Elımızdegı balabaqşalarda aǧylşyn tılı oqytylyp jürgelı bıraz jyl boldy. Üştıldıler mekenıne ainaludy közdegen memleket üşın būl, ärine, jaŋalyq emes. Balalar bır desten üş tıldı meŋgeretın bolady. Üş tılmen qarulanyp, üş adamnyŋ mümkındıgıne ie bolady.
Dese de, tıl üirenu bır bölek te, sol tılmen bırge halyqtyŋ salt-sanasyn sıŋdıru bır bölek. Olai deitınımız, şyǧarmalaryn özge tılde jazsa da, qazaqtyŋ iısı aŋqyp tūratyn aqyndarymyz bar. Mäselen, Oljas Süleimenov öleŋderın orysşa jazsa da, qazaq aqyny bolyp qalady. Orys tılınde jyr jinaǧyn şyǧaryp ülgergen Tölegen Mūhamedjanovtyŋ da qazaqşylyǧyna eşkım kümän keltıre almaidy. Būl tūrǧyda, aita ketu kerek, psihologtar balanyŋ bes jasqa deiın alǧan tärbiesı onyŋ bükıl ömırındegı azamattyq bolmysynyŋ negızın qalaitynyn aitady.
Al, oŋ-solyn tanyp bolmaǧan balaǧa, auyldyŋ tütının, qoidyŋ qiyn iıskep körmegen örenge özge tıldı üiretkende nege män beruımız kerek?
Bärımızge mälım, şet tılı bızdıŋ elımızde tıkelei orys tılındegı oqytu ädıstemesı arqyly oqytylyp keledı. Däl biylǧy jylǧa deiın mektepte aǧylşyn tılı sabaǧyn oqytqanda da qosymşa paidalanatyn oqu qūraldary orysşa bolǧan. Baǧdarlama boiynşa mätın audarǧanda orysşa-aǧylşynşa jäne aǧylşynşa-orysşa sözdıkter qoldanyldy. Oqulyqtaǧy mätınder de aǧylşyn jäne orys tılınde bolyp keldı.
Hoş delık. Psihologtardyŋ paiymdauyna süiensek, mektepte, joǧarǧy oqu oryndarynda adamdyq bolmysynyŋ negızı qalyptasyp qoiǧandar oqidy. Al, balabaqşadaǧy balalar şe? Bız olarǧa aǧylşyn tılın oqytqanda oŋdy ädısteme qoldanyp jürmız be? Balalarymyzdyŋ aǧylşyn tılın bıletın, bıraq öz otanyn, halqyn süietın, öz elınen eşbır eldı artyq körmeitın ūltjandy azamat bolyp qalyptasuyna yqpal ete alyp jatyrmyz ba?
Būlai dep otyrǧanymyz, bızdıŋ elımızde Bılım jäne ǧylym ministrlıgı balabaqşa tärbielenuşılerıne aǧylşyn tılın oqytu ädıstemesınıŋ standartyn älı bekıtpegen. Iаǧni, tılı şüldırlep endı ǧana şyqqan jas jetkınşekterge ärkım öz öresı deŋgeiınde sabaq beredı. Mūnda da äŋgıme aǧylşyn tılın bıludegı öre tūrǧysynda emes, azamattyq, ūstazdyq ūstanymdar tūrǧysynda.
Bızdıŋ bıletınımız, balabaqşalarda aǧylşyn tılı mūǧalımderı özderı daiyndap, äzırlegen ädıstemeler men baǧdarlama aiasynda sabaq ötkızedı. Eŋ ökınıştısı, balalar aǧylşyn tılımen qosa aǧylşyn halqynyŋ mädenietı men dästürın, salt-sanasyn qosa sıŋıredı. Mäselen, aǧylşyn halqynda ««Halloween» atty ūlttyq mereke bar. Sabaq üstınde sol mereke toilanady. Balalarymyz özderın Angliia azamaty retınde sezınuge, aǧylşyn halqynyŋ sanasyn sezınuge tyrysady.
Al bızdıŋ maqsat – aǧylşyn ideologiiasyn sıŋırıp, aǧylşyn bolyp ömır süru emes, aǧylşynnyŋ tılın ǧana üirenu emes pe? Balalarymyzdy älemge qanat jaiǧan aǧylşyn tılımen qarulandyru ǧana emes pe? Al bızge Angliiadaǧy merekelerdı toilau jarasa ma?
Barşaǧa mälım, japon halqy balalaryna on ekı jasqa deiın şet tılın üiretpeidı. Ol japondardyŋ balalarynyŋ bolaşaǧyn oilamaǧandyǧy emes. Şet tılın müldem qajetsınbegendıgınen de emes. Ūlttyq erekşelıktı mäŋgıge saqtap qalu tūrǧysyndaǧy ūly mūrattan ainymauǧa tyrysqandyqtan. Balalarynyŋ şyn mänınde japon azamaty bolyp qalyptasuyn közdegendıkten.
Endeşe, balabaqşada qazaq elı degende ışken asyn jerge qoiatyn azamattar tärbieleudı nege qolǧa almasqa?
*taqyrypqa tūzdyq
Qyzǧaldaq Boranşina,
№40 «Qūlpynai» balabaqşasynyŋ aǧylşyn tılı mūǧalımı:
– Aǧylşyn tılı sabaǧy boiynşa ädısteme men jospardy özımız jazyp şyǧamyz. Sodan keiın bızdıŋ mekemedegı ädısker tekseredı. Al soŋynda balabaqşa meŋgeruşısı bekıtıp beredı.
– Al, sız sabaq barysynda balalardyŋ sözdık qoryn baiytu üşın aǧylşyn halqynyŋ salt-dästürı, ūlttyq mädenietı turaly aitasyz ba?
– İä, bız datalarǧa orai aǧylşyn elındegı merekelerdı atap ötemız. Mäselen, «Halloween» sekıldı aǧylşyn halqynyŋ ūlttyq merekesın arnaiy daiyndyqpen ötkızemız. Onda, mäselen, asqabaqty boiap, onyŋ mūrnyn, basqa müşelerın oiyp salyp, balalardy qūbyjyqtar etıp kiındırıp, oinatamyz.
– Balalar aǧylşyn tılın neşe jastan oqyp jür?
– Men, mäselen, tört jastan oqytamyn. Är jerde ol ärqalai.
– Aǧylşyn tılınen qai tılge audarasyzdar?
– Aǧylşynşadan qazaqşaǧa tıkelei audaratyn sözdık joq. Sondyqtan, bız aǧylşynşa mätındı audaru kerek bolsa, bırınşı orysşaǧa, sodan keiın baryp qazaq tılıne audaramyz. Soŋǧy uaqytta ǧana keibır balabaqşalarda aǧylşyn tılın qazaqşa oqytu ädıstemelerı jasalyp jatyr dep estıp jatyrmyz. Bıraq ol älı bärımızge tarap ülgergen joq.
Qalamqas Satybaldieva,
№51 «Altyn sandyq» balabaqşasynyŋ aǧylşyn tılı mūǧalımı:
–Osy uaqytqa deiın baǧdarlamany özımız jasap keldık. Bıraq biyl bır mūǧalımder jaŋadan baǧdarlama jasapty. Bız qazır sony qoldanyp otyrmyz.
– Aǧylşyn tılın qalai oqytasyzdar? Aǧylşynşadan bırden qazaqşaǧa audara alasyzdar ma?
– İä. Qazaq toby bolsa, bız aǧylşynşadan tıkelei qazaqşaǧa audaramyz. Al, topta orystıldıler de bolsa, onda bırınşı orysşaǧa, sosyn, qazaqşaǧa audaramyz. Al, jalpy, aǧylşynşadan tıkelei qazaqşa audaratyn sözdıkter biyldan bastap jaqsy taratylyp jatyr.
– Aǧylşyn tılı sabaǧynda qosymşa ne üiretesızder?
– Aǧylşyndardyŋ mädenietın, tarihyn üiretemız. Mäselen, «hellouin» jäne basqa da merekelerdı atap ötemız. Bıraq, bastauyş bılımde tarihqa tereŋ barmaidy.
P.S. Aǧylşyn tılın üirenu üşın aǧylşyndardyŋ merekesın toilap, aǧylşyn bolu mındet emes.
Endeşe bızdıŋ balalarymyzǧa aǧylşynnyŋ tılı kerek, bıraq olardyŋ ideologiiasy, ūlttyq salt-sanasy kerek emes. Sondyqtan, aǧylşyn tılı pänınde de qazaqtyŋ ömır salty men qazaqtyŋ ūlttyq merekelerı, jalpy Qazaqstan turaly aityluy qajet.
Toqsan auyz sözdıŋ tobyqtai tüiını, aǧylşyn tılı pänınde de balalardy ūlttyq patriotizmge, öz elın süiuge baulyǧan dūrys.
Näzira BAIYRBEK
