Astanadaǧy Q.Quanyşbaev atyndaǧy memlekettık akademiialyq Qazaq muzykalyq drama teatrynda asa körnektı suretker Mūhtar Äuezovtıŋ «Qaraş-Qaraş» povesı boiynşa daryndy qalamger Qalihan Ysqaq sahnalyq nūsqasyn jasaǧan dramanyŋ premerasy öttı.
Ūly Mūhaŋ atalǧan şyǧarmany 1927 jyly jazǧan. Körkem tuyndyǧa ardaqty tūlǧa Tūrar Rysqūlovtyŋ äkesı Rysqūldyŋ basynan keşken oqiǧalary alynǧan. Ol jaiynda belgılı jazuşy Şerhan Mūrtaza «Tūrar» turaly essesınde aitady.
Bala künımde «Qaraş-qaraş» povesın jastanyp oqydym. Ondaǧy keiıpkerlerdıŋ barlyǧy äjem aitatyn äŋgımelerge qatty ūqsaityn. Ol sol ker zamandaǧy qazaq qoǧamyna tän körınıs edı. Ony suretkerdıŋ jany jylap otyryp jazǧany sezılıp tūratyn. 1968 jyly «Qazaqfilm» kinostudiiasynda qyrǧyzdyŋ talantty rejisserı Bolat Şämşiev körkem şyǧarma jelısımen «Asuda atylǧan oq» atty film tüsırdı. Onda Baqtyǧūldyŋ rölın Manas elınıŋ äigılı ärtısı Süimenqūl Chokmorov jandyryp oinaidy. Tartysty oqiǧadan qazaqtyŋ bolmysyn, örlıgı men otarşyldyq saiasat äkelgen jaǧymsyz mınezderın aişyqty körsetedı. Sonyŋ barlyǧy kinoda jıpke tızgendei örıledı. Bügınde klassikaǧa ainalǧan sol körkem kinony qaita-qaita köre bergımız de keledı.
Jaŋa premeranyŋ bas rejisserı Älımbek Orazbekov Äuezov älemıne jiı at şaldyrǧan. Ol būǧan deiın de «Abai», «Aiman-Şolpan», «Qorǧansyzdyŋ künı» sekıldı pesalardy qoiyp, körermennıŋ ystyq yqylasyna bölengen. Al, bügıngı qoiylymnyŋ mazmūny bölek. Ärine, Mūhtar Äuezov povestı sol alasapyran uaqyttyŋ tynysyn sezıne otyryp jazǧany anyq. Al sahnalyq nūsqasyn jasaǧan Qalihan aǧamyz ūly suretkerdıŋ azat oiyn tereŋ tüsınıp, derbes eldıŋ tanymymen jaŋaşa örgen. Tılı jatyq, tögılıp tūr. Sahnalyq kompoziiasiia da sättı jasalǧan.
***
Qoiylym Tektıǧūldyŋ ölımınen bastalady. Qaza üstındegı Baqtyǧūldyŋ jan küizelısı öte aianyşty. Közımızge kädımgıdei jas äkeldı. Sälmen baidyŋ ozbyrlyǧy da opa bermeidı. Onyŋ şabarmany Äzbergennıŋ zalymdyǧyn körgende töbe şaşymyz tık tūrdy. Aqyry, Baqtyǧūl Jarasbaidy kelıp saǧalaidy. Spektaklde Jarasbai eldıŋ qamyn oilaityn, sūŋǧyla tūlǧa sanatynda sanalady. Rasynda, bız keŋestık däuırde auqatty adamdardy qaralap keldık. Anyǧynda, olardyŋ barlyǧy elge zäbırın tigızgen qaskünem emes, ūltty ūiytyp, şarşy topta söz bastap, kerek jerınde qol bastaǧan aituly tūlǧalar boldy. Jarasbai da solardyŋ soiynan. Qoiylymda Jarasbai oidyŋ adamy, Baqtyǧūl ıstıŋ adamy retınde körınedı. Ekeuınıŋ tuǧan jerge degen perzenttık paryzy men ar aldyndaǧy adaldyqtary aiqyn aŋǧarylady. Jarasbai Baqtyǧūlǧa el ışındegı maŋyzdy şarualardy jükteidı. Ol ne ıstese de tyndyrymdy atqarady. Orys otarşyldarynyŋ aldyndaǧy qazaqtyŋ müşkıl halı, elım degen alyp azamattardyŋ altyn bastaryn qorlauy aşyq körsetıledı. El tızgının ūstaǧan atqamınerler arasyndaǧy satqyndyq ta aiausyz beinelenedı. Baqtyǧūldy biler ortaǧa alyp, auyr jazany moinyna artqanda Jarasbai ony öz qolymen emes, şabarmany Qairanbai arqyly jazalaǧan şarasyzdyǧy sättı şeşımın tapqan. Tüiıp aitqanda, dramanyŋ astarynan babadan qalǧan qasiettı jerdı aman saqtap alu – är qazaqtyŋ paryzy degen oidy ūqtyq. Jarasbai da otarşyldarǧa satqan jerı üşın, ar otyna şydamai, özın qūrbandyqqa şalady.
***
Dramada basty keiıpkerlerdı oinaǧan akterlarǧa dän riza boldyq. Äsırese, Baqtyǧūl obrazyn tanymal akter Quandyq Qystyqbaev äserlı somdai bıldı. Onyŋ boiynan Baqtyǧūldyŋ beinesın tanydyq. Qazaqy bolmysty akterdıŋ şeberlıgı körermendı özıne tarta bıldı. Jarasbaidy oinaǧan Nürken Öteuılovtıŋ rölı de körkem şyqty. Onyŋ boiynan bekzat bolmysty däulettı adamnyŋ syrbazdyǧy men parasattylyǧy qatar örılıp, psihologiialyq iırımderge tereŋ bara bıldı. Oişyldyǧy da, janynyŋ näzıktıgı anyq körındı. Äsırese, maǧan zūlym Äzbergendı oinaǧan Qasymhan Būǧybaidyŋ önerı de ūnady. Bır sözben aitqanda, barlyq akterlar öz rölderın şynaiy şyǧara bıldı.
– Qoiylym maǧan erekşe ūnady. Qalihan aǧamyz Mūhtar Äuezovtıŋ sol kezdegı ideologiiaǧa bailanysty aita almaǧan oilaryn ädemı tolyqtyrǧan. Rejisser ony sahnaǧa sättı şyǧara bıldı. Mūndai pesa teatrdy da, akterdı de ösıredı. Jarasbaidyŋ adami tūlǧasy aişyqty aşyldy. Akterlar da jaqsy taŋdalǧan. Qoiylym arasynda dialogtar asyǧys aitylǧan boldy. Äuelı jauap beru üşın, aitylǧan sözdı tyŋdap alu kerek. Al, basty rölderde oinaǧan akterlar önerı tamaşa şyqty, – deidı belgılı teatrtanuşy Amankeldı Mūqan.
Azamat ESENJOL
