Ädebiet pen önerdıŋ ädemı üilesım tauyp, jymdasqan tūsy – «Karmen» operasy. Fransuz jazuşysy Prosper Merime Karmen esımdı syǧan qyzynyŋ taǧdyryn baiandaityn novellany ūly Abai düniege kelgen jyly jazyp, odan tura otyz jyl uaqyt ötkende äigılı kompozitor Jorj Bize būl tuyndyny operaǧa ainaldyrdy. Bır jarym ǧasyrǧa juyq tarihy bar, talai eldıŋ, talai jerdıŋ jūrtyn tamsandyrǧan opera Astana sahnasyna keldı. Keşe «Astana-Opera» Memlekettık opera jäne balet teatrynda atalmyş tuyndynyŋ premerasy öttı.
Aitqanymyzdai, opera alǧaş ret HIH ǧasyrdyŋ aiaq şenınde Parij qalasynda sahnaǧa jol tartty. Alaida körermen basynda tuyndyny qabyldai qoimady. Fransiia gazetterı de bırınen soŋ bırı syndy boratty.
Onyŋ sebebın «Astana-Opera» teatry direktorynyŋ bırınşı orynbasary Töleubek Älpiev bylaişa tüsındıredı: «Jorj Bizeden 50 nemese 100 jyl būryn ömır sürgen Gendel siiaqty ūly kompozitorlar muzykany negızınen grek mifologiiasy taqyrybyna jazdy. Odan soŋ Puchchini, Verdi lordtar, graftar, korolder ömırın operaǧa arqau ettı. Ol uaqytta teatrǧa qarapaiym adamdar bara qoimaityn. Körermender arasynda köbınese burjuaziia ökılderı otyratyn. Mıne, olar «Karmendı» sahnadan alǧaş körgende, jeŋıl jürıske salynǧan syǧan qyzy men äskerden qaşyp, tauardy jasyryn tasymaldauşylarǧa qosylǧan ofiser beinelerın qabyldamady. Jorj Bize Parijdıŋ opera teatry sahnasyna mülde basqa ömırdı alyp keldı. Onda ömırdıŋ küngeiınen būryn köleŋkesı molynan körınıs tapty. Aqsüiekterge būl ūnamady. Operanyŋ muzykasy ūly bolsa da, oqiǧasynyŋ kesırınen tuyndy Parij sahnasynan on şaqty jylǧa alastatyldy».
Bırşama uaqytty aralatyp baryp kompozitor Ernest Giro operanyŋ jaŋa redaksiiasyn jasady. Bıraz dialogty alyp tastap, ornyna Jorj Bizenıŋ özge şyǧarmalarynyŋ muzykasy men balet önerınıŋ bırneşe ssenasyn qosty. Osylaişa «Karmen» Parij sahnasyna qaita oraldy. Onyŋ aldynda Europa, Amerika, Resei qalalarynda körsetılgen opera körermender men muzyka mamandarynyŋ jaqsy baǧasyn aldy. Mäselen, kompozitor Petr Chaikovskii 1880 jyly «Karmendı» şedevrge balap, tübınde älemge äigılı tuyndyǧa ainalatynyna sendı.
Opera oqiǧasy İspaniiada örbidı. Alaida tuyndy avtory – Fransiia kompozitory.
«Karmendı» «Astana-Opera» sahnasynda italiialyq rejisser, būdan būryn osy teatrda «Batterfliai hanym» operasyn sahnalaǧan Lorenso Amato qoidy.
Muzyka demekşı, osy operadan alynǧan «Habanera», «Toreador şumaqtary» syndy tuyndylar qazır jeke şyǧarmalar retınde halyqtyŋ arasynda tanymal. Rejisserdıŋ tuyndynyŋ kürdelılıgı jaily aitqanynyŋ da jany bar. Tört bölımnen tūratyn operanyŋ ūzaqtyǧy üş jarym saǧat. Ärtıster üşın tıgılgen 400-den astam kostium de onyŋ auqymdylyǧynan habar beredı. Qatysuşylardyŋ özı üş qūramǧa bölıngen.
«Astana-Opera» «Karmendı» qoiu üşın bır jyl daiyndaldy. Teatrdyŋ repertuarynda osymen toǧyzynşy opera körermenderge jol tartty. Bır erekşe atap öterlıgı, teatr ärtısterı atalmyş janrdaǧy tuyndy partiialaryn alǧaş märte fransuz tılınde oryndady. Repertuardaǧy üş opera ūlttyq bolsa, qalǧan beseuı negızınen italian tılınde şyrqalady. Opera bügın jäne erteŋ de teatr sahnasynda körsetıledı.
Amanǧali Qaljanov
