Memleket basşysy 2022 jylǧy 19 qaŋtar küngı QR Qorǧanys ministrlıgınde söilegen sözınde geosaiasi jaǧdaidy jäne öŋırlık deŋgeidegı qauıp-qaterdı eskere otyryp, Qaruly küşterdıŋ jauyngerlık qabıletın tübegeilı arttyrudy talap etken bolatyn. Sondai-aq ol qorǧanys vedomstvosynyŋ aldyna äskeri-kölıktık aviasiia parkın tolyqtyru, 2022 jylǧa arnalǧan qaru-jaraq pen äskeri tehnikany satyp alu josparyn qaita qarau, Qaruly küşterdıŋ kadrlyq äleuetın arttyru siiaqty qadau-qadau mındetterdı qoiǧan edı. Osy tapsyrmalardyŋ oryndalu jaǧdaiyn bılu maqsatynda redaksiia atynan QR Qorǧanys ministrlıgıne sūrau joldaǧan edık, soǧan jaqynda resmi jauap aldyq. Endı solardyŋ bärın sala-sala boiynşa bölıp, jeke-jeke saralap köreiık. Sonymen qatar soŋynda täuelsız sarapşyǧa da söz beremız.
Damudyŋ basym baǧyttary
Memleket basşysy – Qaruly küşterdıŋ Joǧarǧy bas qolbasşysynyŋ tapsyrmasyna säikes, Qazaqstan armiiasyn reformalau boiynşa keşendı jūmys jürgızılude. Osyǧan orai, Qaruly küşterdıŋ qūrylymy men qūramyn jaŋǧyrtu, äskeri daiyndyqty jetıldıru, zamanaui qaru-jaraqpen jäne äskeri tehnikamen jaraqtandyru, sifrlandyru ısın odan ärı jalǧastyru, äskeri infraqūrylymdy damytu, äskeri qyzmettıŋ bedelın arttyru jönındegı basym baǧyttar aiqyndaldy.
Armiiany odan ärı damytu memlekettıŋ qauıpsızdıgıne tönetın jaŋa syn-tegeurın men qauıp-qaterdı eskere otyryp jürgızıletının eskeru kerek. Osyǧan säikes, Qaruly küşter qyzmetınıŋ jaŋa baǧyttary retınde Arnaiy operasiialar küşterı, basqa da jauyngerlık bölımşeler men aumaqtyq qorǧanysty damytuǧa basty basymdyq berılıp otyr.
Ötken qaŋtar aiynda Prezident Jarlyǧymen Arnaiy operasiialar küşterı qūrylǧany belgılı. Jaŋa äsker tegınıŋ ūiymdyq-ştattyq qūrylymy daiyndaldy. Jauyngerlık bölımşelerdıŋ qūramy anyqtaldy. Onyŋ qūramyna äskeri basqaru organy, arnaiy maqsattaǧy jasaqtar men barlau polkterı, arnaiy daiyndyq ortalyqtary kırdı. Äskeri aviasiia tıkūşaqtaryn, ūşqyşsyz basqarylatyn apparattary men jauyngerlık kemelerdı jedel qoldanysqa beru josparlanǧan.
Qazırgı uaqytta jedel barlau jüiesın qaita formattau, radioelektrondyq barlau jäne radioelektrondyq küres bölımşelerınıŋ joǧary tiımdı tehnikalyq qūraldarmen jaraqtandyrylu deŋgeiın arttyru jūmysy jürgızılude.
Arnaiy operasiialar küşterı qalyptasqan soŋ beibıt jäne soǧys uaqytynda derbes nemese basqa memlekettık organdardyŋ arnaiy maqsattaǧy küşterımen bırlesıp, kez kelgen strategiialyq baǧyttaǧy arnaiy operasiialardy jürgızuge qabılettı bolady.
Qaru-jaraq qalai jaŋartylmaq?
Qorǧanys ministrlıgınde Qazaqstan armiiasyn zamanaui, joǧary tehnologiialyq qaru-jaraqpen jäne äskeri tehnikamen jabdyqtau jūmysy jürgızılude.
Jeke qūramdy, auyr qaru-jaraqty, arnaiy tehnikalar men özge de jükterdı Qaruly küşterdıŋ qajetı üşın alys qaşyqtyqqa tasymaldau, sondai-aq arnaiy operasiialar men özge de jalpy memlekettık tapsyrmalardy oryndau üşın orta jäne ülken jükterdı köteretın äskeri-kölıktık ūşaqtardy satyp alu josparlanuda. Sonymen bırge ötken 2021 jyly Airbus Defense&Space kompaniiasynan S-295M jäne A400M ūşaqtaryn satyp aluǧa şart jasalǧanyn aita ketu kerek. Ūşaqtardy jetkızu, şartta körsetılgen mındettemelerge säikes, 2024 jäne 2026 jyldarǧa josparlanyp otyr. Būdan özge, bolaşaqta bırneşe L-410 jeŋıl äskeri-kölıktık ūşaqtaryn satyp aluǧa şart jasasu josparlanuda. Būl rette memlekettık qorǧanys tapsyrysy şeŋberınde alys-jaqyn şet elderden soŋǧy qaruly qaqtyǧystarda özın jaqsy qyrynan körsetken qaru-jaraq pen äskeri tehnika ülgılerı satyp alynuda.
Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyn ıske asyru aiasynda äskeri vedomstvo, otandyq qorǧanys-önerkäsıp keşenımen özara yqpaldasa otyryp, äskerdı tehnikalyq tūrǧydan qaita jaraqtau şaralaryn qabyldap jatyr.
Bügınde otandyq käsıporyndarda öndırılgen «Arlan» brondalǧan döŋgelektı maşinalary, zymyran-artilleriialyq korablderı, «Nūr» radiolokasiialyq stansalary jauyngerlık kezekşılıktı laiyqty atqaryp keledı. Būl tızımdı jaŋa ülgıdegı bailanys qūraldarymen, optikalyq közdeuıştermen, avtomobildık tehnikalarmen de tolyqtyruǧa bolady. Mūnan özge, osy otandyq qorǧanys önerkäsıbı keşenıne qarasty käsıporyndarda qaru-jaraq pen äskeri tehnikalardy kürdelı jöndeu men jaŋǧyrtudan ötkızu mümkındıgı baryn da aita ketken jön.
Äskeri qyzmettıŋ merzımı özgere me?
Qoǧamda merzımdı äskeri qyzmettıŋ uaqytyna qatysty äŋgımelerdıŋ ūdaiy köterılıp tūratyny jasyryn emes. Jalpy jastardy äskerge şaqyru tärtıbı «Äskeri qyzmet jäne äskeri qyzmetşılerdıŋ märtebesı turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋymen belgılengen. Osy zaŋnamalyq aktıge säikes, äskerde qyzmet etu merzımı – 12 ai.
Äskerlerdıŋ jauyngerlık qabıletın tiıstı deŋgeide ūstap tūruǧa, kışı äskeri mamandardy daiarlauǧa jäne olardy keiınnen tiımdı paidalanuǧa ketetın memlekettıŋ şyǧyndary – būl sūraqtyŋ oryndylyǧynyŋ negızgı kriteriiı. Būl jerde mäsele äskerlerdı jaraqtandyru üşın jetkızıletın qaru-jaraq pen äskeri tehnikanyŋ kürdelenuıne, äskeri salaǧa aqparattyq tehnologiialardyŋ dendep engızıluıne jäne äskeri daiarlanǧan rezervtıŋ jinaqtaluyna da bailanysty.
Jalpy kez kelgen ideiany praktikalyq tūrǧyda jüzege asyru üşın oǧan ülken kölemdegı daiyndyq jūmystary jürgızıletını belgılı. Sol sebeptı būl sūraq vedomstvoaralyq deŋgeide jan-jaqty zerdeleudı talap etedı. Memleket basşysy men Ükımet tarapynan da qoldau tabuy kerek. Sonymen bırge mūndai mäselelerdıŋ qoǧamda keŋınen talqylauǧa tüsetının de ūmytpaǧan jön.
Kadr saiasatyndaǧy kıltipan
Qazırgı taŋda Qaruly küşterdıŋ 2022-2025 jyldarǧa arnalǧan kadr saiasatynyŋ tūjyrymdamasy äzırlenude. Būl qūjat şeŋberınde kadr saiasatyn damytudyŋ boljamy (üş jyldyq kezeŋge), sondai-aq Qaruly küşterdıŋ kadrlyq äleuetın arttyru mäselelerın ıske asyrudyŋ negızgı qaǧidattary men täsılderı aiqyndalady.
Kadr saiasatynyŋ negızgı maqsaty joǧary bılıktı äskeri ūjymdy qalyptastyru, Qaruly küşterdıŋ aldyna qoiylǧan mındetterdı tiımdı, sapaly jäne jedel şeşuge mümkındık beretın deŋgeidegı jeke qūrammen jasaqtaudy qoldau. Būl jerde negızgı mındet jeke qūramdy ırıkteu, daiarlau, ornalastyru jüiesın qūru men jetıldıru, äskeri qyzmetşılerge qyzmet satysy boiynşa köterıluıne jäne zaŋnamada közdelgen äleumettık qūqyqtar men kepıldıkterın jüzege asyruyna teŋ mümkındıkter beru bolyp qala beredı.
Äskeri sarapşy ne deidı?
«Bärın kadr şeşedı» degen qaǧidat qai zamanda da özektı. Sol sebeptı osy mäselege qatysty täuelsız äskeri sarapşynyŋ pıkırın tyŋdaudy jön kördık.
Endıgı söz tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty, QR QK MÄTM-nıŋ ǧylymi keŋesşısı, zapastaǧy polkovnik Manas MAǦŪLOVTA:
– Älemdegı eŋ aibyndy armiianyŋ mektebınen ötken naǧyz käsıbi mamandar zeinetke şyǧyp, bırazy ömırden ozǧan soŋ olardyŋ ornyn kımder basty jäne ol kezdegı äskeri bılım jüiesı qandai edı? Mıne, äŋgımenı sodan bastau kerek.
KSRO kezınde äskeri kadrlardy daiyndaudyŋ üş satyly jüiesı boldy, bırınşı – äskeri uchilişeler, ekınşı – ärtürlı beiındı mamandyqtar boiynşa äskeri akademiialar, üşınşı – joǧary basşylyq üşın mamandar daiarlaityn jedel-strategiialyq deŋgeidegı Bas ştabtyŋ akademiiasy. Äskeri uchilişe bıtırgen ofiser qyzmet baspaldaqtarymen köterıle otyryp, ärı ketse batalon komandirı ǧana bola alatyn. Al arnaiy akademiiany bıtırmeiınşe, polk basqarudy dämetpeitın de. Ärine, būl qatal, bıraq ädıl talap edı. Aldymen bılım alyp, bılıktılıgıŋdı köteruıŋ kerek. Öz käsıbınıŋ has şeberlerı osylai ǧana şyŋdalatyn. Keŋes äskerınde mūndai mamandardy barynşa süzgıden ötkızıp, ärı qarai ösuıne joldama beretın beiındı akademiialardyŋ sany jiyrma şaqty bolatyn. Üş jyldan keiın osy oqu oryndarynan sala-sala boiynşa myqty-myqty mamandar tülep şyǧyp, polktar men diviziialarda qyzmet atqaruǧa attanatyn. Äitse de ärı qarai taǧy bır «kedergı» paida bolatyn. Qūrama, okrug nemese armiia ştabtarynda qyzmet atqaruy üşın ofiser mındettı türda Bas ştabtyŋ akademiiasyn bıtıruge tiıs edı. Mūny qol jetpeitın arman deuge bolady. Keŋes äskerınıŋ 70 jyldyq tarihynda ony ekı-aq qazaq – general-leitenant J.Kereev pen general-maior B.Esmambetov bıtırgen.
Bıraq täuelsızdık alǧan soŋ Kazaqstannyŋ äskeri bılımı basqa jolmen kettı. Bızde ortaŋǧy buyn – salalyq akademiia bılım jüiesınen mülde alynyp tastaldy. Qazaqstandyq ofiserler äskeri uchilişenı bıtırgen soŋ bes-alty jyl qyzmet atqaryp, sosyn bırden Bas ştabtyŋ akademiiasyna tüsedı. Joly bolǧandar tıptı bastapqy äskeri bılımmen-aq vzvodtan bastap polk pen brigada deŋgeiıne deiın jetıp jatady. Būl jerde basty ölşem ofiserdıŋ bılımı emes, lauazymy bolyp şyǧady. Jan-jaqty äskeri bılım alyp, pısıp-jetılmei, komandir retınde tolyq qalyptaspai talaiy joǧary generaldyq lauazymdarǧa taǧaiyndalady. Äskerlerdı basqaruda jetkılıktı täjıribesı joq adamdar syn saǧat tuǧanda özderın tiıstı därejede körsete ala ma, ärine, joq. Sol sebeptı otandyq äskeri bılım beru jüiesın tübırımen özgertu kerek. Qazırgı Ūlttyq qorǧanys universitetın ekıge bölıp, qaita qūru qajet. Bırınşısı orta buyndaǧy ofiserlerdı oqytatyn salalyq akademiia bolsa, ekınşısı joǧarǧy strategiialyq buyndaǧy basşy ofiserlerdı daiarlaityn Bas ştab akademiiasy boluǧa tiıs. Bastapqy bazalyq äskeri bılımı bar (äskeri kafedralardy qospaǧanda) bükıl qazaqstandyq ofiserlerdı salalyq akademiiaǧa tek qana batalon deŋgeiınen, tek qana äskerlerden qabyldaǧan dūrys.
Salalyq akademiiada är ofiser ekı jyl özınıŋ mamandyǧy boiynşa fakultetterde bılımın ärı qarai jetıldırse. Sol arqyly bız bırden ekı mındettı şeşer edık, bırınşı – ofiserler qūramyn sapaly sūryptaudan ötkızemız, ekınşı – öz ısınıŋ käsıbi mamandaryn daiarlap şyǧaramyz. Osylaişa bes-on jyldyŋ ışınde Qaruly küşterdıŋ käsıbi deŋgeiı anaǧūrlym arta tüser edı.
Al Bas ştabtyŋ akademiiasyna ekı jylda bır ret «brigada-diviziia» buynynan üzdık degen 20-25 tyŋdauşyny taŋdap alyp, olardy älem elderınıŋ täjıribesı negızınde jedel jäne strategiialyq önerge baulyǧan jön. Keiın Bas ştab akademiiasyn bıtırgen tülekterdı äsker türlerı men tekterınıŋ, Ūlttyq ūlan men şekara äskerlerınıŋ qolbasşylyǧyna jäne taǧy basqa da basşylyq lauazymdarǧa taǧaiyndauǧa bolar edı. Qaruly küşterdıŋ jauyngerlık arttyru jönındegı Memleket basşysynyŋ tapsyrmasy sonda ǧana oryndalmaq.
Äskeri reforma jürgızgende Qorǧanys ministrlıgı men basqa da küştık qūrylymdardyŋ janynan aşylǧan, oidan şyǧarylǧan türlı ortalyqtan, jauapkerşılıgı şekteulı serıktestıkten, mekemeden arylu qajet. Jauyngerlık daiyndyqtyŋ maqsatyna säikes keletınderın ǧana qaldyrǧan abzal. Sodan soŋ äskerdı käsıbi bılımı joq kezdeisoq adamdardan tazartyp, jeke qūramdy attestasiiadan ötkızıp, bosaǧan oryndarǧa zeinetke erte şyqqan älı de densaulyǧy myqty ofiserlerdı zapastan şaqyrudy ūsynamyn.
Osy jäne basqa da oilarym men ūsynystarymdy jaŋadan taǧaiyndalǧan Qorǧanys ministrınıŋ atyna joldaǧan bolatynmyn. Menıŋ hatyma jauap jazyldy degen habar jettı, bıraq ol älı qolyma tigen joq.
Äbubäkır SMAIYLOV
