Şılde-tamyz ailary – jemıs-jidek pen kökönıstıŋ naǧyz pısetın uaqyty. Osy mausymdy barynşa paidalanyp, Astana ormanyndaǧy qaraqatty terıp, käsıbın döŋgeletıp otyrǧan astanalyqtar da az emes.
Bır jazda – 70 tonna önım
Eger eşqandai qospasy joq, tabiǧi taza qaraqatty jegıŋız kelse, «Jasyl beldeuge» baryŋyz. Qorǧaljyn tasjolynyŋ boiymen jürıp, Ürker tūrǧyn üi alabyna jetken soŋ baǧdarşamnan solǧa būrylsaŋyz, dıttegen jerıŋızdı adaspai tabasyz. Ormanda ösıp tūrǧan qaraqatty tegın teruıŋızge bolady. Bıraq uaqytyŋyz tapşy bolsa, sol jerde osy käsıppen ainalysatyn bırşama saudagerdı jolyqtyrasyz. Ondaǧy qaraqattyŋ baǧasy şelektıŋ kölemıne qarai 1-2 myŋ, 3-4 myŋ teŋge tūrady. Mūnymen qosa, olar Qostanaidan äkelıngen şienı de saudalaidy. Onyŋ baǧasy da şelek kölemımen esepteledı, şamamen 2-3 myŋ teŋge. Esesıne būl jerdegı jemıs-jidekterdıŋ tabiǧi taza önım ekenıne eş kümändanbasaŋyz da bolady.
Mūnda eŋbektegen baladan eŋkeigen qariiaǧa deiın saudamen ainalysady eken. Mysaly, 20 jastaǧy Toqtaǧan esımdı jıgıt būl käsıptı 5 jasynan bastasa, 16-daǧy Jänıbek 7 jasynan berı qaraqat terıp, tabys tabuda. Ekı ai boiǧy tynymsyz eŋbektıŋ arqasynda Jänıbek bauyr-qaryndastarynyŋ mektepke qajettı oqu qūraldary men kiım-keşegın qamtamasyz etetının aitady. Tıptı osy käsıppen tūraqty türde ainalysudyŋ arqasynda baspanaly, kölıktı bolyp jatqandar da joq emes eken. Solardyŋ bırı – Esmaǧzam Mūŋsyzbaiūly:
– Būl – otbasylyq käsıp. Qaraqat teru üşın ormanǧa 1-2 kölıkpen bala-şaǧamyzdy ertıp, bükıl otbasymyzben bırge baramyz. Sodan jinaǧandarymyzdy osy jerge äkelıp satamyz. Osydan näpaqamyzdy tauyp, jer satyp alyp, üi tūrǧyzyp, kölık mınıp, kün körıp otyrmyz, – deidı.
Saudagerlerdıŋ aituynşa, būl jerden tıptı alypsatarlardyŋ özı şelektep alǧan qaraqatty bazarǧa aparyp, kelılep satatyn körınedı.
«Astana ormany» JŞS bas agronomy Ardaq Hasenovtıŋ mälımetınşe, elorda äkımdıgıne qaraityn 14800 gektar aumaqtaǧy ormanda 7300 tüp qaraqat aǧaşy bar. Bır tüp aǧaş şamamen 10 kelı qaraqat beredı dep eseptegende,
bır jazda ormannan 70 tonnadan asa jidek ösedı degen söz.
– Astanalyqtar ormannan äzırge tek qaraqat qana tere alady. Alma, almūrt aǧaştaryn da eksperiment türınde otyrǧyzdyq. Äzırge olar jemıs berıp jatqan joq. Bıraq ormanda dala qoiandary köp bolǧandyqtan, ony ösıru qiynǧa soǧady. Sebebı alma men almūrt – qoiannyŋ süiıp jeitın taǧamy. Alaida qoiandardy joiuǧa bolmaidy. Sondyqtan qystyŋ künderı alma, almūrt aǧaştaryn qamyspen orap, qorǧau jūmystaryn jürgızemız, – deidı Ardaq Hasenov.
Emdık qasietı mol jidek
Derekterge süiensek, XVII ǧasyrdyŋ soŋyna qarai Europa elderınde qaraqatqa därılık ösımdık retınde nazar audaryla bastapty. Soǧan orai qazırgı taŋda älemnıŋ köptegen damyǧan elderınde qaraqat ösıru käsıbı qarqyndy türde jürgızılude.
Jalpy, qaraqattyŋ qūramynda B, P, K, E, A därumenderımen qatar, 7-11 paiyz qant, 4 paiyz organikalyq qyşqyl, 1 paiyz pektindık zat, fosfor qyşqyly, kalii, temır, japyraǧynda marganes, myryş, magnii, kükırt, qorǧasyn, kümıs jäne asa qajettı S därumenı bar desedı. Al ūryǧynda 16,5 paiyzǧa deiın mai bolady eken. Qaraqattan jasalǧan qoimaljyŋ tūnbamen asqazan-ışek joldarynyŋ aurularyn, asqazan sölınıŋ kemıp ketuın, Alsgeimer jäne diabet, ateroskleroz, tynys joldary aurularyn emdeuge bolatynyn aitady mamandar. Ǧalymdardyŋ mälımetınşe, qaraqattyŋ közdıŋ köruın jaqsartatyn tamaşa qasietı bar körınedı. Sol siiaqty tūmau tiıp, tynys joldarynyŋ jūmys qabıletı tömendep ketken jaǧdaida, büirek auyryp, zär jürmei qalǧan kezde qaraqattyŋ şyrynyn, japyraǧyn belgılı bır mölşerdegı qainaǧan suǧa būqtyryp ışu kerek eken. Qaraqattan jasalǧan qainatpanyŋ qūndy dietalyq jäne emdık susyn ekenın aitady ǧalymdar. Onyŋ üstıne, mūndai qainatpalar jaŋa jemıs pıskenşe därumenderdı boiynda ūzaq saqtap tūra alady desedı. Al aǧzany kalsiimen qamtamasyz etu üşın jiyrma dana qaraqat jeu jetkılıktı körınedı. Bıraq mamandar būl jidektı paidasy mol eken dep artyq jemei, tek mölşermen tūtynuǧa keŋes beredı.
