧyn-2»-nı AQŞ ekonomikalyq emes, saiasi joba dep toqtatyp tastauǧa äbden bekınıp alǧan. Qazır o basta būl jobany qoldauşylardyŋ özı düdämal küide. Oǧan köp uaqyt Europadaǧy basty ekonomika – Germaniia qarsy bolǧan, qazır onyŋ özı beitarap küi tanytuda.
Sondai-aq Reseidıŋ Türkiia arqyly Europany gazben «jauyp» tastaimyz degen ümıtı öşıp barady. 35 jyldan berı Türkiia bırınşı ret mamyr aiynda ekı aptaǧa Reseidıŋ gazyn importtaudy toqtatty. «Türık aǧysy» jöndeuge tūrdy. «Kögıldır aǧystyŋ» qūbyry mamyr aiynan berı bos tūr. Būl – bır.
Ekınşıden, Äzırbaijannyŋ SOCAR kompaniiasy 2018 jyly Türkiiada eŋ ırı STAR mūnai öŋdeu zauytyn salǧan edı. Zauyt basynda Resei mūnaiyn alyp tūrǧan, bıraq tamyz aiynan bastap onyŋ ornyn İrak jäne Norvegiia mūnaiymen auystyrdy. Täulıgıne 210 myŋ barrel öŋdeitın zauyttyŋ Reseiden mūnai satyp almauy soltüstıktegı körşıge asa ülken soqqy bolyp tidı. Endı Türkiianyŋ mūnai naryǧynyŋ 23 paiyzyn Äzırbaijan qamtamasyz etıp otyr, odan keiıngı orynda – iran mūnaiy (14 paiyz). Bır kezderı Türkiianyŋ eŋ ırı mūnaimen jabdyqtauşysy bolǧan Resei bırden 5 satyǧa syrǧyp tüstı.
Onyŋ üstıne Europa da Resei mūnaiyn satyp aludy aitarlyqtai azaityp jıberdı. Urals markaly Resei mūnaiy EO elderınde tamyzda säuırge qaraǧanda 43% kem satyldy. 2020 jyldyŋ qaŋtar-tamyz aralyǧynda Resei teŋızben 2019 jyldyŋ säikes merzımımen salystyrǧanda 20,9% az mūnai eksporttady. Ekonomikasy mūnai men gazǧa täueldı Resei üşın ol qatty soqqy.
Joǧarydaǧy jaittardyŋ bärı būl soǧys ekonomikalyq jaǧynan Reseige tiımdı degen oiǧa itermeleidı. Al äzırbaijandar men armiandar imperiialar müddesı toǧysynyŋ osy saiasi oinynyŋ qūrbanyna ainalmai ma?
