Sauda jasaǧanda nemese tapsyrys bergende eŋ bırınşı nenı eskeru kerek?
TORTTY KIMNEN ALASYZ?
Qazırgı taŋda merekelerdı, tuǧan künderdı tortsyz qarsy alu mümkın emes. Soǧan orai, tortty üide otyryp-aq pısırıp, äleumettık jelı arqyly käsıbın döŋgeletıp otyrǧandar az emes bügınde. Tūrǧyndar tarapynan da üide pısırıletın tortqa sūranys jaqsy. Ärine, üide pısırıletın konditer önımderı közdıŋ jauyn alyp, dämı tıl üiıredı. «Ziiandy qospalarsyz tabiǧi önımderden jasalady» degen jarnamasy da nazar audarady. Bıraq onyŋ sapasyna qanşalyqty män berıledı? Konditerlık qospa būiymdary tamaqtan ulanudyŋ jiı sebepkerı bolyp jatqanyn bılesız be? Üide pısırıletın torttardyŋ qūramynda gliukoza men qanttyŋ köp boluy bakteriianyŋ köbeiuıne, toksinderdıŋ jinaluyna äser etedı. Ulanu jaǧdailary köbıne merzımı ötken önımderdı paidalanu nemese daiyndau tehnologiiasyn būzuşylyqpen jäne talapqa sai emes oryndarda daiyndaluynyŋ saldarynan bolady. Olardyŋ qauıpsızdıgın rastaityn qūjattary da joq. Qarapaiym jeke bas gigienasy da saqtalmaidy, onymen qosa bır rettık qolǧaptar da qoldanylmaidy. Olardyŋ medisinalyq qaraudan ötkendıgı de kümän tudyrady. Sondai-aq, üide tort pısıruşılerdıŋ tuberkulez nemese infeksiialyq aurulardy tasymaldauşy boluy da ǧajap emes. Sol sebeptı mekenjaiy men saqtau merzımı naqty körsetılgen önımdı ǧana satyp alyŋyz.
SAQTAU MERZIMINE MŪQİIаT QARAŊYZ
Balalar taǧamyn satyp alarda tūtynuşylar eŋ aldymen önım men öndıruşı turaly aqparatpen mūqiiat tanysyp, paidalanuǧa bolatyn merzımge, öndırılu uaqytyna jäne saqtau merzımıne köŋıl audaruy qajet. Saqtau merzımı ötken tauardy satuǧa mülde bolmaidy. Mūny ärbır tūtynuşy bıluı tiıs. Taŋbalanuy dūrys körınbeitın önımdı de satyp almau kerek. Onyŋ saqtau merzımın bärıbır anyqtai almaisyz. Sonymen qatar, jyl mezgılın de eskergen jön. Sebebı qysqy uaqytqa qaraǧanda jazda azyq-tülıkter tez būzylady. Al ırımşık satyp alu kezınde temperaturalyq saqtau rejimıne asa köŋıl audarǧan abzal. Mysaly, -18 gradusta saqtalatyn ırımşıktıŋ merzımı 4 aiǧa jetse, +6 gradustaǧy önım 21 täulıkten ary aspaidy. Önımdı taŋdaǧan kezde onyŋ syrtqy türıne de mūqiiat qaraǧan dūrys. Mäselen, süt önımınıŋ oramy, temırden jasalǧan bankıler tyrsimauy tiıs. Iаǧni qapşyqtary ısınbegen, kırlenbegen, şaŋ baspaǧan boluy läzım. Iogurtterdı de satyp alǧanda erekşe män berıŋız. Olardyŋ qaqpaǧyna syzat tüspei, jyrtylmaǧan boluy qajet. Äitpese mikrobtar zeŋnıŋ paida boluyna sebepker bolady.
JAS ANALAR NENI ESKERUI TİIS?
Balalardy üide tamaqtandyratyn analardyŋ qūlaǧyna altyn syrǧa, qūrǧaq qospalar men botqany satyp alu, ony aşu kezınde saqtalu merzımı öte şekteulı ekendıgın esıŋızde saqtaŋyz. Negızınde, būl 2-3 apta saqtalady, ol turaly önım syrtynda körsetıledı. Bıraq bala eger bır oram qospany jep ülgermegen jaǧdaida, ony ekınşı ret qoldanbaŋyz. Balalar taǧamyn köp kölemde erte daiyndauǧa da bolmaidy. Qaqpaǧy aşyq önımdı ekı künnen artyq toŋazytqyşta qaldyrmaŋyz. Balalardyŋ taǧamdary öte tez būzylady. Sol sebeptı süt önımı men bankıdegı ezbenı toŋazytqyştyŋ üstıŋgı söresıne qoiu kerek. Işek infeksiiasy men astan ulanudyŋ aldyn alu üşın süttı paidalanbas būryn qainatu qajet. Jekelegen satuşylardan sapasy tekserılmegen süt önımderın mülde almaŋyz. Balalarǧa būryn dämın körmegen jaŋa önımdı de bırden bermeŋız. Būl qarapaiym erejelerdı saqtamau balalarǧa ülken qauıp töndıredı. Saq bolyŋyzdar!
Ainūr DÄULETBAEVA,
Qoǧamdyq densaulyq saqtau departamentı
taǧam nysandaryn sanitarlyq-gigienalyq
qadaǧalau bölımınıŋ basşysy
