Qazaq jerıne bauyr basqan

Menıŋ keiıpkerım, Nūr-Sūltan qalasynyŋ qadırmendı tūrǧyny Qazbek Ahmetjanovtyŋ äkesı Fatih tatar ūltynan, al tegı Ahmetjanov bolyp qazaqşa aitylady. Būl jerde tatardyŋ äkesı qazaq qalai bolǧan degen sūraqtyŋ tuyndaityny zaŋdylyq. Ol bylai bolǧan eken.

On toǧyzynşy ǧasyrda Atbasar qalasy qazaq elınıŋ soltüstıgındegı ırı sauda ortalyǧy bolǧan. Mūndaǧy järmeŋkege qazaq elınen basqa Reseidıŋ, Tatarstannyŋ, Başqūrtstannyŋ, basqa da elderdıŋ saudagerlerı, köpesterı, ısker adamdary kelıp tūrǧan. Sol Ufadan bır kelgenderınde Qazbektıŋ arǧy atasy 12-13 jastaǧy Fatihty ala keledı. Al Fatih osy jasynda arabşa oqyp, jaza bılgen. Qūrandy jaqsy oqyǧan, namazǧa jyǧylǧan, bylaişa aitqanda järmeŋkege kelgenderdıŋ arasynda zor bedelge ie bolǧan. Olar ony kezek-kezek öz kiız üilerıne alyp ketıp, baladan qūran sürelerın üirenıp, namaz oquǧa daǧdylanyp, üilerıne qondyryp jürgen. Bırde elderıne qaituǧa jinalǧanda Fatih bala oralmaidy. Balany bırneşe kün ızdeidı, taba almaǧan soŋ elderıne qaitady. Qandai sebepterden ekenı belgısız Fatih bala Atbasar qalasynan alys ornalasqan Qaraǧaiyn degen eldı mekende qalyp qoiady. Būl jerde ataqty revoliusioner Ädılbek Maikötovtyŋ otbasy, aǧaiyndary Qoǧaş, Ǧaziz tūryp jatypty. Fatihty osy rudyŋ belgılı azamaty Ahmetjan asyrap alyp, balaǧa Ahmetjanov degen tegın beredı. Sodan bügıngı küngı ūrpaqtaryna deiın osy tektı arqalap jür.
Bala on alty jasqa tolǧanda Ahmetjan aqsaqal jol qarajatyn, azyq-tülıgın, ata-anasyna syilyqtar berıp, qimas­tyqtan öz elıne jıberedı. Bala ata-anasyn quantyp, bıraz bolǧannan keiın ol jerdı jersınbei özınıŋ bıraz tūrǧan eldı mekenı Qaraǧaiynǧa ekınşı äkesı Ahmetjanǧa qaita oralady. Sodan Fatihty Petropavldaǧy mūǧalımdık kursty oqytyp, jergılıktı mektepke jūmysqa ornalastyrady. Būl kezde jıgıt bolyp qalǧan Fatih sol elde bedeldı ūstaz, ärı molda bolyp jürıp jatady. Bıraz jyldardan keiın Ahmetjan aqsaqal qaitys bolyp, Fatih Ädılbek Maikötovtyŋ zaiyby Jämi şeşeidıŋ qamqorlyǧynda bolady. Äjeptäuır azamat bolyp qalǧan Fatihty dostary men Jämi anasy Fatima atty tatar qyzyna üilendıredı. Būl uaqytta Maikötovtı «kolchakşylar» atyp tastaǧannan keiın zaiyby Jaqsy eldı mekenınde tūryp, köşıp ketken. Kelın bolyp tüsken Fatima qazaqşany jaqsy üirenıp, Jämi enesın qatty syilap, özı dünieden ötkenşe esınen şyǧarmapty. Fatima da bılım alyp, erımen bırge ūstazdyqpen ainalysady. Jerlesterı Fatihty Batyq – dep, Fatimany Bätima – dep atap ketedı. Ädılbek Maikötov tırı kezınde elıne kelıp jürgende Fatih pen Fatimany kommunis­tık partiianyŋ qataryna ötkızedı. Auyldastarynyŋ aituyna Qaraǧanda Fatih 1930 jyldardan bastalǧan aşarşylyqta jerlesterınıŋ aman-esen qalularyna köp septıgın tigızıptı. Kolhozdastyru, bailardyŋ maldaryn tartyp alyp jatqan kezde tūrǧyndardyŋ bırazy basqa jaqtarǧa köşıp jatqanda Fatih ta Qimaǧa qonys audarady. Osynda kıtaphanaşy qyz­metın atqarady. Osy eldı mekende menıŋ keiıpkerım Qazbek Fatihūly 1935 jyldyŋ 7 mausymynda dünie esıgın aşady. Ol bügınde 85 jasqa qaraǧan el aqsaqaly. Soǧystyŋ qarsaŋynda otbasy Kökşetau qalasyna köşedı. Soǧys bastalǧanda mosqaldanyp qalǧan Fatihty aldynda soǧysqa almaidy, artynan özı sūranyp qan maidanǧa qatysady. Jaumen soǧysyp jürıp, Eston jerınde jer jastanady. Äkelerınen aiyrylǧan otbasy anasy men aǧasy üşeuı qaitadan öz elderıne qonys audarady. Osy jerde qiynşylyq jaǧdaida jürgende qazaqtardyŋ qandai halyq ekenın sezındım. Bızge barynşa kömek körsetıp, dūrys ömır süruımızge jaǧdai jasady, – deidı Qazbek aqsaqal ötken künderdı esıne tüsırıp.
Qazekeŋ osyndai auyr jyldardy basynan keşıre jürıp eseiedı. Mekteptı bıtırıp, Otan aldyndaǧy mındetın atqarǧannan keiın, özderınıŋ äkelerınıŋ joqtyǧyn bıldırmei, bıreu­den ılgerı, bıreuden keiın ösırıp jetkızgen anasynyŋ qolyn jyly suǧa salatyn uaqyttyŋ jetkenın sezınedı. Alǧaşqyda mektepke deneşynyqtyru pänınıŋ mūǧalımı bolyp ornalasady. Osy kezeŋde anasymen Selinograd qalasyna qonys audarady. Otbasyn qūrǧandyǧy turaly Qazbek Fatihūly bylai dep äŋgımeleidı: bız qalada bır kışkentai jer üide tūratynbyz. Būryn bızben bır eldı mekende tūrǧan jas qazaqtyŋ qyz balasy bızge jiı kelıp, şeşeme kömektesıp jürdı. Men onşa köŋıl bölgenım joq. Bırde anam maǧan ūrysty qyzdyŋ atyn atap, sen nege oǧan köŋıl audarmaisyŋ. Ol maǧan emes, saǧan kelıp jür dep.
Auylda tūrǧanda menen ekı – üş synyp tömen oqyǧan. Mende köŋılı bolsa kerek, men ony baiqamappyn. Sodan jaqyndasyp bırge jüre bastadyq. Tärbielı, adamgerşılıgı bar ekendıgın baiqadym. Anama jaqsy kelın bolatyndyǧyn sezıp, üilenu turaly oilana bastadym. Bırde tüskı as ışıp otyrǧanymyzda üş jıgıt kırıp kelıp, bırden älgı qyzǧa senı jetım qaŋǧyrǧan tatar balasyna bermeimız dep küştep, barǧysy kelmei tūrǧan qyz balany alyp ketedı. Endı ne ısteu kerek? Söitıp, qazaq qyzyna qolym jetpedı. Sodan jyldar ötıp jatty. Bırde tatar qyzyn kezdesterdım. Bır-ekı jūmadai kezdesıp jürdık. Menı jūmys ıstep jürgen jerım alys auylǧa, telefon joq jerge astyq jinauǧa jıberdı. Qyzyma habarlasa almadym. Bıraz uaqyttan keiın oralsam maǧan ökpelı ekendıgın baiqatty. Onyŋ üstıne ekı aǧasy kelıp, sen bızdıŋ qaryndasymyzdy mazaq qylyp jürsıŋ dep aibat körsettı. Söitıp tatar qyzyna da üilene almadym. Bırde jastyq şaǧym ötken Atbasardaǧy dosyma barǧanda bır orys qyzyn kezdestırıp, jaqyn tanysyp, bıraz uaqyt kezdesıp jürıp, aqyry sol qyzben otbasyn qūrdym. Mıne, sol zaiybym düniege ekı bala äkelıp, alpys jylǧa tarta bırge ömır sürıp jatyrmyz,– deidı ömırınıŋ özegıne ainalǧan zaiybyna rizalyq peiılın bıldırıp.
Qazbek Fatihūlynyŋ qany tatar bolǧanymen, jüregı qazaq dep soǧyp tūrǧan azamat. Barlyq eŋbek joly osy Aqmola oblysymen, jaŋa astanamyzben bailanysty boldy. Būrynǧy Aqmola qalasynda deneşynyqtyru pänınıŋ mūǧalımınen bastaǧan eŋbek joly oblystyq komsomol komitetınde bölım meŋgeruşısı, Jaqsy audandyq komsomol komitetınıŋ bırınşı hatşysy, Selinograd audandyq partiia komitetınıŋ nūsqauşysy, «Novoişim» keŋşarynyŋ partkom hatşysy. Aqmola oblys­tyq atqaru komitetınıŋ dın ısterı jönındegı ökılı, taǧy basqa da jauapty qyzmetter atqardy. Keŋes odaǧy ydyraǧanşa Aqmola qalasynda partiia – keŋes jūmystarynda jauapty qyzmetker boldy.
Qazır jasynyŋ seksen beske aiaq basuyna qaramastan älı qoǧamdyq jūmystardan qol üzgen joq. Ortalyq ardagerler keŋesınıŋ reviziialyq komissiiasynyŋ müşesı. Onymen qosa osy respublika astanasynda tūratyn Aqmola oblysyna eŋbegı sıŋgen ardagerler ūiymynyŋ jetekşısı. Solarmen ärtürlı meiramdardy bırge ötkızudı ūiymdas­tyryp, dünieden ötken zamandastaryn aqtyq saparǧa öz därejesınde şyǧaryp saluǧa ūiytqy bolyp jürgen qadırmendı aqsaqalymyz.
Sözımnıŋ tobyqtai tüiı­nın aitsam, Qazbek Fatihūly Ahmetjanov tatar men qazaq halqyna, Aqmola oblysy men Nūr-Sūltan qalasyna ortaq syily azamat. Qazekeŋe bäibışesımen älı de baqytty ömır süre beruıne tılektestıgımdı bıldıremın.

Erkın DÄUEŞŪLY,
Qazaqstan Jurnalis­ter
odaǧynyŋ müşesı