Juyrda Ükımet basşysy Baqytjan Saǧyntaevtyŋ qatysuymen ötken ükımet saǧatynda qazaq kinosynyŋ mäselesı köterılgen bolatyn. Atalǧan jiynda kino salasynyŋ maitalmandary öz pıkırın bıldırıp, ülken mäsele köterdı. Al Premer-ministr bolsa, filmnen paida tüspese kinoindustriianyŋ damuy da ekıtalai ekenın aitty. Desek te, elımızde tüsırılgen filmder paida tappaq tügılı özın-özı aqtauy mūŋ bolyp tūr.
ÜKIMET ÜMIT SYILAP OTYR
Biyl qazaq kinosyn damytuǧa arnalǧan tūŋǧyş ret «Kinematografiia turaly» zaŋ qabyldanuy mümkın. Atalǧan zaŋ jobasy nauryz aiynda Ükımet qarauyna ūsynylyp, mamyrda Parlamentte qaralady dep josparlanyp otyr. Demek, aldaǧy uaqytta qazaq kinosynyŋ boiyna qan jügırıp, tamaşa tuyndylar jaryq köruı mümkın. Öitkenı būl ıske basqa emes, Ükımet basşysynyŋ özı bılek sybana kırısıp otyr.
– Bügınde elımızdıŋ geografiialyq jaǧdaiyn eskersek, būrynǧy keŋester kezınde siiaqty 7 myŋ eldı mekennıŋ ärbıreuınde kinoteatr ūstau oŋai emes. Degenmen, audan ortalyqtary bar. Bır qyzyǧy, Talǧarda nege kinozal joq? Bälkım, bır qoldau jasap, biznestıŋ jergılıktı jerge baruyna jaǧdai jasau qajet şyǧar? Monoqalalar men şaǧyn qalalarǧa barsa da bolady. Bızde bar bolǧany 29 monoqala jäne 41 şaǧyn qala bar. Audan ortalyqtaryn da ūmytpau qajet. Jaŋylmasam, 2012 jylda «Damu» qory arqyly jergılıktı jerde kinoteatrlardy aşuǧa jeŋıldetılgen nesieler beru turaly ūsynys bolǧan. Onyŋ qalaişa ıske asqanyn bılmeimın. Degenmen, osy ıspettı şaralardy jinaqtasaq, äjeptäuır qoldau jasai alamyz. Körermen qauym oblys ortalyǧyna barmai-aq filmderdı kinoteatrdan köre alady. Al kinoteatrda körgen filmnıŋ äserı müldem özgeşe bolady. Ony bärı jaqsy bıledı, – dedı Ükımet basşysy.
Onyŋ aituynşa, otandyq kinoindustriia salasyna käsıpkerlerdı tartyp, monoqalalar men şaǧyn qalalarda kinoteatrlardy köptep aşu qajet. Eger käsıpkerler atalǧan salaǧa qarjy salatyn bolsa, odan özı de, özge de ūtylmas edı. Bıraq būl jūmystardy jüielı ıske asyru üşın zaŋ jobasy öte sauatty jazylyp, qabyldanuy kerek.
FİLM TABYS TABU ÜŞIN KÖBEIýIMIZ KEREK
Soŋǧy jyldary Şäken Aimanov atyndaǧy «Qazaqfilm» kinostudiiasy auyz toltyryp aitarlyqtai tuyndylardy ūsyna bastady. Mysaly «Qūnanbai» men «Amanat», «Anaǧa aparar jol» men «Almas qylyş» syndy filmder köpşılıktıŋ köŋılınen şyǧa bıldı. Bıraq bır ökınıştısı, «Qazaqfilm» kinostudiiasy tüsırgen filmderdıŋ özın-özı aqtap nemese paida tapqan kezı az. Kinodramaturg Erlan Töleutai otandyq tuyndylardyŋ tabys tappai otyrǧandyǧynyŋ bırneşe sebebı bar ekenın aitady. Onyŋ eŋ bırınşı sebebı kinoteatrǧa baruşy halyqtyŋ sany az bolyp otyrǧandyǧynda bolsa kerek.
İä, kino öndırısı tabys tabu üşın halyqtyŋ sany köp boluy kerek. Mäselen, Ündıstan kinoindustriiasynyŋ damuyna olardyŋ köp boluy sebep bolyp otyr. Öitkenı jan sany bır milliardtan asqan memleket üşın filmnıŋ tabys tappauy mümkın emes. Alystaǧy Ündıstandy aitpaǧanda ırgemızdegı 30 million halqy bar Özbekstan tüsırgen filmderdıŋ özı tabysty bolyp otyr. Al bızdıŋ sanymyz nebärı 17 million. Ökınışke qarai, onyŋ 1 millionynyŋ ǧana kino körıp, demaluyna mümkındıgı bar. Eger şet eldegı 5 millionnan astam otandasymyzdyŋ 3 millionyn elge äkele alsaq, nūr üstıne nūr bolar edı. Bälkım, halqymyzdyŋ sany 20 millionnan asqanda ǧana otandyq filmderdıŋ boiyna qan jügıretın şyǧar?
Erlan Töleutai: – Qazırgı saiasatpen qazaq filmderı eşqandai tabys tappaidy. Öitkenı, film qarajat tabuy üşın ony köretın körermen boluy kerek. Mysaly, filmge kem degende 3 million AQŞ dollary ketedı eken. Al endı «Anaǧa aparar jol» men «Jau jürek myŋ bala» syndy filmderge on şaqty million AQŞ dollary kettı. Al bızdıŋ elde 17 million halyqtyŋ nebärı 1 milliony ǧana kinoteatrǧa baryp, film köredı. Bır million halyqpen qalaişa otandyq filmderden tabys tabuǧa bolady? Sondyqtan da ükımet bölgen qarjyny körermen arqyly jinau mümkın bolmai otyr.
KİNOTEATRLAR QAZAQ FİLMINE JAU MA?
Otandyq filmderdıŋ özın-özı aqtap nemese tabys tabuyna kinoteatrlardyŋ tüsınıksız saiasaty kedergı bolyp otyr. Aitalyq, su jaŋa tuyndy şyqsa, ony özıŋızge yŋǧaily uaqytta köru mümkın emes. Sebebı, taŋerteŋgı saǧat 10-11-ge qoiylǧan filmdı köruge eşkımnıŋ mümkındıgı joq. Sondyqtan da jūrtşylyq jūmystan keiıngı keşkı uaqytta şet eldıŋ kinolaryn körgendı qoş köredı. Būl az deseŋız, kinoteatrlar otandyq filmderdı orys tılınde körsetuge tym qūştar bolyp alǧan.
– Qazırgı kinoteatrlar qazaq kinosynyŋ ösıp-örkendeuıne jau bolyp otyr. Öitkenı olar otandyq filmderdı körsetpeu arqyly qazaq tılınıŋ damuyna kedergı keltırıp jatyr. Mäselen, elımızdegı bır kinoteatr «Almas qylyş» filmın orys tılınde ǧana köresızder» dep qazaq tılınde bar tuyndyny körsetpei qoiǧan. Osyndai kerı közqaras elımızdegı köptegen kinoteatrlarǧa tän bolyp otyr. Osydan keiın qazaq kinosy qalaişa özın- özı aqtaidy? Menıŋ oiymşa, älemdık deŋgeidegı şedevr şyǧarsaŋ da, odan qazaq kinosy tabys tappaidy. Sebebı kinoteatrlardyŋ otandyq filmderge salqyn qarap otyr. Osy mäselenı alda qabyldanatyn «Kinematografiia turaly» zaŋ jobasynda qarastyryp, şeşu kerek. Äitpese, qazaq kinosynyŋ özın aqtap nemese tabys tabuy qiial bolyp qala beredı, – deidı Erlan Töleutai.
Kinodramaturgtyŋ aituynşa, kino biudjetın aqtaityn bır ǧana jol bar. Ol üşın bükıl kinoteatrlardyŋ jüiesın qūru kerek. Mäselen, oblys ortalyǧynan bastap audan ortalyǧy, tıptı, auyldarǧa deiın bır-bır kinoteatr bolsa, nūr üstıne nūr bolar edı.
QAZAQ KİNOSYN ŞET ELGE ŞYǦARU KEREK
Joǧaryda film tabys tabuy üşın ülken naryq boluy kerek ekenın tekten tek jazǧan joqpyz. Al ülken naryq kerek bolsa, ırgemızdegı Orta Aziiaǧa iek artqan jön. Sebebı, olar qazaqtyŋ tarihi kinolaryna nemqūraily qaramaidy. Eger alpauyt Qytai men Japoniiaǧa jäne de Oŋtüstık Koreiaǧa filmderımızdı prokatqa şyǧara alsaq, ekı jep bige şyǧar edık. Ärine, ol üşın tuyndymyz älemdık kino tüsıru standartyna säikes sapaly boluy qajet. Būl bır jaǧynan qarjy tabu mümkındıgı bolsa, ekınşı jaǧynan qazaq ruhaniiatyn därıpteitın taptyrmas mümkındık bolar edı. Öitkenı «Qūnanbai», «Amanat», «Anaǧa aparar jol», «Almas qylyş» sekıldı tuyndylar – naǧyz ideologiialyq filmder. Būl tuyndylardy şet eldık körermenderge ūialmai körsetuge bolady.
Qazaq filmderınıŋ özın-özı aqtap, tıptı, tabys tabuynyŋ türlı täsılderı bar. Būl üşın qaladan bastap auylǧa deiıngı körermen jaŋa şyqqan tuyndyny köruge mümkındık aluy kerek. Sondai-aq, şet eldık naryqqa otandyq tuyndylarymyzdy şyǧarsaq, mūrtymyzdy balta şappas edı.
Serık QŪDAIBERGENŪLY
