Amal neşık?.. Äitpese, qazaqta Qarttar üiı qai zamanda bolypty?! Orystyŋ otaryna tüskennen keiın ǧoi, qūlaqqa türpıdei tietın būl mekemenıŋ paida bolǧany. Bodandyqtyŋ qamytyn boiymyzdan sypyrǧanda da qalar emes. Jiyrma jyldan asyp barady. Endı qalmaityn da şyǧar, sırä! Öitkenı, Qarttar üiınen mekenın tapqan qariialarymyzdyŋ sany alpystan asyp jyǧylady… Jyldaǧydan köbeimese, azaimaǧan. Bır ǧana elordada!
OQŞAU ÜIDE ÖMIR BAR
Astanadan şetkerek. «Köktal» tūrǧynalaby. Oqşauyraq oryn tepken üş qabatty eŋselı ǧimarat. El ışınde Qarttar üiı atalyp ketkenımen, resmi atauy – Qarttar men mügedekterge arnalǧan medisinalyq-äleumettık mekeme. Bırneşe jyl būryn Elbasynyŋ özı kelıp, tūsauyn kesıp, qamköŋıl qarttardyŋ batasyn alǧan. Mekeme basşysy Kenjebolat Bäpışev aitqandai, būl mekemede tūruşylarǧa qanşa jerden jaǧdai jasalǧanymen, jar salyp nasihattaityn oryn emes. Ras, memleket qamqorlyǧyna aldy, qyruar qarjy bölınude. Ol qarajatqa qarttar men mügedekterdıŋ jaǧdaiy jasaluda. Bıraq… Bıraqtyŋ astaryn säl keiınırek baǧamdaisyz.
Kenjebolat Saparūly aitady, būl jerde de sapyrylysqan tırşılık. Qariialar bala siiaqty, mügedekter şydamsyz, aşulanşaq keledı. Al olarmen jūmys ısteu, baǧyp-qaǧu qandai qiyn bolsa, aityp jetkızu de sonşalyqty…
Bes uaqyt tamaqtanady olar. Erıkterıne qarai qydyrady, qalany aralaidy. Ara-tūra konserttık qoiylymdar tamaşalaidy. Jaǧdailary barynşa nazarǧa alynǧan.
TALAILY TAǦDYRLAR TOǦYSY
Bas-aiaǧy 340 adam. Eŋ jasy 26-da bolsa, qariialardyŋ ülkenı 99-da. 112-sı mügedekter. Al älgı 340-tyŋ naqty 76-sy mūsylman bauyrlarymyz bolyp şyqty. Onyŋ 60-tan astamy qazaq qarttary.
Kenjebolat Saparūly aitady, mūndaǧylardyŋ ärqaisysynyŋ taǧdyry bır-bırıne mülde ūqsamaidy. Ärqaisysy ärtürlı jolmen kelgen. Alaida, eşqaisysynyŋ ömırı ökınışsız, maşaqatsyz, qiynsyz emes. Bärınıŋ keudesınde – qyjyl, köŋılınde qam bar.
«Älgınde aitqanymdai, būl jarnamalaityn mekeme emes. Dese de, Halyqaralyq mügedekter qauymdastyǧyna kırudı maqsat tūtyp otyrmyz. Qazırdıŋ özınde halyqaralyq standarttarǧa sai jūmys ısteudemız. Sonymen qatar, mekemenıŋ janynan jartylai stasionarlyq, aqyly stasionarlyq ortalyq aştyq. Alǧaşqysyna qabyldanuşylar taŋerteŋ keledı, keşkı uaqytta üilerıne qaitady. Olardyŋ artyqşylyǧy sol, bala-şaǧasynyŋ qasynda. Al aqyly ortalyqqa jazylǧan 18 qartymyz ben mügedegımız kündız-tünı özımızdıŋ qamqorlyqta», deidı mekeme basşysy. Bıraq, barlyq qarttar men mügedekke közqaras bır, alalau joq, bırdei nazarda.
«KEŞTEU BOLSA DA QAUYŞTYQ…»
Tırşılık bar jerde jūptasu da bar. Qart bolsa da, mügedek bolsa da mūndaǧylar jürekterınıŋ qalauyna erıp, syŋarlaryn tapqan. Qyryqqa juyq jūp bır bölmede, bır şaŋyraqtyŋ astynda ǧūmyr keşude. Mäselen, tumasynan su qaraŋǧy Hasan Moldahmetov pen älde, orys, älde, ukrain (ūltyn özı de bılmeidı) Kseniia Viguliarnaia mūsylmanşa nekelerın qidyrǧan. Qalyŋdyq sol kezde İslam dının qabyldaǧan. Erıne ūiyp bes uaqyt namazyn oqidy. Sosyn Kseniiaǧa Kenjebolattyŋ özı Aqsana dep azan şaqyrtyp, at qoiǧan körınedı. «Şeşemnen erte qaldym. Eseie kele äkem qaitys boldy. Sosyn tuystaryma salmaq salǧandy jön körmei, osynda at basyn tıregen edım. Qazaqtyŋ meiırımın köp körgen, qazaqpen aralas-qūralas bolyp ösken Aqsanamen tanystym, tabystyq, tüsınıstık. Menen 15 jas ülkendıgı bolsa da, jarasyp kettık. 1997 jyldan bırgemız», deidı otaǧasy Hasan.
QARTTAR ÜII QOǦAMNYŊ QASIRETI
«Osydan on şaqty jyl būryn, osy mekemege basşylyqqa keler aldynda anam aityp edı: «E-e, balam, öte auyr jūmysqa barasyŋ. Qarttar bala sekıldı bolyp keledı. Kez kelgen kışıgırım närsege şart synyp, aşulana qaluy mümkın. Tüsınıstıkpen qara. Keşırımdı, qaiyrymdy bol», dep. Būl – maǧan amanattai sezıldı. Marqūm anamnyŋ amanatyn arqalap jürgendei bolam qazır.
Täuelsızdıgımızdı alǧan tūsta, el ışınde toqyrau bastaldy. Naryqtyq zaman jeke ömır süruge beiımdedı ǧoi. Sonda käsıpkerlıkke bet būryp, qonaqüi aşqanmyn. Qonaqüiımnıŋ janynda jetım-jesırlerge, qart-mügedekterge arnalǧan bölme bolatyn. Bırneşe qamköŋıldı qanatymnyŋ astyna alǧanym bar-tyn. Sondyqtan mümkındıgı şekteulı jandardyŋ, qariialardyŋ ömırı maǧan būrynnan tanys», deidı Kenjebolat Saparūly.
Osylai desek te, Qarttar üiı – qoǧamnyŋ qasıretı. Būl qasırettıŋ qanşa uaqytqa sozylary Jaratqanǧa aian. Qasıret deitınımız qariia – eldıŋ qazynasy emes pe?.. Al qazaq jetımı men jesırın, qarausyz qalǧan qartyn qaŋǧyrtqan, qynjyltqan halyq emes. Būl jūǧymsyz qasiet özgede bolsa da, özımızge jat edı. Älgı «bıraqtyŋ» astary osy. Jat qylyq janymyzdan tabyldy. Tabylmasa, qazynaly qariialar «Qarttar üiıne şūbyrar ma edı?!
Kenjebolat Saparūly aitady, bır künderı Qarttar üiı degen joǧalady. Qarttar üiı tek qarttardyŋ bas qosatyn ortalyǧyna ǧana ainalady. Balalarynyŋ, nemerelerınıŋ, şöberelerınıŋ ortasynda oinap, külıp, jadyrap otyrǧan aqsaqaldylarymyz ben aqjaulyqtylarymyz mūnda tek bas qosu üşın, uaqyttaryn qyzyqty ötkızu üşın ǧana keletın bolady. Mūqtajdyqpen emes, bır-bırıne syryn aityp, äŋgıme-düken qūru üşın ǧana keledı.
Laiym, solai bolǧai!
P.S.
Qariia baqyty – nemeresınıŋ isıne süisınıp, şöberesınıŋ külkısıne şomylu. Onyŋ aŋsar nietın, meiırban köŋılın, aialy alaqanyn Qarttar üiıne aiyrbastasaq, eldıgımızge de, arymyz ben namysymyzǧa da syzat tüskenı, syn bolǧany.
Ras, Qarttar üiındegı atalarymyz ben äjelerımız ūl-qyzdaryna kınä artqysy kelmeidı. Janyna balaǧan jalǧyzyn, bälkım, jalmauyzyn kım jazǧyrsyn?! Şermende ata-ana oǧan auzy barmasy anyq. Qariialardyŋ memlekettık mekemede mūrty maiǧa malynyp, barlyq jaǧdaiy jasalyp otyrǧanymen, onyŋ barlyǧynyŋ qūny nemeresınıŋ isınıŋ janynda kök tiyn. Ol öz ūrpaǧynyŋ, meilı taǧdyry ony bala-şaǧasyn baǧyp-qaǧuǧa da jazbasa, ortasynda bolǧysy keledı, saǧynady, sarǧaiady. «Äke-şeşeŋ jyndy bolsa, bailap baq» degen ösiet bızge aitylsa kerek-tı…
Qarttar üiındegı qazaq qarttary alpys-tan asyp jyǧylady!..
Ashat RAIQŪL
