Qylyşyn süiretıp qys ta taiap qaldy. Qalanyŋ kommunaldyq mekemelerı daiyndyqty bastaǧaly qaşan? Köpşılık Arqanyŋ üskırgen aiazynda üiımızdıŋ jyly boluy tek jergılıktı äkımdık pen oǧan qarasty kommunaldyq käsıporyndarǧa qatysty dep oilaidy. Olai emes.
Qystan qymtyrylmai şyǧuymyz tıkelei özımızge qatysty. Özımız dep tūrǧyndardy, iaǧni halyqty aityp otyrmyn. Bügınde elordalyqtardyŋ kommunaldyq mekemeler aldyndaǧy qaryzyn myŋdap, tıptı milliondap sanauǧa bolady. Bıreudıŋ bereşegınde nemız bar, dıttegenımız – sol qaryzdy qaitaru jaiy. Özderı bılıp qaitarmasa, qalai qaitartamyz degen sūraqqa jauap ızdeu. Sonymen…
Aldymen kommunaldyq mekemelerdıŋ bırazyna habarlastyq. Keibırınıŋ ǧalamtordaǧy res¬mi saityndaǧy mälımetke qanyq boldyq. «AstanaEnergosbyt» JŞS-nıŋ saitynda 12 qyrküiek künı ailap kommunaldyq qyzmet aqysyn tölemegen boryşkerlerdıŋ tızımı jariialanǧan. Tıptı, ailap emes, jyldap tölemegender bar eken. Köpqabatty üilerdıŋ tūralaǧan qaryzy 12 677 695 teŋgenı qūrasa, jeke menşık sektorda tūratyn, iaǧni jer qojaiyndarynyŋ bereşegı 66 115 214 teŋgege jetıptı. Tızımde Läilı-Mäjnün köşesınıŋ bır tūrǧyny 7 634 906 teŋgemen köş bastap tūr. Masqara-ai! Bır ǧana adamnyŋ qaryzy bıldei bır ortanqol mekemenıŋ bır jyldyq biudjetımen teŋ. Al «Asta¬na su arnasy» MKK aldyndaǧy tūrǧyndardyŋ qaryzy – 230 mil¬lion teŋge. Onyŋ 94,7 mln teŋgesı jeke tūlǧalardyŋ, 136,2 mln teŋge zaŋdy tūlǧalardyŋ, al qalǧan 1,0 mln teŋgesı biudjettık mekemelerdıŋ ülesınde eken. Mekemenıŋ baspasöz hatşysy Vahit Niiazovtyŋ aituyn¬şa, kommunaldyq brigadalar 3 aidan berı su aqysyn tölemegen päterlerdı bırneşe eskertuden soŋ, ortalyq sumen qamtu jüiesınen öşırıp tastaidy. Oǧan qosa, kärız jüiesınen de aǧytylady.
Jylu, su, jaryqtan bölek PİK qyzmetınıŋ aqysyn töleuden jalta¬ryp jürgender bar. Bır ökınıştısı, elordalyqtardyŋ PİK aldyndaǧy qaryzynyŋ qanşa ekenın döp aitu mümkın emes. Sebebı, är koo¬perativ eseptı özınşe jürgızedı. Qyzmet aqysyn tölemeitınder köbınese päterın jalǧa berıp qoiǧan pysyqailar.Tüptep kelgende, būl tūrǧyndardyŋ jauapsyzdyǧyn körsetedı. Ärı būl salǧyrttyq tek qyzmet körsetuşı kompaniialarǧa ǧana emes, tūrǧyndardyŋ ainalasyndaǧy körşı-qolaŋdaryna da zardabyn tigızetını anyq. Öitkenı, üidıŋ ışkı-syrtqy jöndeuı men kommunaldyq qyzmet sapasynyŋ joǧary deŋgeide boluy ol qyzmettıŋ qaitarymyna bailanysty. Saiyp kelgende kommunaldyq qyzmettıŋ aqysyn uaqytymen tölemegen «bırdıŋ qyrsyǧy myŋǧa tiedı».
Jalpy, būl qaryz mäselesınıŋ ai¬tylyp kele jatqanyna az bolǧan joq. Ättegen-aiy köp jaǧdaida aitylady da qoiady. Tıptı, kommunaldyq, salyq bereşegı turaly alqaly jiynda Elbasynyŋ özı bır emes, bırneşe märte aitqany bar. Ülken kısı myqtap tapsyrǧan soŋ, salyq organdary bereşegı bar boryşkerlerdıŋ tızımın jariialady. Sonyŋ bır septıgı tiıp, endı qaryzy barlar şetelge attap şyǧa almaityn boldy. Osy siiaqty kommunaldyq qaryzdy qaitartudyŋ ädısın oilastyru kerek siiaqty. Tele-fonmen eskertıp, qūr sözben qorqyta bergennen qaryzdyŋ qaitatyn türı joq. Qaitpaidy da. Äitpese, qaryz jyldar boiy jinaqtalyp, «qorǧa» ainalar ma edı? Sonymen, qaryzdy qalai qaitartu kerek? Osy sūraqty sala mamandaryna qoiyp kördık.
Aitmūhan JŪMABAEV, «Astana-Teplotranzit» AQ basqarma töraǧasy:
– Bızdıŋ eldıŋ kommunaldyq qyzmet aqysyn töletu jüiesıne reforma kerek siiaqty. Mäselen, taiauda körşı Reseide arnaiy zaŋ küşıne endı. Soǧan säikes, salyqpen qosa kommunaldyq qaryzyn tölemegen azamattar şetelge şyǧa almaityn boldy. Eger bır jaqqa şyqqyŋ kelse, aldymen qaryzyŋdy töleisıŋ. Menıŋ oiymşa, bızde de osyndai jüienı täjıribege engızu qajet. Sondai-aq Europany alaiyq. Mysaly, belgılı bır uaqyttyŋ ışınde bereşektı qaitarmasaŋ, ol üi kepıldıkke alynady. Eger sol merzımnıŋ ışınde tölemeseŋ, päterdı kepıldıkke alǧan organ ony satylymǧa qoiady. Tüsken aqşadan özıne tiesılı somany alyp qalady. Būl kädımgıdei zaŋmen bekıtılgen. Qazaqstannyŋ täjıribesındegı zaŋdardy solar siiaqty qataŋdatu kerek.
Älihan QUATBEKOV, Almaty audany äkımınıŋ orynbasary:
– Äkımdıktıŋ tūrǧyn üi-kommunaldyq salasyna, onyŋ ışınde PİK jūmysyna tıkelei jauapty bolǧandyqtan, aitarym: qyzmet sapasy qanşalyqty bolsa, aqysy da sonşalyqty bolmaq. Bızdıŋ audanda PİK qyzmetınıŋ aqysyn ai saiyn 90-93 paiyzǧa deiın uaqytyly tölenedı. Tūrǧyndarmen jiı kezdesuler ötkızıp, olardyŋ jauapkerşılıgın arttyru boiynşa jūmys jürgızıp otyramyz. Jalpy, kez kelgen adam päterdı satu nemese satyp alu kezınde Halyqqa qyzmet körsetu ortalyǧyna barady. Päter iesınıŋ atynda qaryz bolsa, ol anyqtamada körsetıledı. Menıŋşe, baspanany satu kezınde päterge tırkelgen barlyq qaryzǧa sūrau jasau kerek. Sonda qojaiynnyŋ qyzmet aqysyn tölegenı nemese tölemegenı anyqtalady. Iаǧni, kommunaldyq qaryzdy qaitartudyŋ osy siiaqty keşendı jüiesın engızu kerek siiaqty. Sonda kez kelgen adam qyzmet aqysyn der kezınde tölemese, ısı alǧa baspaitynyn bıletın bolady. Jauapkerşılıktı arttyrudyŋ bır joly osy der edım.
P.S.
Basqasyn qaidam, özımız kommunaldyq qyzmettıŋ qūnyn der kezınde tölemesek, ertesıne eskerter-eskertpesten jaryqty qiyp ketedı. Joǧaryda özım aitqan tızımge qarap «osylar jyldar boiy tölemei-aq qalai jür?» degen sūraqqa jauap tappai dal boldym. Soǧan qaraǧanda, qūzyrly organdardyŋ qoly tek moinyna bereşek artpai, aqyny uaqytyly töleitınderdı qorqytyp-ürkıtuge ǧana jetetın siiaqty. Äitpese, milliondap tölemei jürgenderdı jönge salatyn kez keldı emes pe? Bälkım, bızdıŋ osy jazǧanymyzdan keiın atalǧan salany jaŋǧyrtu turaly oilanar. Olai bolmasa, üskırgen qysta üsıp qalmauymyzǧa kım kepıl…
Ainūr ŞOŞAEVA
