«Ūltyna, jūrtyna qyzmet qylu bılımnen emes, mınezden» degen Alaş kösemı Älihan Bökeihannyŋ artyna qaldyrǧan ūly sözın özınıŋ ömırlık önegesımen, ızgı ısımen däleldep ketken tūlǧalarymyz köp. Solardyŋ bırı de bıregeiı – Şaisūltan Şaiahmetov. Qylyşynan qan tamyp tūrǧan keŋes zamanynda ūltşyl mınezımen qazaqqa riiasyz qyzmet etken memleket jäne qoǧam qairatkerı. Juyrda Astanadaǧy Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada himiia ǧylymdarynyŋ kandidaty, professor, täuelsız Qazaqstannyŋ tūŋǧyş Bılım ministrı Şaisūltan Şaiahmetovtıŋ tuǧanyna 85 jyl toluyna orai «Janyp tūrǧan şammen teŋ…» degen ataumen döŋgelek üstel öttı.
Basqosuǧa belgılı jazuşy, QR Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty Älıbek Asqarov, filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor, ŪǦA akademigı Şerubai Qūrmanbaiūly, himiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor, akademik, QR äl-Farabi atyndaǧy ǧylym men tehnika salasyndaǧy memlekettık syilyǧynyŋ iegerı Erbol Mahmotov, QR Prezidentı janyndaǧy Ūlttyq qūryltai müşesı, Astana qalasy Qoǧamdyq keŋesınıŋ müşesı, ŪǦA akademigı Kärımbek Qūrmanäliev, jazuşy Oraz Qauǧabai, Ş.Şaiahmetov atyndaǧy «Tıl-qazyna» ūlttyq ǧylymi-praktikalyq ortalyqtyŋ orfografiia basqarmasynyŋ jetekşı ǧylymi qyzmetkerı Gülnaz Tökenqyzy jäne taǧy basqa ziialy qauym ökılderı, Ūlttyq akademiialyq kıtaphana qyzmetkerlerı men tūraqty oqyrmandary qatysty.
Döŋgelek üstelde tuǧan halqynyŋ baqyty üşın basyn qaterge tıgıp, qaltqysyz qyzmet etken tau tūlǧanyŋ qamqorlyǧy men jaqsylyǧyn körgen belgılı ǧalymdar, sol jyldarda qyzmettes bolǧan ärıptesterı, Şaisūltan Şaiahmetovtıŋ aluan türlı qyryn zerttegen ziialylar äserlı de şynaiy estelıgımen bölıstı.
«Jalaŋ aiaq aspiranttyŋ qamqorşysy»
Otandyq himiia ǧylymynyŋ damuyna zor üles qosyp jürgen ǧalym Erbol Mahmotov tūŋǧyş Bılım ministrımen taǧdyr-talaiy qalai tabystyryp, ömırdegı jäne ǧylymdaǧy jolyna jaryq jūldyzdai säule şaşqan abzal jannyŋ qamqorlyǧy turaly äserlı äŋgımeledı.
«1987-1990 jyldary Almaty qalasynda Qazaq KSR Ǧylym akademiiasy organikalyq kataliz jäne elektrohimiia institutynyŋ aspiranturasynda oqyp jürgen kezım. Bır künı menı Bılım ministrı şaqyrtty. Kabinetıne kırgenımde aşyq qabaqpen qarsy aldy. Ol dissertasiiamdy qorǧap, ǧylymǧa qatty qyzyǧuşylyqpen den qoiǧan kezım edı. Şaisūltan Şaiahmetov maǧan būrynǧy Şevchenko, qazırgı Aqtau qalasyna baruyma ūsynys jasady. Ärine, kelıstım. Söitıp, ministrdıŋ joldamasymen bılım, ǧylym jäne öndırıs degen üştaǧannyŋ ortasyna top ete tüstım. Odan keiıngı ömır jolym, ǧylymdaǧy qadamdarym şynaiy janaşyr tūlǧanyŋ qamqorlyǧymen biıkterge bastady. Keiınırek Aqtauǧa kelgenınde hal-jaǧdaiymdy sūrap, syrttai demeuşı, qoldauşy bolyp jürgenı men üşın zor baqyt edı» dep eske aldy E.Mahmotov.
Ol Ş.Şaiahmetovtıŋ ǧalym bolatyn jastardyŋ özın körmei-aq tanityn tereŋdıgıne, özı basqaratyn salanyŋ ūŋǧyl-şūŋǧylyna boilai alatyn köregendıgıne köp mysal keltırdı.
«1984 jyly alaqandai Şevchenkoda 11 joǧary oqu orny boldy. Bärı filialdar edı. Sol kezde Ş.Esenov atyndaǧy jalǧyz memlekettık universitettıŋ oqytuşylaryn taba almai qalatynbyz. Jaŋaǧy filialdarǧa tırkelıp, bärınen ailyq alady. Filial direktory 1 sömkemen kelıp, bos tūrǧan balabaqşany institut etıp, grantqa tüspei qalǧan balalardy jinap, oqyta beredı. Ne kıtaphana, ne baza, ne maman joq, qazır, kerısınşe, filialdar tügılı, instituttar da jabyluda. Ş.Şaiahmetovtei ministr bolsa mūndaiǧa mümkındık bermes edı. Qazır ne köp, ǧalym köp. Ǧylym magistrınıŋ sany kandidattan 5 ese köp, ǧylym doktorynyŋ sany – 4500, al Phd doktorlar – 4900. Bılım men ǧylymǧa jany aşityn ministr būǧan jol bermes edı» dedı ol.
Erbol Mahmotov Ş.Şaiahmetovten keiıngı ministrler tūŋǧyş ministrden ülgı alsa dedı.
«Bılım men ǧylym salasyn basqaruǧa qauqary, deŋgeiı joq ministrlerdıŋ 2-3-euınıŋ şyndyǧyn betıne aittym. Bylai qarasaq, ministr bolǧan adam da: «Äi, maǧan ūiattau boldy-au, basqa qabılettı adamdar bar edı» dep ūialmaidy, ony taǧaiyndaǧan adam da: «Būl salany basqara alatyn mynadai azamattar bar edı» dep aitpaidy» dedı ol.
Qairatkerge tän qasiet
ŪǦA akademigı Kärımbek Qūrmanäliev Şaisūltan Şaiahmetovtıŋ bılım-ǧylym salasyna, ana tılımızge, ūlt ruhaniiatyna sıŋırgen eren eŋbegın mysaldarmen aişyqtap, äserlı jetkızdı.
«1992 jyly 18 qaŋtarda qabyldanǧan täuelsız Qazaqstannyŋ tūŋǧyş «Bılım turaly» zaŋyn daiyndaǧan – Ş.Şaiahmetov. Oqu josparlary, bılım baǧdarlamalary bylai tūrsyn, kafedranyŋ ştat kestesın «uysynda ūstap», keŋestık respublikalarǧa öktemdıgın jürgızıp üirengen Mäskeudıŋ bodanynan bosap, bostandyqqa bet alǧan eldıŋ jaŋa bılım saiasatyn qalyptastyru oŋai şarua emestıgı anyq. Auqymdy da qauyrt ıske bılıktı mamandardy jūmyldyryp, normativtık-qūqyqtyq aktıler daiarlau ısın käsıbi şeberlıkpen, kreativtı oilarymen, jinaqtaǧan mol täjıribesıne süienıp jüzege asyrǧan da Şaisūltan Şaiahmetov bolatyn. El arasynda «Şaiahmetov zaŋy» atalyp ketken būl qūjatqa memlekettık joǧary oqu oryndarymen qatar jekemenşık bılım ordalary da bılım beru qyzmetın körsete alatyny turaly tūŋǧyş ret zaŋ normasy engızıldı. Sonyŋ nätijesınde jekemenşık balabaqşa, mektep, universitetter boi köterdı. Keŋes kezeŋındegı 55 JOO sany qazırgı taŋda elımızde ekı esege artyp, 110-nan asuy joǧary bılımge qoljetımdılıktı qamtamasyz etudıŋ alǧyşarty ekenı belgılı. Joǧary oqu oryndarynyŋ derbestıgı degen mäsele de osy zaŋnan bastau aldy. Osyndai ūlt, memleket üşın maŋyzy zor ısterdıŋ bärınde tūŋǧyştarǧa tän qasiet-qabıletın körsetken qazaqtyŋ bırtuar perzentı Ş.Şaiahmetovtıŋ qoltaŋbasy bar» dedı K.Qūrmanäliev.
Tūŋǧyştardyŋ tūŋǧyşy
Jiynda Şaisūltan Şaiahmetovtıŋ «tūŋǧyş» degen tektı sözge qai jaǧynan alsaq ta laiyqty ekenı tılge tiek etıldı. Äulieköldegı orta mekteptı altyn medalmen bıtırgen tūŋǧyş tülek. Sambodan «sport şeberı» atanǧan tūŋǧyş qazaq. Täuelsız Qazaqstannyŋ tūŋǧyş Bılım ministrı (1987-1993 jyldary ministr bolǧan). «Bılım turaly» zaŋdy tūŋǧyş daiyndaǧan käsıbi maman. «Bolaşaq» baǧdarlamasynyŋ negızın qalap, 1989-1991 jyldary 5 ülken memleketpen kelısımşart jasaǧan tūŋǧyş ministr. 1960-1986 jyldar aralyǧynda qazaq jerınde 500-den asa qazaq mektebınıŋ negızsız jabylyp, aralas mektepke ainalǧanyn totalitarlyq jüieden qaimyqpai, «Qazaqstan kommunisı» degen keŋes jurnalyna jazǧan tūŋǧyş jaujürek saiasatker. Halyqaralyq «Qazaq tılı» qoǧamynyŋ qūryluyna bastamaşy bolǧan, memlekettık tıldı jedel oqytu ortalyǧyn aşuǧa mūryndyq bolǧan tūŋǧyş ūlt qairatkerı. Osylai tızbektelıp kete beredı.
Döŋgelek üstelde filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor, ŪǦA akademigı Şerubai Qūrmanbaiūly mynadai oi aitty:
«Bızge Şaisūltan Şaiahmetovtei tūlǧalardyŋ ömırı men ıstegen ısı önege. Ana tılımızge qatysty ūsaq-tüiek dep qaraityn närse köp. Eŋ ülken mäsele – elge tabany tigen adam kölıkke mınedı. Ūşaq, poiyz, avtobus, taksi bolsyn. Sol jerde eldı, ūltty tanytatyn, el turaly alǧaşqy äser beretın – tıl jaǧdaiy. Astana – el törı. Elordanyŋ qoǧamdyq kölıkterınde memlekettık tılde ǧana habarlama aityluy kerek. Ol jerde qazaq tılı mäselesı şeşılse, el men jerdıŋ iesı kım ekenın ūqtyrady» dedı ol.
Astanadaǧy №3 avtoparktıŋ avtobustarynda tılbūzar mätın jazylǧan habarlandyru ılıngenın synap, äleujelıde post jazdym. Köp ūzamai avtoparktıŋ basşysy Nūrbol Ysqaqovtan mynadai jauap keldı: «Kemşılıktı joidyq, oryndauşyǧa qataŋ eskertu jasaldy. Ony rettep otyratyn bızde naqty būiryq joq, arnaiy top nemese maman da qarastyrylmaǧan. Osy mäselelerdı bır jolǧa qoiamyn». Ekı aidan soŋ Nūrbol Ysqaqov sauatty tılmen jazylǧan habarlandyrudy jıberdı. Avtobustarǧa da ılınıptı. Mūndai mysal köp. Bız qazır tūlǧany qoldan jasaimyz. Ol – nadandyqqa aparatyn jol. 30 jylda äsırejaǧympaz, aqşaqūmar, mansapqūmar jastardy (bärıne bırdei küie jaǧudan aulaqpyn) tärbieledık. Solardyŋ bırazy lauazym ielenıp jür. Mıne, osy kezde Şaisūltan Şaiahmetovtei qaraŋǧyda jaqqan şamdai, ūltynyŋ baqyty üşın tuǧan adal perzentındei tūlǧa, ministr keregın sezınemız.
